Therapeutic Analyses on the Masnavi in the Context of Anatolian Wisdom in Spiritual Counseling and Care

Year 2024, Issue: 10, 87 - 130, 30.12.2024

Muhammed Tosun

https://doi.org/10.56432/tmdrd.1556828

Abstract

This article examines the potential use of Mawlana’s Masnavi as a bibliotherapy material in the processes of spiritual counseling and care practices. Mawlana, regarded as a prominent representative of Anatolian wisdom, offers a rich therapeutic resource through his teachings, which are suggested to contribute to individuals' spiritual and psychological well-being in counseling contexts. The research investigates how fundamental values found in the Masnavi—such as love, patience, benevolence, kindness, justice, gratitude, and freedom from greed—can be utilized in spiritual counseling and care processes. The aim of this article is to analyze the positive effects of Mawlana’s teachings on individuals’ psycholog-ical well-being and to explore how these teachings can be systematically integrated into spiritual counseling and care practices. The study employs qualitative research methods, particularly the content analysis technique, to thematically examine the teachings of the Masnavi and investigate their applicability in spiritual counseling and care processes. The findings reveal that the Masnavi holds significant potential as a bibliotherapy material in spiritual counseling and care, particularly in enhancing individuals' quality of life and improving emotional balance. Furthermore, the relationship between Mawlana’s teachings and modern psychological concepts is analyzed, and their contributions to individuals’ spiritual development are evaluated from a psychological perspective. Core val-ues such as “love,” “patience,” and “gratitude” are identified as key elements supporting both spiritual harmony and social cohe-sion. Additionally, principles like “gratitude” and “justice” are posited to enable individuals to develop more positive attitudes toward themselves and their surroundings. In conclusion, the Masnavi is emphasized as an effective material for bibliotherapy techniques widely utilized in Turkish spiritual counseling and care practices. The study underscores that Mawlana’s teachings serve as a significant tool in individuals' spiritual and emotional development. The therapeutic integration of the foundational values highlighted in the article into counseling and care processes offers substantial contributions. In the context of Anatolian wisdom, Mawlana's teachings, with their high therapeutic value, play a crucial role in Turkish spiritual counseling and care practices by sup-porting individual development and fostering societal harmony.

Keywords

Spiritual counseling and care, Anatolian wisdom, Mawlana, Masnavi, Psychology of values

Manevi Danışmanlık ve Rehberlikte Anadolu Bilgeliği Bağlamında Mesnevi Üzerine Terapötik Analizler

Abstract

Bu makalede, Mevlânâ’nın Mesnevi adlı eserinin manevi danışmanlık ve rehberlik uygulaması süreçlerinde bibliyoterapi tekniği materyali olarak kullanılabilirliği ele alınmıştır. Anadolu bilgeliğinin önemli bir temsilcisi olarak görülen Mevlânâ’nın öğretilerinin, manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarında bireylerin manevi ve psikolojik iyi olma durumlarına katkı sağlayabilecek zengin bir terapötik kaynak sunduğu ifade edilmiştir. Araştırmada, Mesnevi’de yer alan sevgi, sabır, yardımseverlik, iyilik, adalet, şükür ve hırsa kapılmama gibi temel değerlerin manevi danışmanlık ve rehberlik süreçlerinde nasıl kullanılabileceği incelenmiştir. Makalenin amacı, Mevlânâ’nın öğretilerinin bireylerin psikolojik iyi olma durumlarına olan olumlu terapötik etkilerinin analiz edilmesi ve bu öğretilerin manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarıyla nasıl ilişkilendirilebileceğinin belirlenmesidir. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi tekniği uygulanmıştır. Bu teknik kapsamında, Mesnevi’de yer alan temel öğretiler tematik olarak incelenmiş ve bu temaların manevi danışmanlık ve rehberlik süreçlerinde uygulanma biçimleri araştırılmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda, Mesnevi’nin manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarında çok sık kullanılan bibliyoterapi tekniğiyle yapılan çalışmalarda materyal olarak kullanımının, bireylerin yaşam kalitelerini artırma ve duygusal dengelerini iyileştirme potansiyeline sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Mevlânâ’nın öğretilerinin modern psikoloji kavramlarıyla ilişkisi incelenmiş ve bireylerin manevi gelişim süreçlerine katkıları psikolojik bir perspektiften değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, “sevgi, sabır, şükür” gibi değerlerin, bireylerin ruhsal ve sosyal uyumlarını destekleyen unsurlar olduğu belirtilmiştir. Ayrıca, Mevlânâ’nın “şükür ve adalet” gibi temel değerlerinin bireylerin hem kendilerine hem de çevrelerine yönelik daha pozitif tutumlar geliştirmelerine olanak sağlayabileceği öngörülmüştür. Sonuç olarak, Mesnevi’nin Türk manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarında etkin biçimde kullanılan bibliyoterapi tekniğinde etkili bir materyal olarak kullanılabileceği vurgulanmıştır. Çalışmada, Mevlânâ’nın öğretilerinin bireylerin manevi ve ruhsal gelişim süreçlerinde önemli bir araç olduğu ve bu öğretiler kapsamında makalede yer verilen temel değerlerin manevi danışmanlık ve rehberlik süreçlerine terapötik entegrasyonunun büyük katkılar sağlayabileceği ifade edilmiştir. Anadolu bilgeliği bağlamında Mevlânâ’nın terapötik değeri yüksek olan bu öğretilerinin, hem bireysel gelişimi destekleyen hem de toplumsal uyumu artıran yönleriyle Türk manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarında önemli bir terapötik rol oynadığı sonucuna varılmıştır.

