ARCHITECTURAL AND STRUCTURAL CHARACTERISTICS OF MİMAR SİNAN MOSQUES: A CLASSIFICATION STUDY

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 127 - 153

Filiz Karakuş , Ekrem Bahadır Çalışkan

https://doi.org/10.7456/tojdac.1562392

Abstract

With the conquest of Istanbul, the Ottoman Empire synthesized the building culture of Islam and the Seljuks with Byzantine architecture and built magnificent structures. The domed central space is an important element of Turkish mosque architecture, and many original attempts were made in this direction. In the 16th century, when Ottoman architecture reached its most glorious age, the idea of creating a clear space was put into practice in the Ottoman period by removing the closed courts shaped around the central dome used in Seljuk architecture in terms of plan construction. The centralist fiction developed with Mimar Sinan and reached its highest point with the Selimiye Mosque. The subject of this study is the domed mosques built by Mimar Sinan. Within the scope of the research, first, a list of mosques designed and built by Mimar Sinan was prepared, and a literature review was conducted. These buildings were evaluated typologically in terms of their construction dates, plan types, last congregation features, number of minarets and minaret balconies, and construction materials. These buildings' structural features and transition elements to the dome were also classified. In this way, it is aimed to associate the mosques designed and built by Mimar Sinan typologically.

Keywords

Ottoman, Mimar Sinan, Mosque, Typology, Islamic Architecture

MİMAR SİNAN CAMİLERİNİN MİMARİ VE YAPISAL ÖZELLİKLERİ: BİR SINIFLANDIRMA ÇALIŞMASI

Abstract

Osmanlı Devleti, İslamiyet’teki ve Selçuklulardaki yapı kültürünü, İstanbul’un fethi ile Bizans mimarisi ile de sentezleyerek görkemli yapılar inşa etmişlerdir. Kubbeli merkezi mekân Türk cami mimarisinin önemli bir öğesi olup bu yönde çok sayıda özgün deneme gerçekleştirilmiştir. Osmanlı dönemi mimarlığı en görkemli çağına ulaştığı 16. yüzyılda, plan kurgusu açısından Selçuklu mimarisinde kullanılan merkezi kubbe etrafında şekillenen kapalı sahınlardan sıyrılarak net mekân oluşturma düşüncesi Osmanlı’da uygulamaya geçmiştir. Merkeziyetçi kurgu Mimar Sinan ile gelişim göstererek Selimiye Camii ile en üst noktaya ulaşmıştır. Bu çalışmanın konusunu, Mimar Sinan tarafından inşa edilen kubbeli camiler oluşturmaktadır. Çalışma kapsamında öncelikle Mimar Sinan tarafından tasarlanan ve inşa edilen camilerin listesi hazırlanmış ve yapılara ilişkin bir literatür taraması yapılmıştır. Tespit edilen bu yapılar inşa tarihleri, plan tipleri, son cemaat özellikleri, minare ve şerefe sayısı, yapım malzemeleri açıdan tipolojik olarak değerlendirilmiştir. Bu yapılar ayrıca strüktürel özellikleri, kubbeye geçiş elemanları ve üst örtüleri açısından ele alınmıştır. Bu şekilde, Mimar Sinan tarafından tasarlanan ve inşa edilen camilerin tipolojik olarak ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır.

