Spiritual Counseling and Care Services of Presidency of Reli-gious Affairs in the Family and Religious Guidance Centers in Turkey (2003-2024): Limitations and a Proposal for a Training Program

Year 2024, Issue: 9, 165 - 262, 30.06.2024

Mustafa Koç

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1484323

Abstract

This article examines the development of spiritual counseling and care services provided by the Family and Religious Guidance Centers under the Presidency of Religious Affairs between 2003 and 2024. By analyzing the limitations of these services, the arti-cle proposes an educational program aimed at improvement. Ini-tially, the article provides a historical overview of the spiritual counseling and care services offered at the family and religious counseling offices/centers of the Presidency. Subsequently, within the context of institutional limitations, the article identifies the strengths and weaknesses of these services, detailing their evolution since their inception in 2003. Furthermore, the article recommends a comprehensive certification program to enhance the effectiveness of spiritual counseling and care services. This proposed educational program aims to strengthen the specialized formation of spiritual counselors. The certification program en-compasses both theoretical knowledge and practical training, in-tending to enrich the field experience of spiritual counselors. This developed certification program is based on a modular sys-tem from the perspectives of psychology of religion, social psy-chology, and clinical psychology, aiming to enhance the core and specialized competencies of spiritual counselors in family stud-ies. The educational processes within each module are organized to be interrelated, sequential, and prerequisites for one another, ensuring competency acquisition at the end of each module. The certification program designed for spiritual counseling and care services in family studies in Turkey consists of three different modules: 'Module 1: Spiritual Counseling and Care - [Beginner Level] - Core Competency; Module 2: Spiritual Counseling and Care - [Intermediate Level] - Core Competency; Module 3: Spir-itual Counseling and Care [Advanced Level] - Specialized Com-petency.' Additionally, the proposed certification program aims to elevate the participants' core competencies in 'spiritual coun-seling and care' and subsequently their specialized competency levels concerning the theme of 'spiritual counseling and care in family studies.' Developed based on domain expertise and aligned with the modern educational paradigm, this program also emphasizes the thematic specialized competency levels of partic-ipants in the field of spiritual counseling and care.

Keywords

Spiritual counseling and care, Presidency of religious affairs, Family and religious guidance center, Training program, Modular system

Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Aile ve Dini Rehberlik Merkezlerindeki Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Hizmetleri (2003-2024): Sınırlılıklar ve Bir Eğitim Programı Önerisi

