STOCKHOLM KONFERANSI’NDAN GÜNÜMÜZE: POLİTİK EKOLOJİ PERSPEKTİFİNDEN ÇEVRENİN KORUNMASINA DAİR ULUSLARARASI GELİŞMELER

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 15 - 44, 28.03.2025

Emre Boz , Mutlu Yılmaz

Abstract

Çevresel sorunların ve küresel ısınmanın hayatımızda giderek daha fazla yer edindiği günümüzde çevre politikaları ve çevreye ilişkin uluslararası alandaki iş birliklerinin önemi de artmaktadır. 1972 Stockholm Konferansı’ndan, 1992 Rio Zirvesi, 1997 Kyoto Protokolü ve nihayet 2015 Paris İklim Anlaşması’na kadar çevrenin korunmasına yönelik uluslararası birçok önemli gelişme bulunmaktadır. Ancak bu girişimlerde ülkelerin farklı ekonomik, siyasi ve sosyal yapıları nedeniyle görüş ayrılıkları yaşanmaktadır. Gelişmiş ülkeler genelde çevresel korumaya ağırlık verirken, gelişmekte olan ülkeler ekonomik kalkınmayı önceliklendirmektedir. Güç ilişkileri de uluslararası müzakerelerde belirleyici bir rol oynamakta, güçlü ülkeler kararları kendi çıkarları doğrultusunda şekillendirmeye çalışmaktadır. Politik ekoloji perspektifinden bakıldığında, sivil toplum örgütlerinin ve dezavantajlı grupların katılımındaki eşitsizlikler temsiliyet sorununa yol açmaktadır. Ayrıca, bilgi üretimi ve söylemlerin kullanımı da aktörlerin siyasi, ideolojik ve ekonomik çıkarları tarafından yönlendirilmektedir. Bu durum, çevresel değişimi salt teknik bir mesele olmaktan çıkarıp çok boyutlu bir sorun haline getirmektedir. Politik ekoloji, çevresel değişimin nedenlerini güç ilişkileri, eşitsizlikler ve farklı aktörlerin çıkarları çerçevesinde ele almaktadır. Bu nedenle ülkeler arasında ortak bir anlayış ile adil, kapsayıcı ve etkili anlaşmaların hayata geçirilebilmesi ve dolayısıyla çevresel sorunlar çözümü için çevresel sorunların ardındaki siyasi, ekonomik ve sosyal dinamiklerin de dikkate alınması gerekmektedir. Bu çalışmada tarihsel süreç içerisinde çevrenin korunmasına dair uluslararası gelişmeler aktarılmış ve bunlardan sonuncusu olan Paris anlaşması içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Böylelikle çevrenin korunmasına dair uluslararası gelişmeler politik ekoloji perspektifinden değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Keywords

Politik Ekoloji, Siyasi Coğrafya, Çevre, Çevre Koruma, Sürdürülebilirlik

Ethical Statement

Yazarlar bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığını beyan eder.

Supporting Institution

Çalışmada herhangi bir kurum ya da kuruluştan destek alınmamıştır.

FROM THE STOCKHOLM CONFERENCE TO PRESENT DAY: INTERNATIONAL DEVELOPMENTS IN ENVIRONMENTAL PROTECTION FROM A POLITICAL ECOLOGY PERSPECTIVE