Keywords

Manevi danışmanlık ve rehberlik, Anadolu bilgeliği, Mevlana, Mesnevi, Değerler psikolojisi

References

• Adıgüzel, A. (2014). İnsanlık onurunu koruma ve kırma arasında hayırseverlik anlayışı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 69-92.
• Ak, M. (2023). Mevlana’nın eserlerinde bilişsel terapi. Selcuk Medical Journal, 39(4), 198–205.
• Ak, M., Eşen, E., & Özdengül, F. (2014). Mevlana penceresinden bilişsel terapiler. Bilişsel Davranışçı Psikoterapi ve Araştırmalar Dergisi, 3, 133-141.
• Akın, A., & Eker, H. (2012). Duyarlı Sevgi Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 25(1), 75-85.
• Akşit, M. (2018). Fârâbi düşüncesinde bir erdem olarak adalet. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 23-40.
• Aktepe, V. (2010). İlköğretim 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde “yardımseverlik” etkinlik temelli öğretimi ve öğrencilerin tutumlarına etkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Aktepe, V., & Aktepe, L. (2009). Öğrencilerde iyilik yapma bilincini yerleştirmede kullanılacak metotlar ve öneriler. I. Ulusal İyilik Sempozyumu Bildiri Kitabı (Elazığ, 20-21 Haziran 2009), (ss. 197-203). Elazığ Milli Eğitim Müdürlüğü Yayınları.
• Akyol, A. (2012). Ahlâk-ı Nâsırî’de ahlak ve siyaset ilişkisi: Sevgi erdemi merkezli bir okuma. Değerler Eğitimi Dergisi, 10(24), 7-30.
• Akyüz, A. (2019). Passion and ambition in great expectations by Charles Dickens. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kafkas Üniversitesi Sos-yal Bilimler Enstitüsü.
• Aral, N., & Kadan, G. (2022). Günümüzde azalan sevgi ve saygının evrim (transcendence) filminden yola çıkılarak incelenmesi. 2. Uluslararası Sinema Sempozyumu Bildiri Kitabı (8-11 Mart 2022). (ss. 3-19). Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları.
• Ardıç, M. (2019). Modernite ve bencillik. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atasever, A. N. (2024). Varoluşçu psikoterapi ve Mevlâna Celaleddin-i Rumi. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(1), 100–124
• Ayten, A. (2009). Prososyal davranışlarda dindarlık ve empatinin rolü. (Yayınlanmış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ayten, A., Göcen, G., Sevin, K., & Öztürk, E. E. (2012). Dini başa çıkma, şükür ve hayat memnuniyeti ilişkisi: hastalar, hasta yakınları ve hastane çalışanları üzerine amprik bir araştırma. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 12(2), 45-79.
• Ayvaz, M. (2018). Mevlânâ Celâleddîn Rûmî’nin ahlak öğretisinde mutluluk. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 87-108.
• Bağder, M. M. (2020). John Rawls’un adalet düşüncesinin oluşum şartları üzerine. Felsefe Arkivi, 53, 105-121. Baltaş, A. (2018). Hayalini yorganına göre uzat. Remzi Kitabevi.
• Barsukova, O. V. (2015). Bad ambition. Journal of Process Management-New Technologie, 3(4), 8-11.
• Başar, S. (2021). Gebelik sürecinde kadınlara yönelik olarak hastanede manevi bakım uygulamaları (İzmir örneği). (Yayınlanmış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Belen, F. Z. (2014). Manevi danışmanlıkta bibliyoterapi tekniği ve uygulanması. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bulut, H. (2020). Kur’an bağlamında sabır ve şükür ilişkisi. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16, 338-355. Bulut, H. İ. (2015). Semavi dinlerin ortak ahlak değerleri ya da evrensel değerler. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 65-81.
• Caldeira, S., & Hall, J. (2012). Spiritual leadership and spiritual care in neonatology. Journal of Nursing Management, 20(8), 1069-1075.
