Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Fransızca Basın: Fransa Mili Kütüphanesi’nde (Bibliothèque Nationale De France) Bulunan Fransızca Yayımlanmış Osmanlı Gazete, Dergi ve Yıllıkları Koleksiyonu

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 1, 112 - 136, 28.03.2022

Aydın Özgören

Öz

On dokuzuncu yüzyılda Avrupa’da gelişen basın-yayın faaliyetleri, Fransız İhtilali’nden sonra Fransızların Doğu Akdeniz’de ihtilal fikirlerini yayma çabaları, 1815’te Napolyon Savaşları’nın sona ermesinden sonra Akdeniz’de ticaretin gelişmesine bağlı olarak Osmanlı liman şehirlerinde daha hızlı habere ulaşma ihtiyacı ve yaşanan Batılılaşma süreci içerisinde Osmanlı aydınlarının basın yoluyla fikirlerini daha fazla kitleye duyurma motivasyonu, Osmanlı basınının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Osmanlı Devleti’nde Türkçe dışında yayımlanan gazete ve dergilerin önemli oranı Fransızca gazetelerdir. Bu açıdan Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemi basın tarihi yazımında Fransızca yayımlanmış gazete ve dergiler önemli bir yer tutmaktadır. Basının üzerinde sansürün arttığı bir dönemde muhalif basının yurtdışında geliştiği en önemli merkezlerden bir tanesi de Paris’tir. Bu şehir on dokuzuncu yüzyılın ortasından Mustafa Kemal Atatürk’ün vefatına kadar muhalif basının kendisine her zaman yaşama fırsatı bulduğu bir merkez olmuştur. Paris’te bulunan Fransa Milli Kütüphanesi (Bibliothèque Nationale de France) on dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından 1930’lara uzanan bir süreçte yayımlanan Fransızca gazete ve dergilerin yanı sıra Jön Türkler’in Avrupa’daki çeşitli yayınlarının yer aldığı bir arşive sahiptir. Kütüphanede bu yayınlara erişim sağlanacak bir platform oluşturulmuştur. Makalede Osmanlı Devleti’nde Fransızca basının ortaya çıkışı anlatılarak Fransa Milli Kütüphanesi’nde bulunan söz konusu Fransızca yayınlar tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fransızca basın, Paris, Fransa Mili Kütüphanesi, Jöntürk basını., Osmanlı basını

Rancophone Press from the Ottoman Era to the Republic: Collection of Ottoman Newspapers, Magazines and Annuals Published in French Language at the Bibliothèque Nationale de France

Öz

The developing press and broadcast activities in Europe in the 19th century, the efforts of the French to spread their revolutionary ideas in the Eastern Mediterranean after the French Revolution, the need to reach news faster in Ottoman port cities due to the development of trade in the Mediterranean after the end of the Napoleonic Wars in 1815 and the motivation of the Ottoman intellectuals in the process of Westernization to propagate their ideas to a larger audience through the press, led to the emergence of the Ottoman press.The majority of newspapers and magazines published outside of Turkish in the Ottoman Empire were French newspapers. In this respect, newspapers and magazines published in French language have an important place in the historiography of the Ottoman and early Republican period. At a time when censorship on the press increased, one of the most important centers where the opposition press flourished abroad is Paris. From the middle of the 19th century until the death of Mustafa Kemal Atatürk, this city has always been a center where the opposition press had the opportunity to live. The French National Library (Bibliothèque nationale de France) in Paris has an archive of French newspapers and magazines published in the period from the second half of the 19th century to the 1930s, as well as various publications of the Young Turks in Europe. The library has created a platform to enable access to these publications. In the article, the emergence of the Francophone press in the Ottoman Empire will be explained and the French publications in the French National Library will be sought to get introduced. 