Abstract

Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yürütülen aile ve dini rehberlik merkezlerinde sunulan manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri-nin 2003-2024 yılları arasındaki gelişimini ele alan bu makale, adı ge-çen hizmetlerin sınırlılıklarını analiz ederek iyileştirme için bir eğitim programı önerisinde bulunmaktadır. Makalede öncelikle, Başkanlığın aile ve dini rehberlik bürolarında/merkezlerinde sunulan manevi da-nışmanlık ve rehberlik hizmetlerinin tarihçesine yer verilmiştir. Daha sonra kurumsal sınırlılıklar bağlamında söz konusu hizmetlerin güçlü ve zayıf yönlerinin belirtildiği makalede, 2003 yılında başlayan bu hizmetlerin zaman içinde nasıl gelişim gösterdiği detaylı bir şekilde betimlenmiştir. Bununla birlikte makalede, manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetlerini daha etkin biçimde yürütebilmek için kapsamlı bir sertifika programı önerilmektedir. Önerilen bu eğitim programı, manevi danışmanların özel alan formasyonlarını güçlendirmeyi he-deflemektedir. Adı geçen bu sertifika programı, teorik bilgilerin yanı sıra uygulamalı eğitimleri de içermekte ve manevi danışmanların sa-hadaki deneyimlerini zenginleştirmeyi amaçlamaktadır. Bu geliştirilen sertifika programı, aile çalışmalarında manevi danışmanlık ve rehber-lik hizmetlerindeki manevi danışmanların temel ve özel alan yeterli-liklerinin arttırılmasına yönelik din psikolojisi ve sosyal psikoloji ile klinik psikoloji perspektifinden hareketle modüler sisteme dayanmak-tadır. Aile çalışmalarında manevi danışmanlık ve rehberlik sertifika programının modülleri geliştirilirken her modüldeki eğitsel işlemler; birbiriyle ilişkili, ardışık ve birbirinin ön koşulu olacak ve her bir mo-dülün sonunda yeterlilik kazandıracak şekilde gruplandırılarak düzen-lenmiştir. Türkiye’deki aile çalışmalarında manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri için tasarlanan bu sertifika programına göre ‘1. Modül: Manevi Danışmanlık ve Rehberlik-[Başlangıç Düzeyi]-Temel Alan Yeterliliği; 2. Modül: Manevi Danışmanlık ve Rehberlik-[Orta Düzey]-Temel Alan Yeterliliği; 3. Modül: Manevi Danışmanlık ve Rehberlik-[İleri Düzey]-Özel Alan Yeterliliği’ şeklinde üç farklı mo-düle sahiptir. Ayrıca önerilen bu sertifika programı, katılımcıların ön-celikle ‘manevi danışmanlık ve rehberlik’ temel alan yeterliliklerini ve daha sonra da ‘aile çalışmalarında manevi danışmanlık ve rehberlik’ temasına ilişkin özel alan yeterlilik düzeylerini yükseltmeyi amaçla-maktadır. Alan uzmanlığı temel alınarak modern eğitim paradigması-na uygun biçimde geliştirilen bu eğitim programı, aynı zamanda katı-lımcıların manevi danışmanlık ve rehberlik alanındaki tematik özel alan yeterlilik düzeylerine de vurgu yapmaktadır

Keywords

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Diyanet İşleri Başkanlığı, Aile ve dini rehberlik merkezi, Eğitim programı, Modüler sistem

