TÜRK-İSLÂM ŞEHRİ HERÂT’TA TİMURLULAR DÖNEMİNDE ZİRAÎ FAALİYETLER

Year 2023, Volume: 7 Issue: 3, 75 - 90, 21.10.2023

Yusuf Ziya Söylemez

Abstract

Bu çalışmada ticari, askeri ve göç yollarının kesiştiği önemli bir noktada yer alarak Türk-İslâm kültür ve medeniyetinin en önemli merkezlerinden biri olan ve pek çok hâkimiyetin idaresi altına giren Afganistan’ın Herât şehrinin sahip olduğu stratejik konumu dikkate alınarak Timurlu iktidarında ekonomik faaliyetlerin yürütülmesinde iktisadi hayatın en önemli amillerinden olan tarımsal faaliyetler konu edilmiştir. Bu doğrultuda Timurluların Herât’taki ziraî faaliyetleri ayrı ayrı başlıklar halinde ele alınmıştır. Özellikle de Timurluların Herât şehrindeki ziraî faaliyet ve reformları kaynaklara yansıyan şekilde ele alınmıştır. Yapılan bu ziraî faaliyetlere dair çalışma sahasını teşkil eden eserlerdeki ifadeler büyük oranda irdelenmiştir.
Konusu Herât şehrinde Timurlular döneminde iktisadi hayatın en önemli unsuru kabul edilen ziraî faaliyetler olan bu çalışmanın amacı; ülkemizde Herât şehrindeki hâkimiyetlerin siyasi faaliyetlerine dair pek çok çalışma yapılmış olmasına rağmen iktisadi hayata dair çalışmalar sınırlılık arz etmekte olduğundan bu hususta dönemin müellif ve çağdaş kaynakların verdiği bilgiler ışığında bir bütünlük ortaya koyarak Herât şehrindeki ekonomik hayata dair açıklayıcı bilgilere yer vererek Timurlu idarecilerinin şehirdeki hâkimiyet devrine göre tarımsal politikayı tespit etme gayretidir. Bu bağlamda hazırlanan çalışmada araştırmacıların alana dair daha önce kaleme alınan eserleri inceleyerek buralarda yer alan bilgileri çalışmalarında kullandıkları yöntem olan nitel araştırma yöntemi doküman deseni kullanılmıştır. Çalışmanın sonuç bölümünde ise elde edilen veriler bağlamında değerlendirme yapılmıştır.

Keywords

Afganistan, Herât, Timurlular, Tarım

AGRICULTURAL ACTIVITIES IN THE TURKISH-ISLAMIC CITY HERÂT DURING THE TIMURID PERIOD

Abstract

In this study, taking into account the strategic location of the city of Herat in Afghanistan, which is one of the most important centers of Turkish-Islamic culture and civilization, located at an important point where commercial, military and migration routes intersect, and which came under the administration of many dominations, the economic life in the conduct of economic activities during the Timurid rule is examined. Agricultural activities, which are among the most important factors, are discussed. In this regard, the agricultural activities of the Timurids in Herat are discussed under separate headings. In particular, the agricultural activities and reforms of the Timurids in the city of Herat are discussed as reflected in the sources. The expressions in the works that constitute the field of study regarding these agricultural activities have been examined to a great extent.
The aim of this study, whose subject is agricultural activities, which were considered the most important element of economic life in the city of Herat during the Timurid period; Although many studies have been carried out on the political activities of the dominions in the city of Herat in our country, studies on the economic life are limited, and by presenting an integrity in the light of the information provided by the authors of the period and contemporary sources, we present explanatory information about the economic life in the city of Herat, according to the period of dominance of the Timurid administrators in the city. It is an effort to determine agricultural policy. In the study prepared in this context, the qualitative research method document pattern was used, which is the method used by researchers in their studies by examining the previously written works on the field. In the conclusion section of the prepared study, an evaluation was made in the context of the data obtained.
Konusu Herât şehrinde Timurlular döneminde iktisadi hayatın en önemli unsuru kabul edilen zirai faaliyetler olan bu çalışmanın amacı; ülkemizde Herât şehrindeki hâkimiyetlerin siyasi faaliyetlerine dair pek çok çalışma yapılmış olmasına rağmen iktisadi hayata dair çalışmalar sınırlılık arz etmekte olduğundan bu hususta dönemin müellif ve çağdaş kaynakların verdiği bilgiler ışığında bir bütünlük ortaya koyarak Herat şehrindeki ekonomik hayata dair açıklayıcı bilgilere yer vermektir. Çalışmada nitel araştırma yöntemi doküman deseni kullanılmıştır. Bu bağlamda çalışmanın sonunda ise araştırmacılara ulaşılan sonuçlar bağlamında önerilerde bulunulmuştur.