Anahtar Kelimeler

French Press, Paris, Ottoman Press, National Library of France, Young Turk Press

Kaynakça

• Ağıldere, S.T. (2010). XVII. yüzyıl Avrupa’sında Yabanci Dil Olarak Türkçe Ögretiminin Önemi: Osmanlı İmparatorlugu’nda istanbul Fransız Dil Oğlanları Okulu (1669-1873), Turkish StudiesInternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic C. 5/3.
• Atmaca, M. (2018). Osmanlıcı, Konformist ve Liberal Bir Muhalif : Şerif Paşa, Kürt Tarihi ve Siyasetinden Portreler, Derleyen : Yalçın Çakmak, Tuncay Şur, İstanbul : İletişim Yayınları.
• Aydın, B. (2007). Divan-ı Hümayun Tercümanları ve Osmanlı Kültür ve Diplomasideki Yerleri, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, C. XXIX, İstanbul.
• Balcı, S. (2008). Osmanlı Devleti’nde Modernleşme Girişimlerine Bir Örnek: Lisan Mektebi, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 27, S.44.
• Bozaslan, M. ve Çokoğullar, E. (2015). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modern Eğitimin İnşası: Devletin Kurtarılmasından Devletin Kurulmasına, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 3.
• Budak, A. (2012). Fransız Devrimi’nin Osmanlı’ya Armağanı: Gazete Türk Basının Doğuşu, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/3.
• Celan, A. (2006). Tanzimat Dönemi Osmanlı Basım ve Yayımında Hukuki Düzen (1839- 1876), Türk Hukuk Araştırmaları Dergisi, Sayı : 1, (Bahar).
• Cervati Freres. (1891). Annuaire oriental (ancien Indicateur oriental) du commerce, de l'industrie, de l'administration et de la magistrature, Paris : Ch. Lorilleux-Cie.
• Demirkol, G. (2016). Tanzimat Mizahının Sonu: 1877 Matbuat Kanunu Tartışmaları ve Osmanlı’da Mizah Dergilerinin Kapanması, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 9, S.2.
• Erol, S. (2019). İstanbul’dan Paris’e gönderilen İlk Osmanlı Talebelerinden Edhem Efendi’nin Eğitim Hayatı, İçtimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl :3, S.1.
• Fesch, P. (1907). Constantinople aux derniers jours d’Abdul-Hamid, Paris. Georgiadès, D. (1892). La Turquie Actuelle: Les Peuples Affranchis Du Joug Ottoman Et Les Interets Francais En Orient, Paris.
• Halıcı, Ş. (2019). Damat Ferit’in Dâhiliye Nazırı Mehmet Ali Bey’in Milli Mücadele ve Sürgün Yılları, Atatürk Üniversitesi Atatürk Dergisi, VIII, S.2.
• Koloğlu, O. (2020). Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, İstanbul : Pozitif Yayınları.
• L. Nalpas, J. (1893). Annuaire des Commerçants de Smyrne et de l’Anatolie, Timoni-Co Basmevi.
• Mardin, Ş. (2017). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, İstanbul: İletişim Yayınları.
• M. de Salve. (1874). L’Enseignemet En Turquie Le Lycée Impérial de Galata-Sérai, Revue des deux Mondes, C. V.
• Musnik, S.Y. (2011). Fransa Milli Kütüphanesi ve Türkçe Bölümü, Türk Kütüphaneciliği Dergisi, C. 25, S.2.
• Nicolaides, N. (2014). Bir Gazetecinin Gözüyle II.Abdülhamid, yay. haz : Erdoğan Keskinkılıç, İstanbul : Yitik Hazine Yayınları.
• Öngül, B. (2002). Abdülhalim Memduh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Bir Araştırma, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Pierre, J. (2005). La presse française de Turquie, canal de transmission des idées de la Révolution, Le Temps des médias, No: 5.
• Roderic, H. D. (1995). Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Reformlarına Araç Olarak Fransız Dili, Çev. Çiğdem Erkal İpek, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları, C.2, S.4-5.
• Şişman, A. (1986). Mekteb-i Osmani (1857-1864), Osmanlı Araştırmaları, C. V.
• Ubicini A. ve Pavet de Courteille. (1876). Etat present de l’Empire ottoman, Paris: Librairie militaire de J. Dumaine.
• Yalman, A.E., (2020), Modern Türkiye’nin Gelişim Sürecinde Basın (1831-1913), çev. Birgen Keşoğlu, İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Yazıcı, N. (1991). Vaka-yi Mısrıyye Üzenine Birkaç Söz, OTAM, S. 2.