Abstract

As environmental issues and global warming are increasingly becoming a part of our lives today, the importance of environmental policies and international cooperation in the environmental field is also increasing. From the 1972 Stockholm Conference, the 1992 Rio Summit, the 1997 Kyoto Protocol, and finally the 2015 Paris Climate Agreement, there have been many important international developments aimed at protecting the environment. However, due to the different economic, political, and social structures of countries, there have been disagreements in these initiatives. While developed countries generally prioritize environmental protection, developing countries prioritize economic development. Power relations also play a decisive role in international negotiations, with powerful countries trying to shape decisions in line with their own interests.From a political ecology perspective, inequalities in the participation of civil society organizations and disadvantaged groups lead to a representation problem. Moreover, the production of knowledge and the use of discourses are guided by the political, ideological, and economic interests of actors. This situation turns environmental change from a purely technical issue into a multidimensional problem. Political ecology addresses the causes of environmental change within the framework of power relations, inequalities, and the interests of different actors. Therefore, the implementation of fair, inclusive, and effective agreements based on a shared understanding among nations—and consequently, the resolution of environmental issues—requires a thorough consideration of the political, economic, and social dynamics underlying these challenges. In this study, international developments regarding environmental protection throughout the historical process have been presented, and the most recent of these, the Paris Agreement, has been analyzed using the content analysis method. In this way, international developments concerning environmental protection have been evaluated from a political ecology perspective.

Keywords

Political Ecology, Political Geography, Environment, Environmental Protection, Sustainability