References

• Adak, N. (2015). Toplumun temel yapı taşı: Aile. [içinde] Kurumlara Sosyolojik Bakış. (ed. S. Güçlü). İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2012). Gerçek kişiler ve özel hukuk tüzel kişileri ile kamu kurum ve kuruluşlarınca açılacak aile danışma merkezleri yönetmeliği. 4/9/2012 tarih ve 28401 sayılı Resmi Gazete.
• Alkan, C. & Teker, S. (1992). Eğitimde modüler sistem. Ankara: An-kara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
• Alkan, C. (1989). Modüler programlama ve Türkiye’de uygulaması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 22 (1), 13-22.
• Angın, Y. & Altaş, N. (2018). Aile ve dini rehberlik bürosu görevlilerinin karşılaştıkları psiko-sosyal sorunlara yaklaşımlarının dini danışmanlık ve rehberlik açısından değerlendirilmesi. Çukurova Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), 661-689.
• Angın, Y. (2020). Aile ve dini rehberlik bürolarında dini danışmanlık ve rehberlik uygulamaları. İstanbul: Gece Kitaplığı
• Arslan, L. (2021). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın aileye ilişkin yayınları. [içinde] Peygamberimiz ve Aile: Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu. (ss. 1137-1145). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Aybey, S. (2015b). Aile ve dini rehberlik bürolarına gelen sorular ışığında Ege bölgesinde boşanma nedenleri. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4, 104-126.
• Aybey, S. (2015a). Dini danışmanlık bağlamında aile ve dini rehberlik büroları. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 137-152.
• Aybey, S. (2016). Boşanma sorunlarında dini danışmanlık ve reh-berlik: Diyanet İşleri Başkanlığı örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1447-1455.
• Aybey, S. (2017). Aile içi iletişim problemlerinde dini danışmanlığın önemi: Diyanet İşleri Başkanlığı örneği. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 19-33.
• Aydemir, M. A. & Tecim, E. (2012). Türk toplumunda aile ve dinin sosyal sermaye potansiyeli. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 43-59.
• Bowlby, J. (1988). A secure base: Parent-child attachment and healthy human development. Basic Books.
• Bronfenbrenner, U. (1979). The ecology of human development: Experiments by nature and design. Harvard University Press.
• Bruce, S. (2015). Sekülerleşme: Sistematik bir betimleme. [içinde] Sekülerleşme: Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar. (ss. 25-44). (çev. İ. Çapcıoğlu), ed. M. A. Kirman, İ. Çapcıoğlu. Ankara: Otto Yayınları.
• Chicago School of Professional Psychology. (2024). https://www.thechicagoschool.edu. (erişim: Ocak, 2024).
• Collins, W. A., Maccoby, E. E., Steinberg, L., Hetherington, E. M., & Bornstein, M. H. (2000). Contemporary research on parenting: The case for nature and nurture. American Psychologist, 55(2), 218-232.
• Coyle, S. M. (2017). Integrating spirituality in marriage and family therapy training. Australian and New Zealand Journal of Family The-rapy, 38(1), 142-155.
• Çapcıoğlu, İ. (2018). Sekülerleşen toplumda bireyselleşen aile. Turkish Studies, 13(2), 19-34.
• De Bruijn, E. (1995). Modular vocational education and training in Scotland and the Netherlands: Between specificity and coheren-ce. Comparative Education, 31(1), 83-100.
• DeFrain, J. (1999). Strong families around the world. Family Mat-ters, 53, 6-13.
• DİB Aile irşat ve rehberlik büroları çalışma yönergesi. (2010). 19.03.2010 tarih ve 25 sayılı onay. https://www.diyanet.gov.tr. (erişim: Ara-lık 2024).
• DİB aile ve dini rehberlik büro veya merkezleri çalışma yönerge-si. (2019). 10/01/2019 tarihli ve 8150 sayılı onay. https://www.diyanet.gov.tr. (erişim: Aralık 2024).
• DİB Aile ve dini rehberlik büroları çalışma yönergesi. (2015). 23/07/2015 tarihli ve 14480 sayılı onay. https://www.diyanet.gov.tr. (erişim: Aralık 2024).
• Diyanet İşleri Başkanlığı. (2022). Din hizmetleri raporu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. (264 s.).
• Duba, J. D. & Watts, R. E. (2009). Therapy with religious coup-les. Journal of Clinical Psychology, 65(2), 210-223.
• Eccles, J. S. (1999). The development of children ages 6 to 14. The Future of Children, 9(2), 30-44.