Keywords

Osmanlı, Mimar Sinan, Cami, Tipoloji, İslam Mimarisi

References

• Acun, H. (1999). Manisa’da Türk Devri Yapıları. Türk Tarih Kurumu.
• Akçıl, N. Ç. (1992). Üç Şerefeli Camii ve Külliyesi. TDV İslam Ansiklopedisi, 5, 227-280.
• Akyürek, M., E. (2024). A Topological and Technological Transformation Model of Mimar Sinan’s Mosques to the Present, Journal of Islamic Architecture, 8(1): 91-105, http://dx.doi.org/10.18860/jia.v8i1.23694.
• Alioğlu, F., Köroğlu, N. (2011). Mimar Sinan Camilerinde Modüler Sistem, Sigma, 3, 331-340.
• Altun, A. (1988). Ortaçağ Türk Mimarlığının Ana Hatları İçin Bir Özet. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Aslan, A. (2016). Süleymaniye Camii’nin Yerel Zemin Koşullarına Bağlı Deprem Performansının Değerlendirilmesi. Master diss., Yıldız Teknik University.
• Aslanapa, O. (1986). Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılap Kitabevi.
• Aslanapa, O. (1988). Mimar Sinan’ın Hayatı ve Eserleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Ayvansarayi, H., Efendi. (2001). Hadikatü’l-Cevami, İstambul Camileri ve diğer Dini-Sivil Mi’mari Yapılar, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Barkan, Ö., L. (1972). Süleymaniye Camii ve İmareti İnşaatı (1550-1557) (Cilt I-II), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Batur, A., & Batur, S. (1967). Sinan’a Ait Yapıların Listesi. Mimarlık, 49, 35-39.
• Bilgili A.E. (2015). “Dünya mirası ve Mimar Sinan” yeni bir turizm rotası büyük usta Mimar Sinan, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, ISBN978-975-7641-50-6, İstanbul, Türkiye, 250-254.
• Bilir, T. (2020). Manisa Muradiye Camii Çinileri, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 63: 191-205.
• Boran, A., Erdal, Z. (2011). Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, Diyarbakır’daki Osmanlı Dönemi Cami ve Mescitleri, Editör: İrfan Yıldız, Diyarbakır: Diyarbakır Valiliği, p. 257-315.
• Cansever, T. (2005). Mimar Sinan (Vol. 24). Albaraka Türk Yayınları.
• Cantay, G. (2002). Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Cezar, M., (1985). Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Çobanoğlu, A., V. (2003). Lala Mustafa Paşa Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, C. 27, 75-77, Ankara: TDV Yayınları, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/27/C27008732.pdf.
• Dağlıoğlu, H., T. (1942). Ankara’da Cenabi Ahmet Paşa Camii ve Cenabi Ahmet Paşa, Vakıflar Dergisi II, 213.
• Duymaz, Ş. (2022). Mimarisi ve Sosyo-Kültürel Özellikleriyle Isparta, Türk Dönemi Isparta’da Anıtsal Mimari. Tarihi, Editör: Ayşegül Şentürk, Muzaffer Duran, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları.
• Erarslan, A. (2018). Mimar Sinan’ın Altıgen Baldaken Sistemli Camilerinde Taşıyıcı, Örtü ve Mekân İlişkisi, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 5(13): 31-48.
• Erarslan, A. (2020). Mimar Sinan’ın Merkezi Mekân Yaratma Sürecinde Sekizgen Baldaken Sistemli Camileri, ZfWT (Journal of World of Turks / Zeitschrift für die Welt der Türken), 12(3): 217-243.
• Erçağ, B. (1990). İstanbul Şehzade Camii Restorasyonu. Türk Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Yunus Emre ve Dönemi, Restorasyon ve Kıbrıs Vakıfları Seminerleri (s. 213-216). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ersoy, A. (1989). İstanbul'daki altı ve sekiz destekli camilerimizin gelişimi. Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Erzen, J. N. (1981). Mimar Sinan Dönemi Cami Cepheleri, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği.
• Erzincan, T. (2004). Mesih Paşa Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, C. 29, 310-12, TDV Yayınları, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/29/C29009524.pdf.
• Eyice, S. (1965). Sultaniye-Karapınar’a Dair, Tarih Dergisi, 15: 117,140.
• Eyice, S. (1999). Hüsrev Paşa Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, C. 19, 49-51, TDV Yayınları, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/19/C19006278.pdf.
• Eyice, S. (1995). Ferhad Paşa Camii, İslam Ansiklopedisi, C. 12, 384-386, TDV Yayınları, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/12/C12004543.pdf.
• Ferrari, N., K. (1997). Han Camii, İslam Ansiklopedisi, C. 15, 518-519, TDV Yayınları, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/15/C15005458.pdf.
• Frishman, M. (1997). Islam and Form of the Mosque, London: Thames and Hudson.
• Goodwin, G. (1971). A History of Ottoman Architecture. Baltimore: The Johns Hopkins Press.
• Goodwin, G. (1993). Sinan: Ottoman Architecture and Its Values Today, Londra: Saqi Books.
• Grabar, O. (1987). The Formation of Islamic Art. New Haven: Yale University Press.
• Gümüşsoy, E. (2011). Halep’te Dukakinzade Mehmed Paşa Külliyesi, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 24: 1-22.
• Günay, R. (1998). Sinan The Architect and His Works, YEM Yayın.
• Günay, R. (2006). Mimar Sinan, YEM Yayınlar.
• Gündüz, F. (2009). Sinan Paşa Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, C. 37, 232-34, TDV Yayınları, https://islamansiklopedisi.org.tr/sinan-pasa-kulliyesi--istanbul.
• Güneş, G. A. (2014). “Hassa Mimarlar Ocağı ve Mimar Sinan,” Journal of History Scholl (JOHS), vol 7(17): 375-391.
• Hersek, C., M. (1990). Osmanlı İmparatorluğunda Mimarlar ve Yapı Esnafı, İslami Araştırmalar Dergisi, 4(1): 42-48.
