“Türk Modeli” ve “Türk Dünyası” Söylemlerinin Jeopolitiği: 1990’lar Türkiye’sine Bir Bakış

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 185 - 204, 13.09.2020

Melih Nadi Tutan

Öz

Eleştirel Jeopolitik, jeopolitik bilgilerin, postyapısalcı bir terminolojiyle, söylem haline getirilerek birtakım iktidar ilişkilerini meşrulaştırdığını öne süren, sosyal bilimlerde gelişen postpozitivist literatürle ilişkisi bulunan bir alanı ifade etmektedir. Çalışma, bu temel argümana bağlı kalarak, “Türk dünyası” ve “Türk modeli” kavramlarının bir jeopolitik söyleme tekabül ettiğini ve bunun 1990’lı yıllar Türk Dış Politikasında izlenebileceğini iddia etmektedir. Bu bağlamda çalışmanın amacı, Eleştirel Jeopolitik ve Postyapısalcılık literatürlerinden hareketle siyasal karar alıcıların 1990-2000 yılları arasında “Türk dünyası” ve “Türk modeli” söylemlerini değerlendirmektir. Bu amaçla literatürden kuramsal ve kavramsal çalışmalar aktarılmış ve ardından kamuoyunu etkileme gücü bulunan siyasal liderler, bürokratlar gibi kişilerin demeçleri bir söylem analizi metoduna tabi tutulmaya çalışılmıştır. Bu analiz için Milliyet gazetesi çevrimiçi arşivinde bahsedilen iki kavram aranarak, dış politikada karar alma süreçlerini belirleyen bürokrat ve önderlerin demeçleri çalışmanın kapsamına dahil edilmiştir. Çalışmanın sonunda 1990’lı yıllarda Türk Dış Politikası karar alıcılarının bu ifadeleri bir jeopolitik söylem olarak kullandıkları, dolayısıyla argümanın doğrulandığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Jeopolitik, Postyapısalcılık, Türk Dış Politikası, Türk Dünyası, Türk Modeli