• Eisenberg, N. & Fabes, R. A. (1998). Prosocial development. [içinde] Handbook of child psychology-3: Social, Emotional, and Personality Development. 5. baskı. (ss. 701-778). Wiley.
• Ekşi, H. ve ark. (2020). Manevi danışmanlık uygulama alanları. [içinde] Manevi yönelimli psikolojik danışma (ss. 299-340). ed. H. Ekşi. An-kara: Nobel Yayınları.
• Flarey, D. (2022a). Training in christian counseling: Christian counseling with marriage. American Institute of Healthcare Professionals. https://aihcp.net. (erişim: Şubat, 2024).
• Flarey, D. (2022b). Christian counseling certification program: The gift of children to the christian family. American Institute of Healthcare Professio-nals. https://aihcp.net. (erişim: Şubat, 2024).
• Garmezy, N. (1991). Resiliency and vulnerability to adverse deve-lopmental outcomes associated with poverty. American Behavioral Scien-tist, 34(4), 416-430.
• Glidden, M. (2016). Culture, religion/spirituality, and marriage: What does the research say? Azusa Pacific University.
• Griffith, B. A. & Rotter, J. C. (1999). Families and spirituality: Therapists as facilitators. The Family Journal: Counseling and Therapy for Couples and Families, 7(2), 161-164.
• Güney, N. (2009). Aile büroları. [içinde] IV. Din Şurası: Tebliğ ve Müzakereleri. (ss. 176-188). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Hodge, D. R. (2001). Spiritual interventions in child and family therapy. Journal of Child and Family Studies, 10(2), 187-203.
• Hoogestraat, T. & Trammel, J. (2003). Spiritual and religious dis-cussions in family therapy: Activities to promote dialogue. The American Journal of Family Therapy, 31(5), 413-426.
• İlerisoy, M. & Mehmedoğlu, A. U. (2021). Din psikolojisi ve aile çalışmaları. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 4, 69-99.
• Johnson, W. B. & Ridley, C. R. (2008). Pastoral counseling in america: An overview of a growing profession. New York: Wiley.
• Jones, S. L., & Butman, R. E. (1991). Modern psychotherapies: A comprehensive christian appraisal. IVP Academic.
• Karagöz, S. & Gümüş Böke, E. (2020). Aile ve dini rehberlik mer-kezlerinde manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kasapoğlu, F. (2017). Psikolojik danışma süreci ve maneviyat: Bir bütünleştirme arayışı. Hikmet Yurdu, 1(19), 141-157
• Kasapoğlu, F. ve Yabanigül, A. (2017). Marital satisfaction and li-fe satisfaction: The mediating effect of spirituality. Spiritual Psychology and Counseling, 3(2), 177-195.
• Kaşdibi, A. (2023). Aile ve dini rehberlik bürolarına yapılan baş-vurular bağlamında ailede ortaya çıkan sorunların analizi: İstanbul örneği. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 12(2), 845-866.
• Kılınçer, H. (2019). Manevi danışmanların aile danışmanlığı hak-kındaki algı ve tutumları. [içinde] Manevi danışmanlık ve rehberlik: Farklı alanlardan araştırma bulguları ve değerlendirmeler (ss. 99-143). ed. A. Ayten. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Kılınçer, H. (2021). Aile danışmanlığında maneviyat boyutunun önemi. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 263-273.
• Kılınçer, H. (2022). Aile, psikoloji ve din: Aile ve dini rehberlik bürosu (adrb) çalışanlarına yönelik psiko-eğitim örneği. Diyanet İlmi Dergi, 58(4), 1467-1490.
• Kılınçer, H. (2023). Ailelere yönelik manevi danışmanlık ve rehberlik: Aile ve dini rehberlik büroları. Değerler Eğitimi Dergisi, 21 (45), 193-217.
• Kim, N. & Lambie, G. W. (2018). Burnout and implications for professional school counselors. Professional Counselor, 8(3), 277-294.
• Koca, A. D. (2017). Satir aile terapisinde manevi içerikli uygulamalar. [içinde] Psikoterapi ve psikolojik danışmada maneviyat: Kuramlar ve uygulamalar (ss. 391-414). ed. H. Ekşi. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Koç, M. (2013). Modern bir imkân olarak ‘Din Hizmetlerinde Kişisel Gelişim’ yaklaşımı: Diyanet İşleri Başkanlığı personeli üzerine uygulamalı bir model önerisi. Değerler Eğitimi Dergisi, 11(26), 149-183.
• Koç, M. (2019). Yüksek din öğretiminde yeni bir paradigma ola-rak bölümleşme: 'Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Bölümü' önerisi. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10, 59-112.
