Boğazlar Sorunu Üzerine Jeopolitik Bir Değerlendirme: İstanbul’un Fethinden Montrö Boğazlar Sözleşmesine

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 107 - 132, 22.11.2019

Hasan Acar

Öz

Tarih boyunca siyasî, askerî ve ekonomik yönden stratejik öneme sahip
olan İstanbul ve Çanakkale Boğazları, üzerinde hâkimiyet kurmak isteyen Rusya
ve Batılı devletlerin büyük mücadelelerine sahne olmuştur. Boğazlar Sorunu
olarak ifade edilen bu mücadele, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına hâkim olan
devlet ile deniz yolu olarak bu Boğazlardan yararlanmak isteyen
devletlerarasında çıkan sorunları ve bunların bir çözüme bağlanmasını ifade
etmektedir. Tarihsel süreç içerisinde İstanbul ve Çanakkale Boğazları stratejik
yönden büyük devletlerin her zaman ilgisini çekmiştir. Bu ilgi özellikle
ekonomik, politik ve askerî yönden ortaya çıkmaktadır. Boğazlar Sorunu
özellikle Mısır meselesinden sonra daha çok önem kazanmıştır. Bu araştırma,
Devleti-i Aliye’nin İstanbul’un Fethi ile başlayan Boğazlara hâkimiyetinden
yıkılışına kadar Batılı devletlere Boğazlar üzerinden verdiği imtiyazları ve
devletin hâkimiyetinin zayıflamasıyla birlikte Kırım idaresinin kaybedilerek
Rusya’nın Boğazlar üzerinden sıcak denizlere inmek istemesi mücadelesini ve bu duruma
karşı gelen devletlerin Boğazlar üzerindeki hâkimiyet kavgalarını ortaya koyma
amacındadır.

Anahtar Kelimeler

Boğazlar Sorunu, Jeopolitik, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Egemenlik, Jeostrateji

Kaynakça

• Armaoğlu, F. (1999). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Atabey, F. (2014). Montreux Konferansı’ndan İkinci Dünya Harbi’ne Türk-Sovyet İlişkileri. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Sayı: 4, s.1-11.
• Berber, Gedikli Ş. (2006). Lozan Antlaşması Perspektifinden Türk Boğazları Meselesinde Bakış. Kastamonu Eğitim Dergisi, Sayı: 2, s.617-628.
• Beydilli, K (1992). Boğazlar Meselesi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. VI, İstanbul, s.266-269.
• Ekinci, İ. (2000). Potemkin Zırhlısı İsyanı ve Boğazlar Meselesi. Toplumsal Tarih Dergisi. Sayı: 76, s.40-51.
• Erdaş, S (2002). İki Savaş Arasında Türk Boğazları. Türkler içinde H. C. Güzel (Ed.), c. XVI, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.672-684.
• Erdaş, S. (2000). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Boğazları. Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Gönlübol, M. (1996). Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• İnan, Y. (1995). Türk Boğazlarının Siyasal ve Hukuksal Rejimi. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi. c. V, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karpaev, İ. (1999). Rusya ve Türkiye: Jeopolitik Çekişmeden İşbirliğine (1833 yılında Boğaziçi’nde Rus Keşif Gücü). Osmanlı/Siyaset içinde G. Eren (Ed.), c. II, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.63-70.
• Kayra, C. (2011). Sevr Dosyası. İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Kocabaş, S. (1989). Tarihte Türk-Rus Mücadelesi. İstanbul: Vatan Yayınları.
• Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Miroğlu, İ. (1993). Fatih Devrinde Osmanlı İmparatorluğu. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi içinde H. D. Yıldız (Ed.), c. X, İstanbul: Çağ Yayınları, s.209-254.
• Ökte, S. K. (2012). Lozan Barış Konferansı Sürecinde İç ve Dış Kamuoyu Oluşturmaya Yönelik Faaliyetler. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 49, Ankara, s.127-178.
• Ökten, K. (2008). Montreux Boğazlar Sözleşmesi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Edirne.
• Özcan, B. (1999). Kırım Savaşı (1853-1856). Osmanlı/Siyaset içinde G. Eren (Ed.), c. II, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.97-112.
• Shaw, S. J. (1994). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye (Çev. M. Harmancı). İstanbul: E Yayınları.
• Uçarol, R. (1985). Siyasî Tarih. İstanbul: Harp Akademileri Basımevi.
• Uçarol, R. (1993). Küçük Kaynarca Antlaşmasından 1839’a Kadar Osmanlı İmparatorluğu. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi içinde H. D. Yıldız (Ed.), c. XI, İstanbul: Çağ Yayınları, s.179-430.
• Uçarol, R. (2013). Siyasi Tarih (1789-2012). İstanbul: Der Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi, c. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.