• Çağırıcı, M. (1988). ‘Adalet’ maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-1, (ss. 341-343). TDV Yayınları.
• Çağırıcı, M. (2010). ‘Şükür’ maddesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi-39, (ss. 259-261). TDV Yayınları.
• Çağlar, E., & Arslan, M. A. (2020). “Değer” tasnifi ve Mevlânâ’nın Mesnevisinde değerler. International Journal of Language Academy, 8(4), 324-338.
• Çeçen, A. (2020). Adalet kavramı. (5. Baskı). Astana Yayınları.
• Çelimli, Ç., & Güldal, Ş. T. (2016). Manevi yönelimli danışmanlık ile psikoterapi yöntem ve teknikleri: Doğu ve Batı’dan örnekler. [içinde] Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma. Ed. H. Ekşi ve Ç. Kaya. (ss. 99-122). Kaknüs Yayınları.
• Çilingir, L. (2018). Platon’dan Tusi’ye sevgi siyaseti. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 8, 73-96.
• Çubukçu, İ. A. (1983). Mevlana ve felsefesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26(1-4), 97-118.
• Dağcı, A. (2020). Huzurevi yaşlılarının manevi gereksinimlerinin belirlenmesi ve değer odaklı manevi bakım programının umut, psikolojik iyi oluş ve tanrı algısı düzeyleri üzerindeki etkililiğinin değerlendirilmesi. (Yayınlanmış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Damar, M. (2020). Mesnevî hikâyelerinde manevi bakım unsurları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demir, A. (2020). Hangi adalet, kime göre neye göre?. International Journal of Social and Humanities Sciences Research, 7(62), 3470-3486.
• Demir, R., & Türk, F. (2020). Pozitif psikoloji: Tarihçe, temel kavramlar, terapötik süreç, eleştiriler ve katkılar. Humanistic Perspective, 2(2), 108-125.
• Demirci, M. (2002). Kur’an-ı Kerim ışığında sabır kavramı. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(12), 263-285.
• Demirkol, M. (2015). Barışın inşasında sevgi ve adaletin gücü. International Journal of Sport Culture and Science, 3(4), 416-424.
• Doğan, M. (2014). Dinlerde ve İslam kültüründe sabır. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(5), 93-130.
• Doğan, M. (2017). Karakter gücü olarak sabır ve psikolojik iyi oluş ilişkisi. Journal of Happiness & Well-Being, 5(1), 134-153.
• Doğan, M., & Gülmez, Ç. (2014). Sabır Ölçeği’nin Türkçe’ye uyarlanması: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42, 263-280.
• Doğan, S. (2022). Psikolojik danışmanlık ve rehberlikte ney (Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde) metaforu ile telkin. Kalem Uluslararası Eği-tim ve İnsan Bilimleri Dergisi, 12(1), 87-105.
• Dündar, M. (2022). Kur’an’da “Kâbil-Hâbil kıssası” bağlamında hırs meselesinin tahlili. Journal of Islamic Research, 33(2), 617-636.
• Düzgün, Ş. A. (2011). Sevginin istismarı ve sevgide aşırılık (kültler). KADER Kelam Araştırmaları Dergisi, 9(2), 19-40. Düzgüner, S., & Ayten, A. (2020). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri temel bilgiler kılavuzu. Ed. S.
• Düzgüner ve A. Ayten. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Düzgüner, S., & Soykök, M. (2020). Gençlere yönelik manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri. Ed. S. Düzgüner. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ekici, M. (2006). Hıristiyanlık’ta ve İslam’da sevgi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Emmons, R. A., & McCullough, M. E. (2003). Counting blessings versus burdens: an experimental investigation of gratitude and subjecti-ve well-being in daily life. Journal of Personality and Social Psychology, 84(2), 377-389.
• Erdem, E. (2020). İyilik ve sonsuzluk: Mâtürîdî ve Debûsî’nin metafiziğinde ölüm ve hayatın anlamı. Kader, 18(2), 470-487.