References

• Adger, W. N., Barnett, J., Chapin, F. S., & Ellemor, H. (2011). This must be the place: Underrepresentation of identity and meaning in climate change decision-making. Global Environmental Politics, 11(2), 1-25.
• Ağaçayak, T., Nash, S. L., & Şahin, Ü. (2017). İklim politikalarında Trump etkisi: küresel iklim mücadelesinde zor zamanlar. İstanbul Politikalar Merkezi (IPM) ve Stiftung Mercator Girişimi, 1-11.
• Akgül, U. (2010). Sürdürülebilir kalkınma: Uygulamalı antropolojinin eylem alanı. Antropoloji, (24), 133-164.
• Alada, A., Gürpınar, E., & Budak, S. (1993). Rio konferansı üzerine düşünceler. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (3-4-5), 93-108.
• Alagöz, M. (2007). Sürdürülebilir kalkınmada çevre faktörü: Teorik bir bakış, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 11, 1-12.
• Alagöz, M. (2004). Sürdürülebilir kalkınmanın paradigması. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4(8), 1-23.
• Alaztuğ, M. (2021). Paris İklim Anlaşması’nda ülkelerin öncelikleri sorunu: Türkiye örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi.
• Aracı, Ü. E., & Yüksel, H. (2016). Sürdürülebilirlik performansının ölçülmesi: Bist sürdürülebilirlik endeksindeki işletmelerin sürdürülebilir katma değerinin hesaplanması. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 12(12), 786-801.
• Arat, G., Türkeş, M., Saner, E. (2002). Uluslararası sözleşmeler ön rapor, https://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files/vizyon2023/csk/EK-8.pdf (26.01. 2020)
• Arlı, A. (2010). Habitat II tartışmaları ve İstanbul’da toplumsal dönüşüm. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (16), 367-388.
• Ateş, D., & Uysal, A. (2006). Merkez-dışı ülkelerdeki ulusötesi sivil toplum kuruluşları (STK): Dış politika, finansman ve meşruiyet. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, 63-86.
• Avrupa Komisyonu. (2010, 17 Aralık). Cancun Anlaşması. https://climate.ec.europa.eu/news-your-voice/news/agreement-cancun-2010-12-17_en
• Aydın Dikmen, B. (2020). Global climate governance between state and non-state actors: dynamics of contestation and re-legitimation. Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 8(Özel Sayı), 59-79.
• Baatz, C. (2013). Responsibility for the past? Some thoughts on compensating those vulnerable to climate change in developing countries. Ethics, Policy & Environment, 16(1), 94-110.
• Balsiger, J., & Prys, M. (2014). Regional agreements in international environmental politics. International Environmental Agreements, 16(2), 239-260.
• Bassett, T. J., & Peimer, A. W. (2015). Political ecological perspectives on socioecological relations. Natures Sciences Sociétés, 23(2), 157-165.
• Baykan, B. G. (2009). Kopenhag Zirvesi: Zayıf mutakabat, hedefsiz Türkiye. Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi, İstanbul.
• BBC Türkçe. (2021, 13 Kasım). 26. BM İklim Konferansı: COP26'nın son gününde anlaşma sağlandı. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-59277754
• BBC Türkçe. (2023, 15 Ocak). İklim değişikliği ile mücadelede Türkiye’nin rolü. https://www.bbc.com/turkce/articles/cyxe35yzq26o
• Berkes, F., Colding, J., & Folke, C. (2000). Rediscovery of traditional ecological knowledge as adaptive management. Ecological applications, 10(5), 1251-1262.
• Beyerlin, U., & Marauhn, T. (2011). International Environmental Law. Bloomsbury Publishing. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi. (t.y.). Kyoto Protokolü. https://unfccc.int/kyoto_protocol
• Birleşmiş Milletler. (t.y.-a). Stockholm 1972 Çevre Konferansı. https://www.un.org/en/conferences/environment/stockholm1972
• Birleşmiş Milletler. (t.y.-b). Rio 1992 Çevre ve Kalkınma Konferansı. https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992
• Birleşmiş Milletler. (t.y.-c). Johannesburg 2002 Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi. https://www.un.org/en/conferences/environment/johannesburg2002
• Bodansky, D. (2010). The copenhagen climate change conference: a postmortem. American Journal of International Law, 104(2), 230-240.
• Bodansky, D. (2016). The Paris Climate Change Agreement: a new hope?. American Journal of International Law, 110(2), 288-319.
• Buckley, C. (2016, 18 Kasım). Trump dönemi yaklaşırken, Çin iklim değişikliği konusunda değişime hazırlanıyor. The New York Times. https://www.nytimes.com/2016/11/19/world/asia/china-trump-climate-change.html
