A RESEARCH ON THE TEMPORAL TRANSFORMATION OF OBJECTS IN TURKISH BATH CULTURE

Year 2025, Volume: 9 Issue: 3, 293 - 315, 17.10.2025

Ahmet Başkan

Abstract

This study explores the evolution of Turkish bath (hammam) culture from past to present, focusing on the transformation of hammam-related objects in terms of form, function, and material within a design context. Hammams have historically served not only as spaces for cleanliness but also as significant social, cultural, and ritual environments. The research first examines the role and function of hammams in society from the Ottoman era to the present, followed by an analysis of bath rituals and the associated objects. Items such as basins, stone basins, loincloths, wooden clogs, and soap holders have been reinterpreted over time due to social transformation, modernization, and shifts in design approaches. Adopting a qualitative and descriptive method, the study analyzes both traditional and contemporary sources through literature review and field visits to Turkish baths and bath museums. The research reveals how traditional hammam objects have been adapted within contemporary design practices. It also investigates the relationship between the sustainability of hammam culture and the design transformation of its objects, aiming to construct a design memory rooted in this cultural heritage.

Keywords

Turkish Hammam , Hammam Objects , Design , Transformation , Cultural Memory

TÜRK HAMAM KÜLTÜRÜNDE YER ALAN OBJELERİN ZAMANSAL DÖNÜŞÜMÜ ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Abstract

Bu çalışma, Türk hamam kültürünün geçmişten günümüze gelişimini, değişimini ve bu kültürün ayrılmaz bir parçası olan hamam objelerinin biçimsel, işlevsel ve malzeme olarak tasarım açısından dönüşümünü ele almaktadır. Hamamlar, yalnızca temizlik mekanları değil; aynı zamanda sosyal, kültürel ve ritüel değerler taşıyan çok yönlü yapılar olarak tarih boyunca önemli roller üstlenmiştir. Bu bağlamda, çalışmada ilk olarak Osmanlı’dan günümüze hamamların işlevi ve toplumdaki yeri incelenmiş, ardından hamam ritüelleri ve bu ritüellerle ilişkili nesneler analiz edilmiştir. Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan hamam gelenekleri etrafında şekillenen kurnalar, taslar, peştemaller, takunyalar, sabunluklar gibi objeler; zaman içinde toplumsal değişim, modernleşme ve tasarım anlayışlarındaki değişimlerin etkisiyle yeniden yorumlanmıştır. Araştırma, nitel bir yaklaşımla gerçekleştirilmiş; betimsel bir yöntem tercih edilmiştir. Türk hamamları, hamam müzeleri ve literatür taraması yoluyla geleneksel ve çağdaş kaynaklar incelenmiştir. Geleneksel hamam objelerinin, günümüz tasarım dünyasında nasıl dönüştüğü ve yeniden işlevlendirildiği ortaya konmuştur. Bu bağlamda, Türk hamam kültürünün sürdürülebilirliği ve hamamlarda kullanılan objelerin tasarımsal dönüşümü arasındaki ilişki sorgulanarak, tarihsel süreçte hamam kültürünün bir tasarım belleği oluşturulması hedeflenmiştir.

