Erbab-ı Mütalaa mı Erbab-ı Merak mı: 19. Yüzyıl Okuru için Meta Olarak Kitabın Anlamı

Year 2024, Issue: 4, 6 - 21, 30.06.2024

Mert Öksüz

Abstract

Basılı metinleri merkeze alan bir kültürel dünyanın Osmanlı şartlarında belirgin hâle gelmesi 1870’lerden sonrasına rastlar. Söz konusu tarihin ardından matbu kitap ve süreli yayınlar piyasası pek çok içeriği ve üretim formatını okurlara farklı biçimlerle adım adım sunmaya başlar. Bu çeşitliliğe ve adede bağlı biçimlenen kültürel daire içinde erbab-ı mütalaa adıyla anılan okurların kitapla arasındaki ilişki ise sadece kitabın metni taşıyan ve görüşleri temsil eden bir obje olmasıyla değil aynı zamanda kitabın kendi hedefledikleri entelektüel kimliği yansıtmasıyla kurulur. Matbuatın değişerek Osmanlı okurları için hiç olmadığı kadar ticarileştiği bu düzende Avrupa dillerinden çevrilmiş ya da yabancı dildeki güncel kitapları almak, kitaplarını yaldızlı ve renkli ciltlerle kaplamak, üstlerine kendi adlarını yazmak ve düzenli bir kişisel kütüphane sahibi olmak bazı metinlerde eleştirilen bir davranış bazılarında ise itibar göstergesi olarak dikkat çeker. Bu tüketici davranışının gelişmesinde kitabın bilgi için bir sembol olmasının yanında tüketim anlayışının daha fazla ve daha güncel kitaba sahip olmaya doğru evrilmesinin etkisi bulunur. Bu makale 19. yüzyıl okurunun nesne olarak kitapla kurduğu ilişkinin yanında kitap ve kişisel kütüphanelerin sembolik anlamlarını farklı türden metinlerden hareketle örneklendirip matbu kitabın okuru ve tüketicisi için temsil ettiği değerleri ele alıyor.

Keywords

Kitap, Meta, Sembolik Değer, Tüketici

Erbab-ı Mütalaa or Erbab-ı Merak: The Meaning of the Book as a Commodity for the 19th Century Reader

Abstract

After the 1870s, a cultural world centered on printed texts became evident in Ottoman society. Following this period, the market for printed books and periodicals began to offer a wide range of content and production formats. The cultural milieu shaped by this diversity and quantity established a relationship between books and their readers, known as erbab-ı mütalaa. This relationship was not only defined by books as objects carrying text and representing opinions but also by books reflecting the intellectual identity that readers aspired to. During this transitional period, as the printing press became increasingly commercialized for Ottoman readers, the practice of purchasing up-to-date books translated from European languages, covering them with gilded and colourful bindings, inscribing one’s own name, and maintaining a regular personal library became a visible sign of prestige. This practice was simultaneously criticized in various writings but also desired. In the evolution of consumer behaviour, the book became a symbol of knowledge. Additionally, the growing demand for up-to-date books contributed to the broader understanding of consumption. This paper analyzes the relationship between readers and books as an objects, the symbolic meanings and social uses of books and personal libraries, and the values that printed books represented for 19th-century readers and consumers.