• Buseth, J. T. (2019). The Political Ecology of Climate Change Adaptation: Livelihoods, Agrarian Change and the Conflicts of Development. New York: Routledge.
• Carbon Brief. (t.y.). İklim değişikliğini anlamak. https://www.carbonbrief.org
• Ciplet, D., Roberts, J. T., & Khan, M. R. (2015). Power in a warming world: The new global politics of climate change and the remaking of environmental inequality. Mit Press.
• Clemençon, R. (2016). The two sides of the Paris Climate Agreement: Dismal failure or historic breakthrough?. The Journal of Environment & Development, 25(1), 3-24.
• Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (2016), Paris Anlaşması https://iklim.gov.tr/db/turkce/dokumanlar/paris-anlasmasi-13- 20220808231948.pdf (12.08.2024). Dalby, S. (1996). The environment as geopolitical threat: reading Robert Kaplan's 'coming anarchy'. Ecumene, 3(4), 472-496.
• Doğru, B. (2023). Sivil toplum kuruluşlarının kurumlara yönelik itibar algısında sürdürülebilirlik iletişiminin rolü. Asya Studies, 7(23), 309-330.
• Downie, C. (2015). Global energy governance in the G-20: The future of global energy governance. Global Governance, 20(4), 617-636.
• Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu. (1987). Ortak geleceğimiz. https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/5987our-common-future.pdf
• Engin, B. (2010). İklim değişikliği ile mücadelede uluslararasi işbirliğinin önemi. Sosyal Bilimler Dergisi, (2), 71-82.
• Euronews. (2018, 16 Aralık). Dünyanın merakla beklediği 24. BM İklim Konferansı anlaşmayla sonuçlandı. https://tr.euronews.com/2018/12/16/dunyanin-merakla-bekledigi-24-bm-iklim-konferans-anlasmayla-sonuclandi
• France24. (2023, 16 Haziran). Bonn’da yapılan BM iklim görüşmeleri karbon kesintileri ve iklim finansmanı üzerindeki anlaşmazlık nedeniyle çıkmaza girdi. https://www.france24.com/en/environment/20230616-un-climate-talks-in-bonn-stymied-by-standoff-over-carbon-cuts-climate-financing
• Frantzius, I. V. (2004). World Summit on Sustainable Development Johannesburg 2002: A Critical analysis and assessment of the outcomes. Environmental Politics, 13(2), 467-473.
• Gelbspan, R. (2005). The heat is on: The high stakes battle over Earth's threatened climate. Yale University Press.
• Genç, C., (2021). Türkiye'nin paris iklim anlaşması dâhilindeki yükümlülükleri ve iklim değişikliğinin bu yükümlülükler üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İskenderun Teknik Üniversitesi. Ghezloun, A., Saidane, A., & Marabet, H. (2017). Paris Agreement: Main outcomes and perspectives. Energy Procedia, 119, 11-16.
• Godard, O. (2012). The Stern review on the economics of climate change: contents, insights and assessment of the critical debate. Surveys and Perspectives Integrating Environment and Society, 5(1), 1-34.
• Grasso, M. (2019). Oily politics: A critical assessment of the oil and gas industry's contribution to climate change. Energy Research & Social Science, 50, 106-115.
• Gray, W. B., Shadbegian, R. J., & Wolverton, A. (2010). Environmental justice: do poor and minority populations face more hazards?. National Center for Environmental Economics, 10-06.
• Grupta, J. (2014). The History of Global Climate Governance. Cambridge University Press.
• Guttmann, R. (2018). Eco-Capitalism: Carbon Money, Climate Finance, and Sustainable Development. Springer.
• Gül, K., (2022). Sürdürülebilir ekonomik kalkınma bağlamında çevre politikaları: çevre vergilerinin etkinliği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Güler, İ. Ö., & Turan, A. M. (2020). Kentsel çevresel adalet ve kent planlaması ilişkisi. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5), 7-20.
• Harvey, B. (2009). Indigenous knowledges, sustainable development and the environment: implications for research, education and capacity building. In Indigenous knowledges, development and education (57-71). Brill.
• Hiwasaki, L., Luna, E., Syamsidik, & Marçal, J. A. (2014). Local and indigenous knowledge on climate-related hazards of coastal and small island communities in Southeast Asia. Climatic Change, 128(1-2), 35-56.
• Kalinowski, T. (2024). The Green Climate Fund and private sector climate finance in the Global South. Climate Policy, 24(3), 281-296.
• Kaplan, A. (1999). Küresel çevre sorunları ve politikaları. Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.