Keywords

Afghanistan, Herât, Timurids, Agriculture

References

• AFZALİ, Muhammed İslâm, Herât der Ahd-ı Timuriyan, Afganistan 1389.
• AKA, İsmail, Prof. Dr. İsmail Aka Makaleler 1, (Yayına Hazlırlayan, E. Semih Yalçın-Şarika Gedikli), “XV. Yüzyılın ilk Yarısında Timurlularda Ziraî ve Ticari faaliyetler”, Ankara 2005 .
• AKA, İsmail, Prof. Dr. İsmail Aka Makaleler 2, (Yayına Hazlırlayan, E. Semih Yalçın-Şarika Gedikli), “Timurlular”, Ankara 2005.
• AKA, İsmail, Prof. Dr. İsmail Aka Makaleler 2, (Yayına Hazlırlayan, E. Semih Yalçın-Şarika Gedikli),“The Agricultural and Commercial Activities of the Timurids in the First Half of the 15th Century”, Ankara 2005.
• AKA, İsmail, Şahruh ve Zamanı (1405-1447), Ankara 1994.
• AKA, İsmail, Timur ve Devleti, Ankara 1991.
• ALAN AKBIYIK, Hayrunnisa, “Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve Bazı Son Dönem Sanatkârları”, Bilig 30, 2004.
• ALAN, Hayrunnisa Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1507), İstanbul 2007.
• ALAN, Hayrunnisa, “Timurlular”, Ötüken’den Kırım’a Türk Dünyası Kültür Tarihi, (Haz. Ahmet Kanlıdere- İlyas Kemaloğlu), İstanbul 2020.
• ALAN, Hayrunnisa, Sultan Ebu Said Devri Timurlu Tarihi (1451-1469), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1996.
• ALAN, Hayrunnisa-KEMALOĞLU, İlyas, Avrasya’nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, İstanbul 2007.
• ALLEN, Terry, Timurid Herât, Weısbaden 1983.
• ASIM, Ghulam Mohammad, ANDO, Tetsuya, “A Study On Cısterns ın The Herât Old Cıty, Afghanıstan”, Journal of Architecture and Planning (Transactions of AIJ), January 2020.
• BALL, Warwick,“The Remais of a Monumental Timurid Garden outside Herât”, İstituto İtaliano per I’Africa e l’Oriente 31/1/4, Aralık 1981.
• BARTHOLD, Vasilij Viladimiroviç,“ Herât ve Herirud Boyu”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi/27, 1973.
• BUKENDİ, Fatıme,“Evza-yı İktisadi-yi İran der Asr-ı Şahruh Timuri”, Rüşt-ü Amuzeş-i Tarih II, 1379.
• ÇANDARLIOĞLU, Gülçin, Orta Asya’da Timuriler, Çin’de Ming Münasebetleri Chen Ch’eng Elçilik Raporu, İstanbul 1995.
• DOYGUN, Meryem, “Hocend Müdafaası ve Bir Direniş Örneği: Timur Melik”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.40, S.70, s.170-189.
• DURAK, Neslihan, “Geçmişten Günümüze Afganistan’da Türkler”, Yeni Türkiye Türk Dünyası Özel Sayısı II, Ankara 2013.
• DURAK, Neslihan, “Afganistan’da Çingizli Hâkimiyetinin Tesisi”, İslâm Öncesinden Çağdaş Türk Dünyasına Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğluna Armağan, İstanbul 2008.
• DURAK, Neslihan, Hindistan’a Kuzeyden Yapılan Seferler, Ankara 2000.
• EL-HEREVÎ, Seyf b. Muhammed b. Yakub, Tarihname-yi Herat, Tahran 1373.
• ENSARİ, Faruk, Tarih-i Herât, Kabil 1398.
• GOLOMBEK, Lisa,“TheGardens of Timur: New Perspectives,”Muqarnas/12, 1995.
• HAFIZ EBRU, Şahabeddin, Coğrafya-yı Hafız Ebru Kısmet-i Rub’i Horasan “Herat”, (Derleyen. Mail Herevi), Tahran 1369.
• HAFIZ EBRU, Şahabeddin, Coğrafya-yı Tarihi-yi Horasan der Tarih-i Hafız Ebru, (Tsh. Gulam Rıza Verharem), Tahran 1380.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, “Fersah”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 12, İstanbul 1995. HECKER, Felica J.,“A Fifteenty-Century Chines Diplomat in Herât”, Journal of the Royal Asiatic Society 3/1, Third Series, 1993. HEREVİ, Kasım b. Yusuf Ebu Nadır, İrşadu’l-Ziraa, (be ethemam-ı Muhammed Meşiri), Tahran 1346. HUDUD AL-ALAM, The Regions of The Word A Persian Geograpy 372-A.H 982 A.D, (ing. nşr., V. Minorsky), London 1937.
