PARADİGMA VE SOSYOLOJİ İLİŞKİSİ: SOSYOLOJİNİN TARİHSEL SÜRECİ ÜZERİNDEN EPİSTEMOLOJİK BİR OKUMA

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 294 - 308, 28.03.2025

Selin Dal

Abstract

Bilimsel Devrimlerin Yapısı eserinin özgün yanı, Thomas Kuhn’un bilim teorisinin merkezindeki paradigma kavramına dayanmaktadır. Eserde paradigma, birden çok anlama gelecek şekilde kullanılmıştır ve bu anlamlardan bazıları sosyolojik türdedir. Bu durum, paradigmayla biçimlenen bilim teorisinin de sosyolojik türde olmasına yol açmıştır. Kuhn’un bilim teorisi, pozitivist temelli teorilerden bu yanıyla farklılaşmıştır ve böylece bu teorinin, sosyal bilimlerin ve bu çalışmada irdelenmiş olan sosyolojinin tarihsel gelişimini (teorik ve metodolojik) açıklamaya uygun olduğu düşüncesi doğmuştur. Çalışma boyunca yapılmış olan epistemolojik okuma, alanın entelektüel köklerinde de yer almış olan bu kabulü incelemeyi amaçlamaktadır. Paradigmayla somutlaştırılan, bilim insanlarının tarihsel süreç boyunca ortaya koydukları etkinliğin, sosyolojinin bir bilim olarak kurulduğu on dokuzuncu yüzyılıyla ne denli uyum içinde olduğu sorgulanmıştır. Bu çalışmanın çıkış sorusu; paradigma ve sosyoloji uzlaştırılabilir midir, olmuştur. Kuhn’un bilim teorisinin somutlaştığı bilimsel süreç ile sosyolojinin tarihsel süreci karşılaştırılarak sosyolojinin paradigmayla temellenen olağan bilim aşamasını yaşamadığı sonucuna varılmıştır. Bu durum sosyolojinin “özgün” yanından kaynaklanmaktadır. Sosyoloji hâkim paradigmanın olmadığı, çok sesli/çok paradigmalı bir bilimdir. Bu nedenle alandaki sosyologların paradigmayı ve sosyolojiyi uzlaştırma denemeleri de benzer bir sonuç vermiştir. Dolayısıyla paradigma ve sosyoloji uzlaştırılabilir midir sorusuna hayır yanıtı verilmiştir. Bu uzlaşmazlığın görünür kılınmasıyla sosyologların kendi alanlarının gelişim sürecini açıklayacak bir bilim modeli ortaya koymak adına cesaretleneceği, bu doğrultuda da sosyolojiyi doğa bilimlerden farklı bir disiplin olarak meşru kılan temellerin yeniden inşa edileceği düşünülmektedir.

Keywords

Kuhn, Paradigma, Sosyoloji, Çatışma, Çok Paradigmalılık

THE RELATIONSHIP BETWEEN PARADIGM AND SOCIOLOGY: AN EPISTEMOLOGICAL READING THROUGH THE HISTORICAL PROCESS OF SOCIOLOGY

Abstract

The original aspect of The Structure of Scientific Revolutions is Thomas Kuhn's concept of the paradigm at the center of his science theory. In this work, the paradigm is used in a way that has multiple meanings, and some of these meanings are sociological. This situation has made this theory of science, shaped by the paradigm, sociological. Kuhn's theory of science has differed from positivist-based theories in this way, and thus the idea that this theory is suitable for explaining the historical development (theoretical and methodological) of the social sciences and sociology, which is examined in this study, has been born. The epistemological reading carried out throughout this study aimed to examine this acceptance, which has also taken place in the intellectual roots of the field. The compatibility of the activity that scientists put forward throughout the historical process, expressed by the paradigm, with the historical process in the nineteenth century, when sociology was established as a scientific discipline, has been questioned. The output question of this study is, Is paradigm and sociology reconcilable, has been. The scientific process in which Kuhn's theory is embodied has been compared with the historical process of sociology, and it has been concluded that sociology does not experience the usual stage of science based on paradigm. This situation is due to the original side of sociology. Sociology is a multi-paradigm science in which there is no dominant paradigm. Sociologists' attempts to reconcile paradigm and sociology have yielded a similar result. Therefore, the answer to the question of whether paradigm and sociology can be reconciled is no. It is believed that by making this intransigence visible, sociologists will be emboldened to put forward a scientific model that will explain the development process of their field, and in this direction, the foundations that legitimize sociology as a different discipline from natural sciences will be reconstructed.

Keywords

Kuhn, Paradigm, Sociology, Conflict, Multiple Paradigm

References

• Comte, A. (2015). Pozitif Felsefe Dersleri ve Pozitif Anlayış Üzerine Konuşma. Çev. Erkan Ataçay. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Durkheim, E. (2016). Sosyolojik Yöntemin Kuralları. Çev. Özcan Doğan. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kuhn, T. S. (1994). Asal Gerilim. Çev. Yakup Şahan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kuhn, T. S. (2016). “Bilimsel Araştırmada Dogmanın İşlevi.” Ed. Bekir Balkız, Vefa Saygın Öğütle. Bilim Sosyolojisi İncelemeleri içinde, Çev. Barış Yıldırım, s. 186-208. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kuhn, T. S. (2018). Bilimsel Devrimlerin Yapısı. Çev. Nilüfer Kuyaş. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Kuhn, T. S. (2017). “Eleştirmenler Üzerine Düşüncelerim.” Haz. Imre Lakatos, Alan Musgrave. Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi içinde, Çev. Nur Küçük, s. 288-353. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Kuhn, T. S. (2019). Yapı’dan Sonraki Yol Felsefi Makaleler (1970-1993) Otobiyografik Bir Mülakatla Birlikte. Çev. Erkan Bozkurt. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Marx, K. (2011). 1844 El Yazmaları. Çev. Murat Belge. İstanbul: Birikim Yayınları.
• Masterman, M. (2017). “Paradigmanın Doğası.” Haz. Imre Lakatos, Alan Musgrave. Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi içinde, Çev. Nur Küçük, s. 80-122. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Popper, K. (2017). “Olağan Bilim ve Tehlikeleri.” Haz. Imre Lakatos, Alan Musgrave. Eleştiri ve Bilginin Gelişmesi içinde, Çev. Nur Küçük, s. 70-79. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Ritzer, G. (2014). Klasik Sosyoloji Kuramları. Çev. Himmet Hülür. Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Ritzer, G. (1975). “Sociology: A Multiple Paradigm Science.” The American Sociologist, Vol. 10, No. 3, p. 156-167.
• Ritzer, G. ve Stepnisky, J. (2015). Çağdaş Sosyoloji Kuramları. Çev. Irmak Ertuna Howison. Ankara: De Ki Basım Yayın.
• Riutort, P. (2017). Sosyolojiye Giriş Dersleri. Çev. Ertuğrul Cenk Gürcan. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Slattery, M. (2014). Sosyolojide Temel Fikirler. Yay. Haz. Ümit Tatlıcan, Gülhan Demiriz. Çev. Özlem Balkız, Gülhan Demiriz, Hacer Harlak, Cevdet Özdemir, Şebnem Özkan, Ümit Tatlıcan. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• TDK. “Paradigma.” Erişim: 09.11.2024. https://sozluk.gov.tr/
• Wallace, R. A. ve Wolf, A. (2013). Çağdaş Sosyoloji Kuramları. Çev. Leyla Elburuz, M. Rami Ayas. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Weber, M. (2011). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu. Çev. Hasan İlhan. İstanbul: Sayfa Yayınları.