• Karakaya, E. (2016). Paris iklim anlaşması: içeriği ve Türkiye üzerine bir değerlendirme. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-12.
• Kaya, H. E. (2020). Kyoto’dan Paris’e küresel iklim politikalari. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4(10), 165-191.
• Kaya, Y. (2017). Paris anlaşmasını iklim adaleti perspektifinden değerlendirmek. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 14(54), 87-106.
• Kaypak, Ş. (2011). Küreselleşme sürecinde sürdürülebilir bir kalkınma için sürdürülebilir bir çevre. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2011(1), 19-33.
• Keleş, R. (2023). Dünyada ve Türkiye’de çevre politikaları ve sürdürülebilir kalkınma. Çevre Şehir ve İklim Dergisi, 2(3), 24-30.
• Keohane, R. O., & Oppenheimer, M. (2016). Paris: Beyond the climate dead end through pledge and review?. Politics and Governance, 4(3), 142-151.
• Kılıç, S. (2001), uluslararası çevre hukukunun gelişimi üzerine bir inceleme, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(2), 131-150.
• Kılıç, S. K. (2002). Çevreci sosyal hakların ortaya çıkışı, gelişimi ve sona ermesi üzerine bir inceleme. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 57(02), 93-108.
• Kıvılcım, İ. (2013). 2020’ye Doğru Kyoto-Tipi İklim Değişikliği Müzakereleri: Avrupa Birliği’nin Yeterliliği ve Türkiye’nin Konumu. İktisadi Kalkınma Vakfı Yayınları, 268, 1-92.
• Maljean Dubois, S. (2020). The Paris Agreement: A new step in the gradual evolution of differential treatment in the climate regime?. Review of European, Comparative & International Environmental Law, 25(2), 151-160.
• Meadows, D.H., Meadows, D.L., Randers, J., Behrens III, W.W. (1972). The limits to growth. New York:Universe Books.
• Metin, G., (2022). Sanayileşmenin ve çevre politikalarının etkisiyle karbon vergisinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Maltepe Üniversitesi.
• Najam, A. (2005). Developing countries and global environmental governance: From contestation to participation to engagement. International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics, 5, 303-321.
• Our World in Data. (t.y.). Erişim Tarihi: 02.05.2024. https://ourworldindata.org Ozmehmet, E. (2008). Dünyada ve Tükiye sürdürülebilir kalkinma yaklaşimlari. Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 3(12), 1853-1876.
• Özerdem, F., & Barlas, B. (2021). Kopenhag okulu çerçevesinde 2020 ve sonrası dünya politikasının yeni sorunu: iklim değişikliği ve iklim göçmenleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41), 273-302.
• Öztürk, M., & Öztürk, A. (2019). BMİDÇS'den Paris Anlaşması'na: Birleşmiş Milletler'in iklim değişikliğiyle mücadele çabaları. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12(4), 527-541.
• Pallemaerts, M. (1995). International environmental law in the age of sustainable development: a critical assessment of the UNCED process. JL & Com., 15, 623.
• Peet, R., & Watts, M. (2002). Liberation ecology: Development, sustainability, and environment in an age of market triumphalism. In Liberation ecologies. Routledge.
• Pınarcıoğlu, N. Ş. (2018). İklim değişikliği müzakerelerinde gelinen nokta: Paris anlaşması ve sonrası. Turkish Studies, 13(23), 211-224.
• Purwins, S. (2022). Bauxite mining at Atewa Forest Reserve, Ghana: a political ecology of a conservation-exploitation conflict. GeoJournal, 87(2), 1085-1097.
• Ramanathan, V., & Feng, Y. (2009). Air pollution, greenhouse gases and climate change: Global and regional perspectives. Atmospheric Environment, 43(1), 37-50.
• Reed, G., Hendlin, Y., Desikan, A., MacKinney, T., Berman, E., & Goldman, G. T. (2021). The disinformation playbook: how industry manipulates the science-policy process—and how to restore scientific integrity. Journal of public health policy, 42, 622-634.
• Reuters. (2017, 15 Kasım). Trump’ın iklim değişikliği konusundaki duruşunun Çin üzerindeki etkisi. https://www.reuters.com/article/idUSKBN1DD2C3
• Reuters. (2023, 13 Aralık). COP28 iklim anlaşmasından çıkarılacak önemli dersler. https://www.reuters.com/business/environment/takeaways-cop28-climate-deal-2023-12-13
• Robbins, P. (2014). Political Ecology: A Critical Introduction. Chichester: John Wiley & Sons.
• Roberts, J. T., & Parks, B. (2006). A Climate Of İnjustice: Global İnequality, North-South Politics, And Climate Policy. MIT press.
• Rocha, J. C., Peterson, G., Bodin, Ö., & Levin, S. (2018). Cascading regime shifts within and across scales. Science, 362(6421), 1379-1383.