• Kocaman, İ., Okuyucu, D., Kazaz, İ. (2019). Determination of Material Properties of Historical Masonry Structures with Dynamic Parameters: Lala Pasha Mosque Example, Teknik Dergi, 30(3): 9125-9146.
• Konyalı, İ., H. (1950). Mimar Koca Sinan’ın Eserleri, Ülkü Basımevi.
• Kuban, D. (1988). Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1, Sinan’ın Dünya Mimarisindeki Yeri, Editör: Sadi Bayram, İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 581-624.
• Kuban, D. (1994). Mihrimah Sultan Külliyesi, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, cilt 5, 454-456.
• Kuban, D. (1997). Sinan’s Art and Selimiye, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve sosyal Tarih Vakfı.
• Kuban, D. (1998). İstanbul Yazıları, YEM Yayınları.
• Kuban, D., & Emden, C. (2007). Osmanlı Mimarisi. Yapi-Endüstri Merkezi.
• Kuran, A. (1986). Mimar Sinan, Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Kuran, A. (1987). Sinan: The Grand Old Master of Ottoman Architecture, İstanbul: Washington DC.
• Kuran, A. (1988). Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1, Mimar Sinan’ın Camileri, Editör: Sadi Bayram, İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Küçükkaya, A., G., Canıtez, T. (2019). Babaeski Semiz Ali Paşa Külliyesi, TÜBA-KED, 19: 89-109.
• Ljubovic, A. (2001). Karagöz Bey Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, C. 24, 403-404, İstanbul: TDV Yayınları, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/24/C24007956.pdf.
• Mimar Süreyya (1932). Mimar Sinan’ın Bolvadin’deki Eserleri, Mimarlık, 2(3): 113.
• Müderrisoğlu, F. (1993). 16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda İnşa Edilen Menzil Külliyeleri, PhD. Thesisi, Hacettepe Üniversitesi.
• Mülayim, S., Çobanoğlu, A., V. (2009). Selimiye camii ve Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, C. 36, 430-34, İstanbul: TDV Yayınları, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/36/C36011979.pdf.
• Mülayim, S. (2008). Revak, TDV İslam Ansiklopedisi (3) 22-4.
• Müller-Wiener, W. (2001). İstanbul’un Tarihsel Topografyası, çev. Ülker Sayın, Yapı Kredi Yayınları.
• Müller-Wiener, W. (1977). Bildlexion ZurTopographie İstan¬buls, Verlag Ernst Wasmuth Tübingen, Wiesbaden.
• Necipoğlu, G. (2013). Sinan Çağı, Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimari Kültür. Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Orbeyi, N. (2016).. Çift Revaklı Sinan Camilerinde Modüler Sistem. Metu JFA 33/2: 201-225.
• Orgun, M., Z. (1938). Hassa Mimarları, Arkitekt, 10, 333-342.
• Öney, G., (1971). Anadolu’da Türk Devri Yapıları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Pakalın, M., Z. (1971). Tarih Deyimleri Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Polat, M. (2020). Mimar Sinan Dönemi Camileri İçerisinde Yer Alan Diyarbakır İskender Paşa Caminin Önemi ve Koruma Sorunları, Master diss., Diyarbakır, Dicle University.
• Saatçi, S. (2014). Bir Osmanlı Mucizesi Mimar Sinan, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sönmezer, Ş. (2003). İstanbul’daki Sinan Camilerinde Mekan ile Serbest Düşey Taşıyıcılar Arasındaki Boyut İlişkisi, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Sönmezer, Ş., Ögel, S. (2004). Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Camii’nde oran-strüktür ilişkisi, İTÜdergisi/A Mimarlık, Planlama, Tasarım, 3(1): 75-79.
• Sözen, M. (1971). Diyarbakır’da Türk Mimarisi. Diyarbakır'ı Tanıtma Ve Turizm Derneği.
• Sözen, M. (1975). Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sözen, M. (1982). Anadolu’da Akkoyunlu-Mimarisi. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmani (Eski Yazıdan Yeni Yazıya), I., II., III., IV., V., İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şerafettin, T. (1964). Osmanlı Teşkilatında Hassa Mimarlar, Tarih Araştırmaları Dergisi, 1(1): 157-202.
• Tanman, B., M. (1989). İstanbul Kasımpaşa’daki Piyale Paşa Külliyesi’nin Medresesi ve Tekkesi için bir Restitüsyon Denemesi, Sanat Tarihinde Doğudan Batıya: Ünsal Yücel Anısına Sempozyum Bildirileri içinde, p. 87-94, İstanbul.
• Tanman, M., B. (1991). Atik Valide Sultan Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, C. 4, 68-73, TDV Yayınları, https://cdn2.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/4/C04001436.pdf.
• Tanman, B., M. (2010). Süleymaniye Külliyesi, İslam Ansiklopedisi, c. 38, 119-121. TDV Yayınları.
• Tekin, K., H. (2014). Halep’te Osmanlı İzleri (1516-1918). Çamlıca Yayınları.
• Tuluk, Ö., İ. (2006). Osmanlı Camilerinde Mekân Kurgusu Açısından Kare Tabanlı Baldaken Varyasyonları (15-17. YY), Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 21(2): 257-284.
• Uluhanlı, L., (2017). Mosques: Splendors of Islam, Imbrey, J., (G.Ed.), Rizzoli International Publications.
• Uysal, A., O. (1985). Bolvadin Lala Sinan Paşa (İmaret) Camisi Mimari Özellikleri ve Tarihlenmesi Problemi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), 145-163.
• Ülgen, A., S. (1989). Mimar Sinan Yapıları-Katalog, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yetkin, S. K. (1955). Beylikler Devri Mimarisinin Klasik Osmanlı Sanatını Hazırlayışı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IV, 39-43.
• WEB Source: URL 1: Kırklareli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2024). Kırklareli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. Retrieved from https://kirklareli.ktb.gov.tr/TR-93773/camiler.html