“Başka Yazacak Şey mi Yok?”: 19. Yüzyıl Osmanlı Aydının Gözünden Karabatak ve Karabatağın Kısa Leksikolojik Tarihi

Year 2024, Issue: 5, 87 - 96, 31.12.2024

Tarkan Murat Akkaya

Abstract

Bu makale, İkdam gazetesinin 24.04.1899 tarihli 1723. sayısında yayımlanan Balhasanoğlu imzalı “Musahabe: Karabatak” adlı yazıyı ekolojik, linguistik ve sosyal açılardan eleştirel söylem analizine tabi tutmaktadır. Yazarı hakkında herhangi ayrıntılı bir bilgiye ulaşılamayan yazıda karabatak kuşları (Phalacrocoracidae) “faydacı” bir bakış açısıyla iktisadi kalkınma perspektifi içerisinde değerlendirilmektedir. Bununla birlikte söz konusu yazı hem kuşbilimi (ornitoloji) hem de kuşların adlandırılması (nomenclature) konu başlıklarına değinmekte ve bu alanlarda bilgiler de içermektedir. Bu açıdan yazının ornitolojik ve leksikolojik değeri de vardır. Bu makale, söz konusu yazının bu hususlarına dair eleştirel bir okuma perspektifini haiz olma iddiasındadır. Yazıya konu kuşların bugünkü Türkiye coğrafyasında farklı dillerde nasıl adlandırıldıkları, döneme ilişkin ornitolojik karabatak kayıtları ve karabatak kuşlarının insanmerkezci bir bakış açısından faydacılık çerçevesinde değerlendiriliyor oluşu makalenin temel konu başlıklarını oluşturmaktadır.

Keywords

Türkiye ornitoloji tarihi , dil ekolojisi , ekoeleştiri , kültür tarihi

Why the Cormorant? A 19th-Century Ottoman Intellectual's Perspective on the Lexical History of Karabatak

Abstract

This article analyses the essay “Musahabe: Karabatak”, written by Balhasanoğlu and published in İkdam number 1723 dated on 24.04.1899, within the frame of critical discourse analysis from ecological, linguistic, and social perspectives. In the aforesaid essay, the author, about who no detailed information is available, mentions cormorant birds (Phalacrocoracidae) from a “utilitarian” point of view within the perspective of economic development. However, the essay in question touches upon the topics of both ornithology and nomenclature of birds and contains information in these fields. In this respect, the essay also has ornithological and lexicological value. This article claims to have a critical reading perspective on these aspects of the essay. The main topics of the article are how the birds are named in different languages within the political borders of today’s Turkey, ornithological cormorant records of the period, and the utilitarian evaluation of cormorants from an anthropocentric point of view.

Keywords

ornithological history in Turkey , ecolinguistics , ecocriticism , cultural history

References

• Ahmed Midhat. Sevda-yı Sa’y ü Amel. İstanbul: Kırkanbar, H. 1296.
• Ahmed Midhat. Kuşlar. İstanbul: Kırkanbar, H. 1306.
• Ahmed Vefik Paşa. Lehçe-yi Osmani. Dersaadet: Mahmud Bey Matbaası, H. 1306.
• Ali Seydi. Resimli Kamus-i Osmani. İstanbul: Kitaphane-yi Cihan, H. 1330.
• Dresser, H. E.. A History of the Birds of Europe: Including All teh Species Inhabiting the Western Palaearctic Region: Volume VI. Londra: H. E. Dresser, 1871-1872.
• Elwes, H. J. ve Buckley, T. A. “A List of the Birds of Turkey”. IBIS, 12(3), 1870.
• Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Akirman-Belgrad-Gelibolu-ManstırÖzü-Saraybosna-Slovenya-Tokat-Üsküp: 5. Kitap-1. Cilt. Düz. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2010.
• Greppin, John A. C. Classical and Middle Armenian Bird Names: A Linguistic, Taxonomic, and Mythological Study. New York: Caravan Books, 1978.
• Menevishean, Gabriel. Patkerazard Bnakan patmut’iwn: A. Kendanabanut’iwn. Viyana: Mkht’arean Tparan, 1897.
• Redhouse, W. James. Kitab-ı Mani-yi Lehçeü’l James Redhouseü’l İngilizi: A Turkish and English Lexicon. İstanbul: A. H. Boyajian, 1890.
• Smiles, Samuel. Self Help. Londra: John Murray, 1859.
• Şemseddin Sami. Kamus-i Türki: İkinci Cild. Dersaadet: İkdam, H. 1317.
• https://ozhanozturk.com/2017/08/28/karabatak-guguk-kusu/. Erişim tarihi: 10.10.2022.