• Koenig, H. G. (2001). Religion and medicine II: Religion, mental health, and related behaviors. International Journal of Psychiatry in Medicine, 31(1), 97-109.
• Koenig, H. G., King, D., & Carson, V. B. (2015). Handbook of reli-gion and health. Oxford University Press.
• Kublay, D. & Oktan, V. (2015). Evlilik uyumu: Değer tercihleri ve öznel mutluluk açısından incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 5(44), 25-35.
• Kusner, K. G. ve ark. (2014). Sanctification of marriage and spiritual intimacy predicting observed marital interactions across the transi-tion to parenthood. Journal of Family Psychology, 28(5), 604-614.
• Lambert, N. M. & Dollahite, D.C. (2006). How religiosity helps couples prevent, resolve, and overcome marital conflict. Family Relati-ons, 55(4), 439-449.
• Liberty University. (2024). https://www.liberty.edu. (erişim: Ocak, 2024).
• Maccoby, E. E. (1992). The role of parents in the socialization of children: An historical overview. Developmental Psychology, 28(6), 1006-1017.
• Mahoney, A. & Cano, A. (2014). Introduction to the special sec-tion on religion and spirituality in family life: Delving into relational spirituality for couples. Journal of Family Psychology, 28(5), 583–586.
• Mahoney, A. (2010). Religion in families, 1999 2009: A relational spirituality framework. Journal of Marriage and Family, 72(4), 805–827.
• Mahoney, A., Pargament, K.I., Jewell, T., Swank, A.B., Scott, E., Emery, E., & Rye, M. (1999). Marriage and the spiritual realm: The role of proximal and distal religious constructs in marital functioning. Jour-nal of Family Psychology, 13(3), 321-338.
• Moran, M. (2024). Christian and biblical counseling in marriage. Ame-rican Institute of Healthcare Professionals. https://aihcp.net. (erişim: Şubat, 2024).
• Mürsel, C. (2020). Aile ve dini rehberlik bürosu görevlilerinin karşılaştıkları problemlere dini danışmanlık ve rehberliğin katkısı: Bin-göl örneği. Antakiyat, 3(2), 231-255.
• Nelson, J. A. & Kirk, A. M. & Ane, P. & Serres, S. A. (2011). Religious and spiritual values and moral commitment in marriage: Un-tapped resources in couples counseling? Counseling and Values, 55(2), 228-246.
• Orallı, L. E. (2006). T.C. 1982 Anayasası. İstanbul: Platin Yayınları.
• Özkan, H. H. (2005). Öğrenme öğretme modelleri açısından modüler öğretim. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 117-128.
• Pargament, K. I. (2007). Spiritually integrated psychotherapy: Unders-tanding and addressing the sacred. Guilford Press.
• Patterson, J. (2005). Expanding the role of the church in the con-text of divorce. Journal of Religion and Family, 7(1), 115-130.
• Peker, H. (2009). Dini danışmanlık bağlamında aile danışmanlığı ve rehberliği: Samsun ve Aydın aile irşat ve rehberlik büroları örneği. [içinde] IV. Din Şurası: Tebliğ ve Müzakereleri. (ss. 162-175). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Pollard, J. & Brown, S. T. (2014). A theology of the family. The Na-tional Center for Family-Integrated Churches.
• Rauer, A. & Volling, B. (2015). The role of relational spirituality in happily-married couples’ observed problem-solving. Psychology of Reli-gion and Spirituality, 7(3), 239–249.
• Resmi Gazete. (2014). Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yö-netmeliği. 17 Haziran 2014 Salı. Sayı: 29033.
• Resmi Gazete. (2019). Ulusal Meslek Standartlarına Dair Tebliğ. 25 Ekim 2019 Cuma. Sayı: 30929 (Mükerrer).
• Richards, P. S. & Bergin, A. E. (2000). A spiritual strategy for counse-ling and psychotherapy. 2. baskı. American Psychological Association.
• Sayın, M., Demir, İ. H. ve Ekşi, F. (2019). The relationship of marital satisfaction and life satisfaction with spiritual orientation: The mediating role of sacrifice and sensitivity. Spiritual Psychology and Counse-ling, 4(3), 237-256.
• Sezen, A. (2020). Ailede psikolojik ihtiyaç algısı ve manevi değer-ler. [içinde] Farklı Yönleriyle İslam'da Aile (ss. 161-176). ed. Ö. Sabuncu. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Smalley, G. & Trent, J. (2002). The hidden link between adulthood and childhood religious experiences and marital satisfaction. Zondervan.