• Esed, M. (1999). Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. (5. Basım). (Çev. C. Koytak ve A. Ertürk). İşaret Yayınları.
• Evren, M. (2021). Jean Jacques Rousseau’da uygarlığın duygulara negatif yansımaları. Felsefe Dünyası, 1(73), 208-226.
• Fersahoğlu, Y. (2001). Yetişkinlerin din eğitim ve öğretiminde yardım etme bilinci. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20, 145-159.
• Fromm, E. (1985). Sevme sanatı (çev. I. Gündüz). Say Yayınları.
• Göcen, G. (2012). Şükür ve psikolojik iyi olma arasındaki ilişki üzerine bir alan araştırması. (Yayınlanmış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Görmez, M. (2015). Ramazan ve iyilik. [içinde] İyilik -Bu Ramazan ve Her Zaman-. Ed. Y. Salman. (ss. 7-11). DİB Yayınları.
• Gültekin, M. (2021). Yardımseverlik değeri ve psiko-sosyal işlevleri: Kur’an ayetleri bağlamında bir inceleme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Gürbüz, A. (2023). Almanya’da yaşayan Türk göçmen ailelerin 18-28 yaşlarındaki çocuklarına yönelik değer odaklı manevi güçlenme ve bakım programının etkiliğinin incelenmesi: Frankfurt Viernheim örneği. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güzel C. D. & Ergen, G. (2014). 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarının temel evrensel değerleri içermesi bakımından incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 134-161.
• Işıtan, İ. (2018). Hz. Mevlâna düşüncesinde barış kavramının sûfî psikolojisi açısından tahlili. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 2(1), 23-40.
• Kahveci, K. (2008). Erdemlerin belirlenmesinde aklın ve Tanrı’nın rolü. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(40), 263-270.
• Kara, E. (2020). Farkındalık ve kabullenme psikoterapilerinin temel stratejileri ve İslam. Eskiyeni, 40, 377-406.
• Kara, İ. (2014). Din hizmetlerinde kalite bağlamında “ihsan” şuurunun yeri ve önemi. Diyanet İlmi Dergi, 50(2), 131-144.
• Karslı, N. (2012). Dindarlık ve öfke kontrolü ilişkisi üzerine tecrübî bir araştırma. EKEV Akademi Dergisi, 16(50), 57-70.
• Karslı, N. (2020). Üniversite öğrencilerinde sabır ve dindarlık ilişkisi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17, 52-72.
• Karslı, N. (2022). Genç ve yetişkinlerde yardımseverlik ve dindarlık. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, 60-84.
• Kaval, M. (2013). Yunus Emre ve Mevlâna’nın eserlerinde insan ve tekâmülü. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 101-122.
• Kaya, S. (2023). Türklerde adalet ve iyilik (faydacılık) değerleri üzerine bir inceleme (X-XI. Yüzyıl). Katre International Human Studies Journal, 8(2), 60-73.
• Kayadibi, F. (2002). Sevgi faktörünün eğitim verimliliği üzerine etkisi. Journal of Istanbul University Faculty of Theology, 5, 33-50.
• Kayadibi, F. (2007). Mevlâna’da sevgi, birlik ve barış. Journal of Is-tanbul University Faculty of Theology, 16, 1-20.
• Kayaoğlu, İ. (1985). İslâm’da adalet mefhumu. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 27(1-4), 201-206.
• Korkmaz, S., Akyürek, R., & Karaçalı, M. (2023). Dini başa çıkma, şükür, takdir etme, endişe ve anksiyete ilişkisi.
• Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 738-766.
• McCullough, M. E., Emmons, R. A., & Tsang, J. A. (2002). The grateful disposition: A conceptual and empirical topography. Journal of Personality and Social Psychology, 82(1), 112-127.
• Mevlânâ, Celaleddin Rumi. (2015). Mesnevî-i Ma’nevî (çev. D. Örs & H. Kırlangıç). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. (1956). el-Câmiʿu’s-Sahih. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabiyye.
• Necati, M. O. (1998). Kur’an ve psikoloji. (çev. H. Aydın). Fecr Yayınevi.
