THE INFLUENCE OF IMAMATE THEORY ON THE TAFSİR AL-QUMMI

Year 2025, Volume: 9 Issue: 1, 98 - 124, 28.03.2025

Fuat Admış

Abstract

In the Qummī Tafsīr, written with the Shiite-Ahbarī understanding, the Quranic verses were interpreted in the context of the theory of imamate; concepts such as hilafet, vasiyyet, velâyet, ismet, raj’at, qiyam, ahl al-bayt, which are among the basic principles of Shia belief, gained meanings around this theory. The main issues that are tried to be proven in the Qummī Tafsīr are that the imamate and the imams who will come to this position are explained in the text, that the eleven imams who will come to this position after the first two imams, the Prophet Mohammed and Hazrat Ali, were determined by Allah, and that such an institution was definitely needed for the administration of the Islamic Ummah.

Since this work focuses on proving the theory of imamate, many verses have been evaluated in this context and narrations have been conveyed accordingly. In this article, the effects of the theory of imamate adopted by the Shiite-Ahbari school on the Qummī Tafsīr were discussed and the comments made on imamate were examined, thus an attempt was made to shed light on the concept of imamate.

Keywords

Tafsir, Qummî, Imamate, Shi’a, Akhbari School

İMÂMET NAZARİYESİNİN KUMMÎ TEFSİRİNE ETKİSİ

Abstract

Şiî-Ahbârî anlayışla kaleme alınan Kummî tefsirinde Kur’ân âyetleri, imâmet nazariyesi bağlamında yorumlanmış; hilâfet, vasiyyet, velâyet, ismet, rec’at, kıyâm, ehl-i beyt gibi Şîa’nın temel inanç esaslarından olan kavramlar bu nazariye etrafında anlamlar kazanmıştır. İmâmetin ve bu makama gelecek olan imamların nas ile açıklandığı, ilk iki imam olan Hz. Peygamber ile Hz. Ali’den sonra buraya geçecek olan on bir imamın Allah tarafından belirlendiği, İslâm ümmetinin idaresi için böyle bir kuruma kesin olarak ihtiyaç duyulduğu Kummî tefsirinde ispatlanmaya çalışılan ana hususlardır.

Bu eserde imâmet nazariyesinin ispatına odaklanıldığından birçok âyet bu bağlamda değerlendirilmiş ve ona göre rivâyetler aktarılmıştır. Makalede, Şiî-Ahbârî ekolün benimsediği imâmet nazariyesinin Kummî tefsirindeki etkileri ele alınarak imâmet ile ilgili yapılan yorumlar incelenmiş, böylelikle imâmet tasavvuru aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Tefsir, Kummî, İmâmet, Şîa, Âhbârî Ekol

