KUMKALE ŞEHİTLİK ALANI KAZI SONUÇLARINA GÖRE KUMKALE MUHAREBELERİ

Yıl 2025, Sayı: Prof. Dr. A. Coşkun Özgünel III. Troas Sempozyumu Özel Sayısı, 15 - 93, 13.04.2025

Rıdvan Gölcük , Rüstem Aslan , Fecri Polat

Öz

Çanakkale Savaşları sırasında Anadolu yakasında İtilaf Devletlerinin çıkartma yaptıkları tek yer Kumkale’dir. Aynı zamanda Osmanlı Ordusu ile Anadolu topraklarında karada muharebeye girdikleri tek yerdir. İtilaf Devletleri içerisinde yer alan Fransız Kuvvetleri tarafından 25 Nisan 1915 tarihinde gerçekleştirilen Kumkale Çıkarması ve iki gün süren Kumkale Muharebeleri sırasında çok sayıda Türk askeri şehit düşmüştür.
Burada şehit olan askerlerin anısına bir anıt yapılması fikri ise 30 yılı askın bir süredir güçlü bir şekilde gündemdeki yerini korumuştur. Kumkale eski belediye başkanı Sezai Ercan önderliğinde 1992 yılında gündeme getirilen şehitlik ve anıt yapma fikri, 2015 yılında Çanakkale Savaşlarının 100. yılında yeniden gündeme gelmiş ve hazırlanan proje farklı nedenlerle uygulanamamıştır.
2019 yılına gelindiğinde ise tarihi belgelere dayandırılarak Kumkale Muharebelerinde şehit olan askerlerin toplu defnedildikleri ileri sürülmüş ve muhtemel toplu gömülerin olabileceği alanlar harita üzerinde işaretlenmiştir. Bu doğrultu yine 2019 yılında aynı alanda Yeraltı Radarı (GPR) tarama yapılmış ve bu alanlarda anomaliler olduğu vurgulanarak olası mezarlık alanları belirlenmiştir. Çanakkale Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu tarafından bu sonuçların sınanması için bu alanda arkeolojik kazı yapılmasına karar verilmiştir. Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izni ile Troya Müzesi başkanlığında Kumkale Şehitlik Alanı Tespit Kazısı yapılmıştır. Bu kazı Birinci Dünya Savaşı savaş alanları konusunda Türkiye’de yapılan ilk büyük ölçekli ve ilk sistemli kazı olmuştur. Kazıda belirlenen alanların hiçbirinde Çanakkale Kültür Varlıkları Koruma Bölge Kurulu’na sunulan raporda öngörülen herhangi bir mezar kalıntısına ulaşılamamıştır. Ancak yapılan arkeolojik kazı ve yüzey araştırmasında Fransız siper hattı ve Kumkale Savaş alanı konusunda çok önemli buluntulara ulaşılmıştır. Bu çalışmada, Kumkale Savaşı ile ilgili belgeler (Tarihi çalışmalar), bölgede yaşayan köylülerin konuyla ilgili anıları (Kültürel ve Kollektif Bellek Araştırmaları) arkeolojik kazıyla (Arkeolojik yöntem) sınanmıştır. Bu üç farklı çalışma disiplini ile yapılan araştırmalar sonucunda, Kumkale Muharebe alanı bir bütün olarak yeniden değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Savaşları, Kumkale Muharebeleri, Fransız Çıkarması, Kumkale Kazısı, Savaş Alanı Arkeolojisi

Etik Beyan

Etik kurallara uygun yazıldığını beyan ederim.

THE BATTLE OF KUMKALE ACCORDING TO THE EXCAVATION RESULTS OF KUMKALE MARTYRDOM AREA

Öz

Kumkale is the only place where the Allied Forces landed on the Anatolian side during the Çanakkale Battle, and the only place where they fought with the Ottoman Army on Anatolian soil. The French Forces of the Entente carried out the Kumkale Landing on 25 April 1915, resulting in the martyrdom of many Turkish soldiers during the two-day Kumkale Battles.
The concept of constructing a monument in honour of the soldiers who were martyed here has been under consideration for over 30 years. The idea of building a martyrdom and monument was first proposed in 1992 by Sezai Ercan, the former mayor of Kumkale. It was revisited in 2015 to commemorate the 100th anniversary of the Çanakkale Battle, but the proposed project could not be executed due to various reasons.
In 2019, relying on historical documents, it was suggested that the soldiers who were martyred in the Battles of Kumkale were collectively buried. The potential locations for the Türkish cemetery were identified through Ground Penetrating Radar (GPR) scanning conducted in 2019. Anomalies in these areas were highlighted, leading to the decision by the Çanakkale Regional Board for the Protection of Cultural Heritage (Çanakkale Kültür Varlıkları Bölge Koruma Kurulu) to initiate archaeological excavations and validate the findings. With the approval of the General Directorate of Cultural Heritage and Museums (Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü) and under the supervision of the Çanakkale Museum Directorate, the Kumkale Martyrdom Area Identification Excavation unfolded. Notably, this excavation marked the first extensive and systematic exploration of First World War battlefields in Turkey. Contrary to expectations outlined in the previous report submitted to the Çanakkale Regional Board for the Protection of Cultural Heritage, no grave remains were discovered. Nevertheless, the excavations unveiled the French trench line and provided crucial insights into the Kumkale Battlefield during surveys in the vicinity.This comprehensive study employed three distinct disciplines: documents related to the Battle of Kumkale (Historical studies), accounts from villagers in the region (Studies in Cultural and Collective Memory), and archaeological excavation (Archaeological method). The culmination of research from these disciplines led to a holistic re-evaluation of the Kumkale Battlefield.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Battle, The Battle of Kumkale, French Landing, Kumkale Excavation, Battlefield Archaeology