Keywords

Türk Hamamı , Hamam Objeleri , Tasarım , Dönüşüm , Kültürel Bellek

References

• Akın, B. (2018). Kültürel Bellek Ve Müzik. Eurasian Journal of Music and Dance, 13, 101–117. https://doi.org/10.31722/konservatuvardergisi.496835
• Ayhan, G. (2014). Muğla Müzesi’ndeki Mimari Tasvirli Gülabdan. Journal of Turkish Studies, 9, 61. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.7453
• Başa, B. A. (2009). Türk Hamam Kültürünün Spa & Wellness Mekânlarının Tasarımına Etkileri. Zeitschrift Für Die Welt Der Türken Journal of World of Turks, 1(1).
• Bozok, D. (2005). Türk Hamami ve Geleneklerinin Turizmde Uygulanişi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(13), 62–86.
• Deniz, T., ve Kocakaya, E. (2020). Kültürel Miras Kapsamında Safranbolu’da Geleneksel Hamam Kültürü. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(2), 3–24.
• Erdem, Sargon. (1992).“Buhurdan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.6, 384
• Geyik Karpuz, G., ve Duran, A. (2019). Erzurum Müzesinde Bulunan Melek Figürlü İki Gümüş Buhurdan. Journal of Turkish Research Institute, 66, 435–452. https://doi.org/10.14222/Turkiyat4162
• Gökbel, F. M. (2019), Hamam Kültürü ve Seramik Yansımaları. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 43, 57–68. https://doi.org/10.32547/ataunigsed.547881
• Günümüz Gelin Hamamı Konseptleri. (2025, Mayıs 10). Gelin Hamamı. https://www.kulliyehamam.com/hizmet/gelin-hamami
• Günümüz Gelin Hamamı Konseptleri. (2025, Mayıs 10). Gelin Hamamı Lidya Park Termal Otel. https://www.lidyaparktermalotel.com.tr/otel-hizmetlerimiz/gelin-hamami/
• Günümüz Hamam Seramikleri Örnekleri. (2025, Mayıs 10). Havuzlarınızı Okyanusa Dönüştürün. https://www.fayansart.com/fayans-art-kullanim-alanlari/havuz-hamam-spa- fayanslari/#iLightbox[dfbe889e0163095a3bd]/0
• Günümüz Hamam Seramikleri Örnekleri. (2025, Mayıs 10). Hamam Çinileri. https://www.lidyaparktermalotel.com.tr/otel-hizmetlerimiz/gelin-hamami/
• Günümüz Hamam Peştamalleri (2025, Mayıs 10) https://www.oteldukkani.com/sezlong-plaj-havlusu/378-hamam-pestemali.html?srsltid=AfmBOopj8ZDPgTLEF_JJiNml4PUko-uMAD-MX2LNs5huY8QzyyO8kNCG
• Hamam Havlu Takımına Bir Örnek. (2025, Ağustos 20) https://www.karaca-home.com/urun/karaca-home-cozy-bath--100-pamuk-4-parca-hamam-seti-mavi-pudra
• Husseın Chalayan Tasarımlı Havlu Takımı. (2025, Mayıs 10). Çinili Hamam Zeyrek. https://shop.zeyrekcinilihamam.com/products/banyo-havlusu
• İbrik Örnekleri. (2025, Ağustos 20) https://www.pasabahcemagazalari.com/firuze-sedefli-ibrik-p-000000000010015857/
• İbrik Örnekleri. (2025, Ağustos 20) https://kutahyaporselen.com/kutahya-porselen-el-yapimi-surahi-takimi-no-6
• Kalyoncu, H. (2021). Türk Hamam Kültüründe Metal Objeler Ve Objelerin Form Ve Bezeme Özellikleri. Akademik Hassasiyetler, 8(16), 397–427.
• Kasapoğlu Akyol, P. (2020). “Suyla Arınma”dan Modern Zamanların “Gelin Hamamı”na: Tarihi Karacabey Hamamı’nda Gelin Hamamı. Folklor/Edebiyat, 26(103), 691–706. https://doi.org/10.22559/folklor.1205
• Köprülü, Ö. (2002). Mimarlık tarihimizde önemli yer tutan halk hamam ve kaplıcalarının Bursa’da bulunan örneklerin incelenmesi. I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı.
• Mete, F., ve Şerbetçi, M. (2023). Özel Zamanların Şahidi Kültür Kokan Mekanlar: Antep’in Hamamları. Journal of History School, LXIII, 868–891. https://doi.org/10.29228/joh.64664
• Özgen, Ö. (2016). Kültürel Miras Kapsamında “Türk Hamamı” Üzerine Bir İnceleme. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 42, 111–138.
• Sami, K. (2017). Halk Kültürü Bağlamında Hamam (Lar)In Toplumsal Ve Mekânsal Dönüşümleri, Diyarbakir Tarihi “Suriçi” Örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16(64-Ek Sayı), 1531–1546. https://doi.org/10.17755/esosder.311039
• Tali, G. (2023). Hamam Kültürü. Social Mentality And Researcher Thinkers Journal, 70, 3338–3347. https://doi.org/10.29228/smryj.69100
• Taş, H. (2017). Kaybolmakta Olan Bġr Maddġ Kültür Geleneğġ: Bursa’da Takunyacılık. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 6(4).
• Yaman, T. C. (2010). Türk Hamamının Mekansal Kurgusu ‘İstanbul Hamamları. (Tez no. 276817) [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yılmaz, B. (2013). Türk Hamam Kültüründe Peştamalın Yeri ve Teknik Özelliklerinin Günümüz Şartlarına Uyarlanması, Akdeniz Sanat, 6(12).
• Yılmaz, M. E., Çügen, H. F. ve Tanrıveren, F. M. (2021). Türk Hamam Mimarisi ve Beypazarı Rüstem Paşa Hamamı (Turkish Hammam Architecture and Beypazarı Rüstem Pasha Hammam). Gelin Kinan Kutlu Olsun: Türk Hamam Müzesi Koleksiyonu, Ürün Yayınları.
• Yılmazkaya, O. (2005). Türk Hamamı İstanbul Hamamları Rehberi. Çitlembik.
• II. Bayezid Türk Hamam Kültürü Müzesinde Sergilenen Hamam Objeleri. (2025, Mayıs 10). İstanbul’un İkinci Büyük Hamamı: II. Bayezid Hamamı. https://www.istanbul.edu.tr/tr/haber/istanbulun-ikinci-buyuk-hamami-ii-bayezid-hamami-4A00540034005F00570031007300560064007800500039007900700046006200610041004F003200370077003200