References

• Admış, Fuat. Kummî Tefsiri’nde İmamet Anlayışı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Âlemî, Seyyid Muhammed. “Berresîye Tarife İmâmet Der Medrese-i Bağdât”. Fasılnâme-i İmâmet Pejûhî 4/4 (2014), 9-42.
• Algar, Hamid. “Hasan el-Askerî, Hasan b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/289. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Aruçi, Muhammed. “Ülü’l-azm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Ayâzî, Seyyid Muhammed Ali. el-Müfessirûn Hayâtühüm ve Menhecühüm. Tahran: Vizaratu’s-Sekâfeti ve’l-İrşâdi’l-İslâmî, 1954.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn ibn-i Mes’ud ibn-i Muhammed el-Ferrâ. Muhtasaru tefsîri’l-Beğavî, meâlimu’t-tenzîl. ed. Abdullah İbn Ahmed. Riyad: Dâru’s-Selâm, ts.
• Beydâvî, Ebu Said Nasıruddin Abdullah ibn Ömer ibn Muhammed eş-Şirazî. Envaru’t-tenzîl ve esraru’t-tevîl, tefsiru’l-Beydâvî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2002.
• Emin, İhsan. et-Tefsîr bi’l-me’sur ve tatavvuruhu inde’ş-Şîati’l-İmamiyye. Beyrut, 2000.
• Emin, İhsan. et-Tefsir bi’l-me’sur ve tatvîruhu inde’ş-Şîati. Beyrut: Dârü’l-Hâdi, 1. Basım, 2000.
• Faryâb, Muhammed Hüseyin. Ma’nâ ve Çîstiye İmâmet Der Kur’ân, Sünnet ve Âsâr-ı Mütekellimân. Kum: Müessese-i Âmûzeşî ve Pejûheşîye İmâm Humeynî, 2012.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İmâmiyye Şîası. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
• Furkânî, Muhammed Hâdî. “Bâzhâniye İmâmet Der Endîşeye Nevbahtiyân ve Mu’teziliyâne Şîaşode Bâ Tekid Ber Ârâye İbn Kubbe Râzî”. Pejûheşîye İmâmet Pejûhî 10/2 (2021), 77-106.
• Gökalp, Yusuf. “Zeydiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/328-331. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Gümüş, Sabahattin. İsnâaşeriyye Tefsir Geleneğinde İmâmet. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2022.
• Habibov, Aslan. İlk Dönem Şiî Tefsir Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2007.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ İsmail ibn-i Ömer el-Kuraşî ed-Dimaşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, 2002.
• İbn Kubbe, Ebû Ca’fer Muhammed b. Abdurrahman. el-İnsâf. thk. Ali Ekber Ğıfârî. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1979.
• İbn Kubbe, Ebû Ca’fer Muhammed b. Abdurrahman. Nakzu’l-eşhâd. thk. Ali Ekber Ğıfârî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1995.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebir vd. 7 Cilt. Kahire: Dârü’l-Me’arif, 2016.
• İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed ibn İshak. el-Fihrist. Beyrut, 1978.
• Kummî, Ebu’l Hasen Ali b. İbrahim. Tefsiru’l-Kummî. 3 Cilt. Kum: Bâbu’l-Murâd, 1. Basım, 2018.
• Kummî, Ebu’l-Hasen Ali b. İbrahim. Tefsiru’l-Kummî. thk. Müessesetü’l-İmâm el-Mehdî. 3 Cilt. Kâzımiyye: Mektebetü’l-Haşd eş-Şa’bî, 1. Basım, 2017.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed ibn-i Ahmed el-Ensârî. el-Câmiu li’ahkâm’il-Kur’ân. 20 Cilt. Kahire: Matbatü Dâri’l-Kütüb’il-Mısrıyye, 1935.
• Ma’rife, Muhammed Hadi. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn fî sevbihi’l-kaşîb. 2 Cilt. Meşhed: Camiatü’r-Ridaviyye li’l-Ulûmi’l-İslamiyye, 1997.
• Ma’rife, Muhammed Hadi. et-Tefsir ve’l-müfessirûn fî sevbihi’l-kaşîb. 2 Cilt. Meşhed: el-Câmi’atü’r-Radaviyye li’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2004.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed İbn-i Muhammed es-Semerkandî. Te’vilâtü’l-Kur’an. thk. Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzan, 2005.
• Müfîd, Muhammed b. Muhammed. Evâilü’l-makâlât. Kum: Kangareh Şeyh Müfîd, 1992.
• Necâşî, Ebu’l-Abbas Ahmed. Ricalü’n-Necâşî: Ehadu’l-usûli’r-ricaliyye. thk. Muhammed Cevad Naini. Beyrut: Dârü’l-Edvâ, 1988.
• Nüveyhiz, Âdil. Mu’cemü’l-müfessirîn min sadri’l-İslâm hatta’l-asri’l-hâdır. Beyrut: Müessesetü Nüveyhizi’s-Sekâfiyye, 1983.
• Öz, Mustafa. “Bihârü’l-Envâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Öz, Mustafa. “Vasî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/546-547. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Öz, Mustafa - İlhan, Avni. “İmâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/201-203. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsîr. 3 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2012.
• Semerkandî, Ebû Leys Nasr ibn-i Muhammed. Tefsiru’s-Semerkandî-Bahru’l-ulûm. thk. Külliyyetü’l-Lüğati’il-Arabiyye-Câmiatü Ezher. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1993.
• Sofuoğlu, M. Cemal. “el-Kâfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/148. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Lübâbü’n-nükûl fî esbâbi’n-nüzûl. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfeti, 1. Basım, 2002.
• Tabatabâî, Muhammed Hüseyin. Tüm Boyutlarıyla İslam’da Şîa. çev. Kadir Akaras - Abbas Akyüz. İstanbul: Kevser Yayıncılık, 2016.
• Tabatabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî Tefsîri’l-Kur’ân. 21 Cilt. Kum, 1992.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed İbn-i Cerir. Tefsiru’t-Taber’i, câmi’u’l-beyân ’an te’vili’l-Kur’an. thk. Mahmud Muhammed Şakir - Ahmed Muhammed Şakir. 16 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn-i Teymiye, ts.
• Turan, Recep. Tefsir Usûlünde Ehl-i Sünnet ve Şia Mukayesesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2022.
• Tûsî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Hasan b. Ali. Ricâlu’t-Tûsî. thk. Cevâdu’l-Kayyûmî Isfahânî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 2009.
• Tûsî, Şeyhu’t-Tâife Ebû Ca’fer Muhammed İbn-i Hasan. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’an. thk. Ahmet Habib Kasîr Âmilî. 9 Cilt. Beyrut: İhyâu’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Bezm-i Elest”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/106-108. İstanbul: TDV Yayınları, 1962.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dîni Kur’an Dili. sad. Sıtkı Gülle. 10 Cilt. İstanbul: Huzur Yayınevi, 2008.
• Zamur, Hüseyin. Şîa Tefsirinde İsrâiliyat. ed. Ömer Çelik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020.
• Zamur, Hüseyin. Şiî Teopolitiğin Tefsire Yansıması -İlk Üç Halife Bağlamında-. ed. Abdullah Temizkan. Ankara: Fecr Yayınları, 1. Basım, 2022.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Cârullah Mahmud İbn-i Ömer. el-Keşşâf an hakâiki’t-tenzîl ve ’uyûni’l-ekâvil fi vücûhi’t-te’vîl. thk. Halil Me’mun Şîha. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009.
• Kur’ân-ı Kerim Meâli. thk. İsmail Derin. haz. Doç. Dr. Halil Altuntaş-Dr. Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.