• Snarey, J. R. & Dollahite, D. C. (2001). Varieties of religion-family linkages. Journal of Family Psychology, 15 (4), 646-651.
• Söylev, S. (2023). Aileye yönelik manevi destek hizmetlerinin aile ve dini rehberlik bürosu personeli tarafından değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yük-sek Lisans Tezi). Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi.
• Spilman, S. K., Neppl, K. T., Donnellan, M. B., Schofield, T. J., & Conger, R. D. (2013). Incorporating religiosity into a developmental model of positive family functioning across generations. Developmental Psychology, 49, 762-774.
• Stanard, R. P., Sandhu, D. S., & Painter, L. C. (2000). Assessment of spirituality in counseling. Journal of Counseling & Development, 78(2), 204-210.
• Summermatter, A. ve Kaya, Ç. (2017). An overview of spiritually oriented cognitive behavioral therapy. Spiritual Psychology and Counseling, 2(1), 31-53.
• Şahin, A. Z. (2017). Manevi bakım ve danışmanlık: Almanya örneği. İstanbul: Marmara Akademi Yayınları.
• Şahin, Y. (2017). Using spiritual genograms in family therapies. Spiritual Psychology and Counseling, 3(1), 47-60.
• Thompson, R. A. (1999). Early attachment and later development. [içinde] Handbook of Attachment: Theory, Research, and Clinical Appli-cations (ss. 265-286). ed. J. Cassidy & P. R. Shaver. Guilford Press.
• Tunç, B. & Totan, T. (2021). Aile yaşamında maneviyat: Aile psi-kolojik danışmasında maneviyatın değerlendirilmesi. Dumlupınar Üniver-sitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5(1), 1-20.
• Wagner, J. (2012). Religious therapies in europe: A comparative study. London: Routledge.
• Walsh, F. (1999). Opening family therapy to spirituality. [içinde] Spiritual Resources in Family Therapy (ss. 28-58). ed. F. Walsh. New York: Guilford Press.
• Walsh, F. (2009). Integrating spirituality in family therapy. [için-de] Spiritual Resources in Family Therapy. (ss. 31-61). 2. baskı. ed. F. Walsh. New York: Guilford Press.
• Walsh, F. (2012). The spititual dimension of family life. [içinde] Normal Family Processes: Growing Diversity and Complexity. ed. F. Walsh. (4. baskı). New York: Guilford Press.
• Werner, E. E. (1993). Risk, resilience, and recovery: Perspectives from the Kauai longitudinal study. Development and Psychopathology, 5(4), 503-515.
• Wiggins, M. I. (2012). Religion and spirituality in couples and families. [içinde] The Psychology of Religion and Spirituality for Clinicians Using Research in Your Practice (ss. 303-329). ed. J. D. Aten & K. A. O’Grady & E. L. Worthington. New York: Routledge Press.
• Wilson, B. (2015). Sekülerleşme. [içinde] Sekülerleşme: Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar. (ss. 9-24). ed. M. A. Kirman & İ. Çapcıoğlu. Ankara: Otto Yayınları.
• Yaman, A. (2009). Aile büroları: Arka plan, mevcut durum, so-runlar ve öneriler. [içinde] IV. Din Şurası: Tebliğ ve Müzakereleri. (ss. 189-201). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yapıcı, A. (2018). Eşlerin dinsel algı ve yaşayışına göre evlilikte dindarlık ve maneviyat huzur mu, kusur mu? Turkish Studies, 13(2), 79-106.
• Yavuzyiğit, N. (2021). Türkiye Diyanet Vakfı’nın aileye yönelik hizmetleri. [içinde] Peygamberimiz ve Aile: Uluslararası Mevlid-i Nebi Sem-pozyumu. (ss. 1149-1153). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Yıldırım, S. & Certel, H. (2021). Dinî danışmanlığa konu olan ailevî bir sorun olarak psikolojik problemler. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 39, 100-129.
• Yıldırım, S. (2022). Multidisipliner perspektiften dini danışmanlık ve rehberlik kapsamında aile danışmanlığı. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(3), 852-871.
• Yıldız, F. (2021). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın aileye yönelik hiz-metleri: Aile ve dini rehberlik merkezleri/büroları: Mevcut durum ve gelecek perspektifi. [içinde] Peygamberimiz ve Aile: Uluslararası Mevlid-i Nebi Sempozyumu. (ss. 1103-1133). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.