• IBN HAVKAL, Suretü’l Arz, (nşr., M. J. De Goeje), Leiden 1967.
• ISTAHRİ, İbrahim b. Muhammed, Kitab-ı Mesalikü’l Memalik, (nşr., M.J. De Goeje), Leiden 1967.
• KALKAN, Tuba,“Sultan Şahruh Döneminde Herât Ekonomisi”,The Journal of Academic Social Science Studies II, 2015.
• KARİMİ, Christine Moelle, The Pearl in its Midst Herât and the Mapping of Khurasan (15th-19 th Centruies), Wien 2014.
• LABUSCHAGNE, A. “Qualitative Research: Airy fair or fundemental?”, The Qualitative Report 8/1, 2003.
• MACİT, Ensar, “Timurlularda Yeme İçme Kültürü”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi V/I, 2022.
• MALLESON, G. B., Herât: The Granary and Garden of Central Asia, London 1880.
• PAUL, Jurgen,“The Rise of The Khwajagan-Naqshbandiyya Sufi Order in Timurid Herât”,Afghanistan’s Islam From Conversion to the Taliban (ed. Nille Green), California 2017.
• PUYAN, Resul, Coğrafya-yı Umumi-yi Vilayet-i Herât, Meşhed 1388.
• RAHMETİ, Mohsin,“Evza-yı İktisadi-yi Horasan der Ahd-ı Sultan Ebu Said Güregen”, Peşuheşname-yi Tarih-i İctimai ve İktisadi II,1394.
• RUMLU, Hasan, Ahsenü’t-Tevarih, (nşr. Mürsel Öztürk), Ankara 2006.
• ROSSABİ, Morris, “A Translation of Ch’en Ch’eng’s Hsi-yü Fan-kuo Chih”, Ming Studies/17, 1983.
• SEMENOV, A.A.,“Nekotorye dannye po ekonomik eimperii Sultana Khusein-Mirzy (1469-1506)”, Izvestiia Otdeleniia obshchestvennykh nauk AN Tadzhikskoi SSR/4, 1953.
• SEMERKANDİ, Kemaleddin Abdürrezzak, Matla’ı Sadeyn ve Mecma’ı Bahreyn, (be etemam-ı Abdul Hüseyin Nevayi), Tahran 1382.
• SIDDIQUI, Iqtıdar Husaın, “Kert”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C.25, Ankara 2022.
• STRANGE, G. Le, The Lands of The Earsten Caliphate, Mesopotamia, Persia andCenral Asia from the Moslem Conquest to The Time of Timur, New York 1873.
• SUBTELNY, Maria Eva, “The Timurid Legacy: A Reaffirmation and a Reassessment”, Cahiersd’ Asie centrale 3/4,1997.
• SUBTELNY, Maria Eva, Timurids in Transition Tuco-Persian Acculturation in medival İran, Leiden Boston 2007.
• ŞAHİN, Mustafa, Orta Çağda Herât Bölgesi (Gaznelilerin Kuruluşundan Timurluların Yıkılışına Kadar (961-1507), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Tokat 2013.
• ŞAMİ, Nizameddin, Zafername, (nşr. Necati Lugal), Ankara 1987.
• TACÜ’S SELMANİ, Tarihname, (nşr. İsmail Aka), Ankara 1988.
• TOGAN, A. Zeki Velidi,“Büyük Türk Hükümdarı Şahruh”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi III/2, 1949.
• TOMBULOĞLU, Tuba, “Timurlu Devleti’nde Yaylak Kışlak Anlayışı”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi III/II, 2020.
• TÜTMEZ, Kübra, “Timurlu Devleti Tarihine Dair Türkiye’de Yapılmış Çalışmalar Üzerine Bir Değerlendirme”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 6/1, 2019.
• YAKUBOSKY, A.-PİGOLSKAYA, Nina Viktorovna, Tarih-i İran Ez Dovran-ı Bastan Ta Sede-yi Hecdehom, (Frs. nşr. Kerim Kişaverzi), Tahran 1354.
• YEZDİ, Şerefüddin Ali, Zafername,(çev. Ahsen Batur), İstanbul 2013.