• Niyazibeyoğlu, T. (2021). İç-dış başarı ve maneviyat ilişkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ocakzade, H. H. (2019). Tûsî ve Kınalızâde’de bir devlet ahlakı olarak sevgi erdemi. Talim, 3(1), 31-48.
• Özdoğan, Ö. (2005). Ruhsal yaklaşım ve insan: Türkiye’de bir uygulama örneği. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 6(15), 137-152.
• Özdoğan, Ö. (2007a). Mutluluğu seçiyorum. (3. Baskı). Özdenöze Yayınları.
• Özdoğan, Ö. (2007b). İsimsiz hayatlar. (3. Baskı). Ankara: Özde-nöze Yayınları.
• Özdoğan, Ö. (2008). İnsana manevi-psikolojik yaklaşım. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49(2), 77-102.
• Özdoğan, Ö. (2010). Aşkın yanımız maneviyat. (2. Baskı). Özdenöze Yayınları.
• Özdoğan, Ö. (2019). Değer odaklı manevi güçlenme ve bakım programının geliştirilmesi ve uygulanması. [içinde] 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Kitabı. Ed. Özcan Güngör (ss. 913- 918). Sageya Yayınları.
• Polat, M. (2017). Yûnus Emre düşüncesinde bir eğitim modeli olarak “insân-ı kâmil”: Konuya öğretim programlarının kültürel ve felsefi temelleri bağlamında bir yaklaşım. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(1), 29-42.
• Polat, Ü. (2022). Eski uygurcada agrıg, ig, kegen, kem, tikig, toga “hastalık, ağrı, sızı”: soklık: hırs, hastalıların en şiddetlisidir. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 10(29), 129-149.
• Rawls, J. (2009). A theory of justice. Harvard University Press. Sarıyer, N. (2011). Hayırsever tüketici davranışı: Çanakkale örneği. Girişimcilik ve Kalkınma Dergisi, 6(2), 255-268.
• Sayın, E. (2022). Tasavvufî düşüncenin modernizmin ürettiği psiko-sosyal düşünce akımlarına karşı alternatif anlayış tarzları. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22(2), 308-324.
• Seligman, M., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction. American Psychologist, 55, 5-14.
• Seyhan, B. Y. (2015). Dindarlık ve kişilik açısından sabır. Emin Yayınları.
• Seymen Çakar, A. (2013). Adalet mülkün temeli midir? Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 106, 261-276.
• Sinclair, S., Bouchal, S. R., Chochinov, H., Hagen, N., & McClement, S. (2012). Spiritual care: how to do it. BMJ Supportive & Palliative Care, 2(4), 319-327.
• Solmaz, S. (2021). En büyük kâr “sabır”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(4), 1646-1667.
• Şeker, Ş. (2022). Göçmenlere değer odaklı manevi güçlenme ve bakım programının uygulanması: Almanya örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tavşancıl, E., & Aslan, A. E. (2001). İçerik analizi ve uygulama örnekleri. Epsilon Yayınları.
• TDK. (2024). Hırs. https://sozluk.gov.tr.
• Tel, M. (2020). İyilik ve spor. Spor Eğitim Dergisi, 4(2), 42-52.
• Tsang, J. A. (2006). The effects of helper intention on gratitude and indebtedness. Motivation and Emotion, 30, 198-204.
• Tunç, S. (2011). Mesnevi’de rahmet kapısını kapatan hırs. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 25, 157-180
• Wood, A. M., Maltby, J., Gillett, R., Linley, P. A., & Joseph, S. (2008). The role of gratitude in the development of social support, stress, and depression: Two longitudinal studies. Journal of Research in Personality, 42(4), 854-871.
• Yaşaroğlu, M. K. (2015). Gönülden gelen paylaşım: Bir iyilik türü olarak cömertlik ve infak. [içinde] İyilik -Bu Ramazan ve Her Zaman. Ed. Y. Salman. (ss. 81-100). DİB Yayınları.
• Yüksel, A. Ş. (2011). Psikoterapötik bir teknik olarak hikâye ile tedavi: Mevlânâ’nın Mesnevî’si örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstan-bul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.