Keywords

Book, Commodity, Symbolic Value, Consumer

References

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Maarif Nezareti Mektubî Kalemi (MF. MKT)
• Ebüzziya Tevfik. “Bir Dükkânın Tarih-i Ahvâli Yahut Sefahatin Marifete Galebesi”, Mecmua-i Ebüzziya 13, 15 Rebiülevvel 1298, 392-400.
• “İhtar-ı Mahsus”, Tercüman-ı Hakikat 2309, 29 Şubat 1886, 1.
• “Kab”, Muharrir 1, 1293/1875, 1.
• “Musahabe: Kitap Mütalaası Kütüphaneler ve Kitaplar”, Servet-i Fünûn 825, 14 Şubat 1907, 291-294.
• “Musahabe: Hediyelik Kitaplar”, Sabah 6186, 25 Kanunievvel 1906, 3.
• “Musahabe: Odundan Kitaplar ve Kütüphaneler”, Servet-i Fünûn 825, 14 Şubat 1907, 294.
• Osman Tevfik, “Bir Genç Beyin Kütüphanesi”, Gonca-i Edeb 3, 1 Nisan 1299, 43.
• Ahmet Midhat. Acâyib-i Âlem. Yay. Haz. Kazım Yetiş. Ankara: TDK Yayınları, 2000.
• Ahmet Midhat. Avrupa Âdâb-ı Muâşereti Yahut Alafranga. Yay. Haz. İsmail Doğan, Ali Gurbetoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Ahmet Midhat. Edebiyat Yazıları 1. Yay. Haz. H. Harika Durgun, Fazıl Gökçek. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2016.
• Ahmet Midhat. Hasan Mellâh Yahut Sır İçinde Esrar. Yay. Haz. Ali Şükrü Çoruk. Ankara: TDK Yayınları, 2000.
• Ahmet Midhat. Taaffüf. Yay. Haz. Ali Şükrü Çoruk. Ankara: TDK Yayınları, 2000.
• Ahmet Midhat. Felâtun Bey ile Râkım Efendi. Yay. Haz. Emrah Balcı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019.
• Ahmet Midhat. Karnaval-Vah. Yay. Haz. Kazım Yetiş. Ankara: TDK Yayınları, 2000.
• Anderson, Benedict. Hayali Cemaatler. Çev. İskender Savaşır. İstanbul: Metis Yayınları, 2011.
• Baysal, Jale. Müteferrika’dan Birinci Meşrutiyet’e Kadar Osmanlı Türklerinin Bastıkları Kitaplar. İstanbul: Hiperlink Yayınları, 2010.
• Baudrillard, Jean. Nesneler Sistemi. Çev. Oğuz Adanır, Aslı Karamollaoğlu. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2008.
• Benton, Megan. “Too Many Books: Book Ownership and Cultural Identity in the 1920s”. American Quarterly 49, 2, 1997, 268-297.
• Bourdieu, Pierre. “Sermaye Biçimleri”, Sosyal Sermaye. Yay. Haz. Mehmet Murat Şahin, Ahmet Zeki Ünal. Çev. Mehmet Murat Şahin. Sakarya: Değişim Yayınları, 2010.
• Bourdieu, Pierre. Ayrım: Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi. Çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt. Ankara: Heretik Yayınları, 2015.
• Bourdieu, Pierre. Kültür Üretimi. Çev. Sibel Yardımcı, Elçin Gen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2023.
• Casanova, Pascale. Dünya Edebiyat Cumhuriyeti. Çev. Saadet Özen, Filiz Deniztekin. İstanbul: Varlık Yayınları, 2010.
• Cummings, Brian. “The Book as Symbol”, The Book: A Global History. Yay. Haz. Michael F. Suarez, S.J. vd. Oxford: Oxford University Press, 2010.
• Curtius, Ernst Robert. European Literature and the Latin Middle Ages. Alm. Çev. Willard R. Trask. New Jersey: Princeton University Press, 2013.
• Febvre, Lucien, Henri-Jean Martin. Kitabın Doğuşu. Çev. Gül Batuş. İstanbul: Avcıol Basın Yayın, 2000.
• Dickens, Charles. Müşterek Dostumuz, 2 cilt. Çev. Aslı Biçen. İstanbul: İthaki Yayınları, 2017.
• Douglas, Mary, Baron Isherwood. Tüketimin Antropolojisi. Çev. Erden Attila Aytekin. Ankara: Dost Yayınları, 1999.
• Galland, Antoine. İstanbul’a Ait Günlük Hâtıralar (1672-1673), 2 cilt. Yay. Haz. Charles Schefer. Çev. Nahid Sırrı Örik. Ankara: TTK Yayınları, 1987.
• Goffman, Erving. Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu. Çev. Barış Cezar. İstanbul: Metis Yayınları, 2014.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi. Metres. İstanbul: Hilmi Kitabevi, 1945.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi. Şık. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1968.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi. Şıpsevdi. İstanbul: Atlas Kitabevi, 1977.
• Heppt, Birgit, Melanie Olczyk vd. “Number of books at home as an indicator of socioeconomic status: Examining its extensions and their incremental validity for academic achievement”. Social Psychology of Education 25, 2022, 903–928.
• İnce, Yunus. “Matbaa Öncesi Osmanlı Toplumunda Kitaba Sahip Olmak ya da Olamamak: Bir Maliyet Hesabı Denemesi/Önerisi”. History Studies International Journal of History 10, 7, 2018, 139-161.
• Kayseriyan, Kasbar. Kasbar Kütüphanesi Esami-i Kütübü. İstanbul: Kasbar Matbaası, 1311.
• Mcluhan, Marshall. Gutenberg Galaksisi: Tipografik İnsanın Oluşumu. Çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: YKY, 2020.
• Namık Kemal. Osmanlı Modernleşmesinin Meseleleri (Bütün Makaleleri 1). Yay. Haz. Nergiz Yılmaz Aydoğdu, İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Nedîm Dîvânı. Yay. Haz. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1951.
• Orwell, George. Kitaplar ve Sigaralar. Çev. Levent Konca. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2013.
• Öksüz, Mert. Muharrir ve Matbuat: On Dokuzuncu Asırda Yazarlık Mesleği ve Bâbıâli Çevresinde Yayıncılık Faaliyetleri. İstanbul: Libra Kitap, 2022.
• Perk, Halûk. Eğitim Tarihimizde (1869-1950) Mükafat Belgeleri Tuliya Perk Koleksiyonu. İstanbul: Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Recaî-zade M. Ekrem. Bütün Eserleri, 3 cilt. Yay. Haz. İsmail Parlatır, Nurullah Çetin vd. Ankara: MEB Yayınları, 1997.
• Recaî-zade M. Ekrem. Mektuplar, Arîzalar, Yazılar. Yay. Haz. Hakan Sazyek, Esra Sazyek vd. İstanbul: Kopernik Kitap, 2021.
• Strauss, Johann. “İstanbul’da Kitap Yayını ve Basımevleri”. Müteferrika 1. Çev. Erol Üyepazarcı 1993, 5-17.
• Snyder, C. R., Howard L. Fromkin. Uniqueness: The Human Pursuit of Difference. New York: Springer, 1982.
• Tozluyan, Arakel. “Cep Romanları Hakkında Naşirin İfadatı, Mülahazatıyla Eserin Şerait-i İştirası”, Paris’te Bir Teehhül. İstanbul: Artin Asaduryan Şirket-i Mürettibiye Matbaası, 1308, 1-6.
• Uç, Himmet. Ahmet Mithat San‘at ve Edebiyatı. Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2000.
• Veblen, Thorstein Bunde. Aylak Sınıfın Teorisi. Çev. Eren Kırmızıaltın, Hüsnü Bilir. Ankara: Heretik Yayınları, 2017.
• Yalçın, Hüseyin Cahit. Edebiyat Anıları. Yay. Haz. Rauf Mutluay. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1975.
• [Yazıksız], Necib Âsım. Kitap. Yay. Haz. Ali Yıldız. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2020.
• Yüksel, Ayşe Ersay. II. Abdülhamid: Sanatkâr ve Sanat Hâmisi Bir Sultan. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018, 174.
• https://booksbymetre.com. Son Erişim Tarihi: 28.05.2024.