Kaynakça

• Agnew, J. (2003). Geopolitics: Re-visioning World Politics. Londra ve New York: Routledge.
• Ataman, M. (2002). Leadership Change: Özal Leadership and Restructuring in Turkish Foreign Policy. Alternatives: Turkish Journal of International Relations, 1 (1), 120-150.
• Campbell, D. (2013). Poststructuralism. T. Dunne, M. Kurki ve S. Smith (Ed.), International Relations Theories: Discipline and Diversity. Oxford: Oxford University Press.
• Cohen, S. B. (2014). Geopolitics: The Geography of International Relations. New York ve Londra: Rowman & Littlefield.
• Dalby, S. (1990). American Security Discourse: The Persistence of Geopolitics. Political Geography Quarterly, 9 (2), 171-188.
• Dalby, S. (1991). Critical Geopolitics: Discourse, Difference, and Dissent. Environment and Planning D: Society and Space, 9 (3), 261-283.
• Dodds, K. J. ve Sidaway, J. D. (1994). Locating Critical Geopolitics. Environment and Planning D: Society and Space, 12 (5), 514-524.
• Fettweis, C. J. (2015). On Heartland and Chessboards: Classical Geopolitics, Then and Now. Orbis, 59 (2), 233-248.
• Foucault, M. (2011). Entelektüelin Siyasi İşlevi. (Çev. I. Erguden, O. Akinhay ve F. Keskin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2014). Özne ve İktidar. (Çev. I. Ergüden ve O. Akınhay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Francis, S. (2014). The Return of Classical Geopolitics. American Diplomacy, (1), 1-3.
• Granieri, R. J. (2015). What is Geopolitics and Why Does It Matter? Orbis, 59 (4), 491-504.
• Hamann, T. H. (2009). Neoliberalism, Governmentality, and Ethics. Foucault Studies, (6), 37-59.
• Kalaycıoğlu, E. (2002). The Motherland Party: The Challenge of Democracy versus Democratization in Turkey. Turkish Studies, 3 (1), 41-61.
• Kaplan, R. D. (2010). The Geography of Chinese Power: How Far Can Beijing Reach on Land at the Sea? Foreign Affairs, 89 (3), 22-41.
• Kardaş, T. ve Erdağ, R. (2015). Postyapısalcılık ve Uluslararası İlişkiler. R. Gözen (Ed.), Uluslararası İlişkiler Teorileri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kirişçi, K. (2009). The Transformation of Turkish Foreign Policy: The Rise of the Trading State. New Perspectives on Turkey, (40), 29-56.
• Lewis, D. (2001). Forget about the ‘Correspondence Theory of Truth’. Analysis, 61 (272), 275-280.
• Mchoul, A. ve Grace, W. (2002). A Foucault Primer: Discourse, Power and the Subject. Londra ve New York: Routledge.
• Mead, W. R. (2014). The Return of Geopolitics: The Revenge of the Revisionist Powers. Foreign Affairs, 93 (3), 69-79.
• Milliyet (1990a, 14 Ocak). Bakanın ‘Kızılelma’sı. Milliyet.
• Milliyet (1990b, 18 Mart). 21. Yüzyılda Türk Devletleri Çoğalacak. Milliyet.
• Milliyet (1990c, 15 Eylül). Türk Ortak Pazarı. Milliyet.
• Milliyet (1990d, 24 Kasım). Sovyetler’den Türk Modeline Büyük İlgi. Milliyet.
• Milliyet (1991a, 7 Aralık). Devletçiliğe Dönüş Hata Olur. Milliyet.
• Milliyet (1991b, 12 Mart). Türk Modelini Örnek Alın. Milliyet.
• Milliyet (1991c, 10 Kasım). Filistin’e Türk Modeli. Milliyet.
• Milliyet (1992a, 24 Ocak). Sovyetler’in Dağılması, Türkiye’yi Büyüttü. Milliyet.
• Milliyet (1992b, 6 Mart). Türk Dünyası’nda Hükümete Eleştiri. Milliyet.
• Milliyet (1992c, 16 Ocak). Cezayir’e Türk Modeli. Milliyet.
• Milliyet (1992d, 11 Mart). Orta Asya’ya Türk Modeli. Milliyet.
• Milliyet (1992e, 4 Mayıs). Türkeş, Demirel’in Sözcüsü mü? Milliyet.
• Milliyet (1993, 9 Temmuz). Türk Kültürü Dünyaya Işık. Milliyet.
• Milliyet (1994, 22 Şubat). Geri Kalmamızın Sebebi Bilimden Uzaklaşmak. Milliyet.
• Milliyet (1995, 1 Ocak). Büyük Türkiye’yi Kuracağız. Milliyet.
• Milliyet (1996, 22 Mart). Genelkurmay da Nevruz’u Kutladı. Milliyet.
• Milliyet (1997, 12 Nisan). Demirel: Allah Türk’ü Yarattı. Milliyet.
• Milliyet (1998a, 21 Mart). Baba’ya Çiller İlgisi. Milliyet.
• Milliyet (1998b, 27 Temmuz). Demirel’in Asya Planı. Milliyet.
• Milliyet (1998c, 27 Temmuz). Demirel’in Orta Asya Planı. Milliyet.
• Milliyet (1999a, 29 Kasım). Baba Isparta’ya Çıktı. Milliyet.
• Milliyet (1999b, 15 Şubat). Çiller Seçim Yoluna Çıktı. Milliyet.
• Mkhitarian, N. (2004). Consolidation of the Turkic World in the Ideology and Political Practice of Official Ankara: Retrospective Stage-by-Stage Analysis. Central Asia And the Caucasus, 29 (5), 134-139.
• Müfti, M. (1998). Daring and Caution in Turkish Foreign Policy. Middle East Journal, 52 (1), 32-50.
• Müller, M. (2008). Reconsidering the Concept of Discourse for the Field of Critical Geopolitics: Towards Discourse as Language and Practice. Political Geography, 27 (3), 322-338.
• Ò Tuathail, G. (1989). Critical Geopolitics: The Social Construction of Space and Place in the Practice of Statecraft. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Syracuse University, New York.
• Ò Tuathail, G. (1996). Critical Geopolitics The Politics of Writing Global Space. Londra: Routledge.
• Ò Tuathail, G. (1998). Introduction: Thinking Critically about Geopolitics. G. O. Tuathail, S. Dalby ve P. Routledge (Ed.), The Geopolitics Reader, Londra: Routledge.
• Ò Tuathail, G. (1999). Understanding Critical Geopolitics: Geopolitics and Risk Society. Journal of Strategic Studies, 22 (2-3), 107-124.
• Ò Tuathail, G. (2002). Theorizing Practical Geopolitical Reasoning: The Case of the United States’ Response to the War in Bosnia. Political Geography, 21 (5), 601-628.
• Ò Tuathail, G. ve Dalby, S. (2002). Introduction: Rethinking Geopolitics: Towards a Critical Geopolitics. G. O. Tuathail & S. Dalby (Ed.), Rethinking Geopolitics (1-16), Londra ve New York: Routledge.
• Okur, M. A. ve Ongur, H. Ö. (2015). Uluslararası İlişkilerde Eleştirel Teori. R. Gözen (Ed.), Uluslararası İlişkiler Teorileri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oran, B. (2010). Dönemin Bilançosu. B. Oran (Ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, 1980-2001, c.2, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Owens, M. T. (1999). In Defense of Classical Geopolitics. Naval War College Review, 52 (4), 59-76.
• Richardson, P. (2015). ’Blue National Soil’ and the Unwelcome Return of ‘Classical’ Geopolitics. Global Change, Peace & Security, 27 (2), 229-236.
• Sayarı, S. (2000). Turkish Foreign Policy in the Post-Cold War Era: The Challenges of Multi-Regionalism. Journal of International Affairs, 54 (1), 169-182.
• Shapiro, M. J. (1984). Introduction. M. J. Shapiro (Ed.), Language and Politics, New York: New York University Press.
• Shapiro, M. J. (1989). Textualizing Global Politics. J. D. Derian & M. J. Shapiro (Ed.), International/Intertextual Relations: Postmodern Reading of World Politics, Lexington: Lexington Books.
• Ünay, S. (2010). Economic Diplomacy for Competitiveness: Globalization and Turkey’s New Foreign Policy. Perceptions, 15 (3-4), 21-47.
• Yavuz, M. H. (1998). Turkish Identity and Foreign Policy in Flux: The Rise of Neo-Ottomanism. Critique: Critical Middle East Studies, 7 (12), 19-41.