• Romero, C. (2013). Political Ecology of Water Conflicts. In M. Ashgate & H. Garcia (Eds.), The Ashgate Research Companion to Water Management and Policy (167-184). Farnham: Ashgate.
• Romppanen, S., & Huhta, K. (2023). The interface between EU climate and energy law. Maastricht Journal of European and Comparative Law, 30(1), 45-62.
• Sadioğlu, U., & Ağıralan, E. (2020). İklim değişikliği çerçevesinde 25. taraflar konferansi (COP25). Kafkas Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(Ek Sayı-1), 361-385.
• Sağsen, İ. (2017). Uluslararası iklim değişikliği müzakereleri: çevre duyarlılığı mı yoksa yeni bir uluslararası rekabet alanı mı?. Alternatif Politika, 9(Special), 46-69.
• Sanz-Menéndez, L., & Cruz-Castro, L. (2019). The credibility of scientific communication sources regarding climate change: A population-based survey experiment. Public Understanding of Science, 28(5), 534-553.
• Savaşan, Z. (2018). Uluslararası iklim değişikliği müzakerelerinde Türkiye: Paris İklim Anlaşması öncesi ve sonrası. ÇYYD, 27(2), 71-94.
• Sayman, R.Ü. (2015). “İklim Değişikliği ile Mücadelede Çarpan Etkisi: Paris Anlaşması.” http://www.rec.org.tr/dyn_files/42/6600-Paris-Anlasmasi-COP21- (7.07.2016).
• Sharma, A., Schwarte, C., Bird, P., Michaelowa, A. & Müller, B. (2019). COP24 Key Outcomes. European Capacity Building Initiative. https://ecbi.org/sites/ default/files/COP24Outcomes%20Final_0.pdf.
• Sönmezoğlu, F., & Bayır, Ö. E. (2012). Çevre sorunlarına ilişkin uluslararası rejimler. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (47).
• Sprinz, D. F., & Vaahtoranta, T. (1994). The interest-based explanation of international environmental policy. International Organization, 48(1), 77-105.
• Şahin, B., & Yıldız, M. (2009). Ulusaşırı yandaşlık ağbağları perspektifinden türkiye’de demokratikleşme, İnsan hakları ve sivil toplum kuruluşları. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 6(21), 41-65.
• Şahin, Ö. U. (2016). Kyoto Protokolü ve Kopenhag Mutabakatinin karşilaştirmali analizi. Journal of Awareness (JoA), 1(1), 5-16.
• Şıvgın, B., & Afacan, S. (2020). İklim krizi ile küresel ve bireysel mücadeleye yönelik bir çalışma: Greta Thunberg örneği. Diplomasi ve Strateji Dergisi, 1(2), 141-158.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. (t.y.). Kyoto Protokolü. https://webdosya.csb.gov.tr/db/iklim/editordosya/kyoto_protokol.pdf
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-a). BM İnsan Yerleşimleri Programı. https://www.mfa.gov.tr/bm-insan-yerlesimleri-programi.tr.mfa
• T.C. Dışişleri Bakanlığı. (t.y.-b). Kyoto Protokolü. https://www.mfa.gov.tr/kyoto-protokolu.tr.mfa Tekeli İ. (1996), Habitat II Konferansı Yazıları, T.C. Toplu Konut İdaresi Başkanlığı, Ankara.
• Teksöz, G. (2014). Geçmişten ders almak: Sürdürülebilir kalkınma için eğitim. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 31(2), 73-97.
• Tonguç, F. (2018). İklim değişikliğinin Türkiye`nin enerji ve ekonomi güvenliğine etkileri: Kyoto sonrası dönem. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi.
• Turner, M. D., & Robbins, P. (2008). Land-change science and political ecology: Similarities, differences, and implications for sustainability science. Annual Review Of Environment And Resources, 33, 295-316.
• Venagas, M. m. (2017). The political ecology of Ecuadorian environmentalism: buen vivir, nature and territory, (Yayımlanmamış doktora tezi). King’s College London.
• Wei, Y. M., Mi, Z. F., & Huang, Z. (2015). Climate policy modeling: An online SCI-E and SSCI based literature review. Omega, 57, 70-84.
• Weiler, F. (2012). Determinants of bargaining success in the climate change negotiations. Climate Policy, 12(5), 552-574.
• Yalçın, B. B. (2019). Sürdürülebilir kalkınma kapsamında türkiye’de çevre politikalarının dönüşümü: ab ve uluslararası çevre rejimlerinin etkileri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Yeşil Gazete (2012). Roma Kulübü Raporu: Büyümenin Sınırları. Erişim Tarihi: 02.05.2024, https://yesilgazete.org/roma-kulubu-raporu-buyumenin-sinirlari
• Youtie, J., Kay, L., Balkundi, P., Devinney, T., Immelt, J. R., Shapira, P., & Symbol, T. (2017). Who is the entrepreneur? An investigation of emerging discourse and practice. Innovation, 19(1), 50-75.
• Zhang, Z. X., & Qi, Y. (2014). The sustainable development goals (SDGs) as a new agenda for international cooperation. China Policy Review, 12.