Kaynakça

• Acıoğlu, Y. (2015). “Çanakkale’de Osmanlı Kaleleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 19, s. 98.
• Aksu, İ. (2008). “Kumkale as an Export Outlet for the Produce of the Troad” İntepe Değerleri Sempozyumu, Çanakkale, s. 39-62.
• Altuntaş, O. (2021). 1658-1750 Arasında Bahr-i Sefid Boğazı’nın Savunması: Seddülbahir-Sultanhisarı (Kumkale), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Atabay, M. (2023). “Kumkale’de Yunanlıların Yaptığı Sahte Bir Fransız Anıtı”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 35, s. 111-119.
• Borlat, B. (2011). “Millî Mücadele Döneminde Yunanlıların ve İtilaf Devletlerinin Çanakkale Bölgesinde Savaş Hukukuna Aykırı Davranışları Hakkında Kısa Notlar”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 10-11, s. 109-126.
• Mehmet Celaleddin, (2007). Harb-i Umumide Çanakkale Muharebat-ı Berriyyesi Kumkale Muharebatı, (Yay. Haz. Murat Karataş), Nobel Yayınları, Ankara.
• Esenkaya, A. (2012). “Çanakkale Cephesi’nde Anadolu Yakası Topları”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 12, s. 1-34
• Görgülü, İ. (1993). On Yıllık Harbin Kadrosu, (1912-1922) Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, Ankara.
• Güralp, Ş. Bir Askerin günlüğünden Çanakkale’den Filistin’e, Güncel Yayıncılık, İstanbul 2003, s.16,18.
• İşcen, Y. (2012). Fransızlar Giderken 500 Esir Götürdü. Çanakkale 1915 Dergisi, 12(4), 20-25.
• Karataş, M. (2023). “Çanakkale Cephesinde Kayıp Bir Şehitlik. Halileli 12’lk Batarta Şehitliği”. Anafarta Dergisi. 21/Kış. s. 60-67.
• Karataş, M. (2024). “1915 Yılında Kumkale Muharebesinde Şehit Olanların Defnedildiği Alanın Tarihsel Kaynaklarla Tespiti”. OTAM. 55/Bahar. s. 101-116.
• Karayar, Y. (2021). Çanakkale Savaşlarında Anadolu Yakasının Savunması ve Kumkale Muharebesi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale.
• Körpe, R. (2012). Battlefield Archaeology at Kumkale, Beşige Tepe Kumkale Bölgesi Savaş alanları Arkeolojisi, Çanakkale 2015, Mayıs 2012, ss. 14-19.
• Özel, M. K. (2015) “Tarihe Eşlik Eden İz: Kumkale Anma Şehitliği Projesi”, Çanakkale 1915: Tarih, Ekonomi, Edebiyat ve Sanat, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, s. 589-605.
• Özlü, H. (2019). “Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Muharebelerinde Fransızların Anadolu’ya Geçme Girişimi ve Kumkale Savunması”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 64, s. 313-338
• Prigge, E. R. (2011). Çanakkale Savaşı Günlüğü. İstanbul: Timaş Yayıncılık.
• Selçuk, İ. (1979). Yüzbaşı Selahattin’in Romanı I, II. Remzi Kitabevi. İstanbul.
• Şeker, F. (2002). 19. Yüzyıl Ortalarında Kala-i Sultaniye Sancağına Bağlı Kumkale Kazasının Sosyo-Ekonomik Durumu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İktisat Tarihi Ana Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Thys-Şenocak, L. Hatice Turhan Sultan; Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler, (Çev. A. Ortaç), Kitap Yayınevi, İstanbul 2009, s. 131-212.
• https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k7576102 k/f2.image.r=Kumkale?rk=257512;0
• http://www.diggerhistory2.info/graveyards/pages/history/kum-kale.htm