İstisnayı Yönetmek, Adaleti Müzakere Etmek: İşkodra'da Cibal Kanunu, Umumi Sulhlar ve Hibrit Cezalandırma Usulleri

Year 2024, Issue: 5, 59 - 86, 31.12.2024

Ebru Aykut

Abstract

Bu makale, 19. yüzyılın ortalarından itibaren İşkodra’da kurumsal adalet mekanizmalarıyla Arnavut kanunlarının adaleti tesis mekanizmalarının -cibal usulünün- karşılaşma, temas ve etkileşim anlarına yakından bakmayı, böylelikle Tanzimat sonrası hukuki merkeziyetçilik ve hukuki çoğulluk tartışmalarına ceza hukuku ve adaleti merceğinden katkıda bulunmayı amaçlıyor. Makalede evvela İşkodra’da hakim istisnaî hukuk rejiminin zeminini oluşturan koşullar ve bu rejimin belkemiğini teşkil eden Cibal Komisyonu ve cibal usulü üzerinde duracak, ayrıca cibal usulüne istinaden uygulanan cezalardan hane ihrakını sosyo-hukuki bağlamına yerleştirmeye çalışacağım. Ardından yine İşkodra’da akdedilen umumi sulh sözleşmelerine odaklanarak sulh koşullarının müzakere edildiği süreçte icat edilen hibrit usulleri istisnaî yönetimin bir unsuru olarak inceleyeceğim. Nihayet bölgedeki hukuki çoğulluğun yol açtığı ihtilaflı durumlara ve yine buradan beslenen adalet taleplerine birkaç örnekle değindikten sonra, 1908 ertesi militer şiddet ve sıkıyönetim koşullarında Dukakin Kanunu/cibal usulünün kanunlaştırılmasına yönelik yarım kalmış teşebbüsten bahsederek makaleyi bitireceğim.

Keywords

İşkodra , cibal usulü/kanunu , hane ihrakı , umumi sulhlar , hukuki çoğulluk

Governing the Exception, Negotiating Justice: The Law of the Mountains, Feud Settlements, and Hybrid Punishments in Shkodra

Abstract

A primary concern for governors appointed to Shkodra from the 1850s onward was to tackle the prevailing custom of blood feuds and the issue of fugitive murderers arising from this practice. To eliminate feuds, which were historically legitimized by the Geg Albanians’ ancient customary laws, called the Kanun of Dukagjini or the law of the mountains (cibal), local authorities set up a multilayered and plural legal regime. In this context, mountain tribes affiliated with the Cibal Commission, which was created under local government supervision in Shkodra, and certain other districts, were officially permitted to operate outside the Ottoman judicial system and implement the law of the cibal, including such retributive measures as house-burning and property confiscation. In areas not officially governed by the law of the cibal, on the other hand, a more complex picture emerged, a picture shaped by recurrent collective settlements of feuds. In peaceful settlements, the scope of which was subject to negotiations between tribal elders (rüesa) and the governor and documented in written contracts, not only was reconciliation facilitated between the feuding parties, but hybrid criminal procedures were also invented, and their enforcement was shared between the Ottoman courts and the rüesa. This system eclectically juxtaposed the Ottoman laws and the cibal laws. Thus, those who could not be punished within the framework of the former would be punished according to the latter. This article aims to explore this exceptional legal regime in Shkodra in the second half of the 19th century, a period marked by centralization in Ottoman judicial and administrative structures and an increasing emphasis on the principle of legality.

Keywords

Shkodra , the law of the mountains (cibal) , house-burning , collective feud settlements , legal pluralism

References

• Arşiv Belgeleri
• T.C Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Âlî Evrak Odası (BEO)
• Cevdet Adliye (C.ADL)
• Cevdet Dahiliye (C.DH)
• Dahiliye Islahat (DH.TMIK.S)
• Dahiliye İdare (DH.İD)
• Dahiliye Mektubî Kalemi (DH.MKT)
• Dahiliye Muamelat (DH.TMIK.M)
• Dahiliye Şifre Kalemi (DH.ŞFR)
• Hariciye Mektubî Kalemi (HR.MKT)
• Hariciye Tercüme Odası (HR.TO)
• İradeler Dahiliye (İ.DH)
• İradeler Hususi (İ.HUS)
• İradeler Meclis-i Mahsus (İ.MMS)
• İradeler Meclis-i Vâlâ (İ.MVL)
• Meclis-i Vâlâ (MVL)
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV)
• Rumeli Müfettişliği İşkodra Evrakı (TFR.I.İŞ)
• Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı (TFR.I.KV)
• Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (A.AMD)
• Sadaret Mektubî Kalemi Evrakı (A.MKT)
• Sadaret Mukavelenameler (A.DVN.MKL)
• Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM)
• Sadaret Name-i Hümayun Evrakı (A.DVN.NMH)
• Sadaret Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM)
• Şura-yı Devlet (ŞD)
• Yıldız Askeri Maruzat (Y.PRK.ASK)
• Yıldız Esas Evrakı (Y.EE)
• Yıldız Hususi Evrak (Y.HUS)
• Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV)
• Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES)
• Yıldız Umumi (Y.PRK.UM)
• Yıldız Yaveran ve Maiyyet-i Seniyye Erkan-ı Harbiye Dairesi (Y.PRK.MYD)
• Kitap, Makale ve Tezler
• Ahmet Şerif. Arnavudluk’da, Sûriye’de, Trablusgarb’de Tanîn, Cilt II. Yay. Haz. M. Ç. Börekçi. Ankara: TTK, 1999.
• Akiba, Jun. “The Administration of Justice in Ottoman Libya, 1835-1911”. Yayımlanmamış makale, 2012 (https://www.academia.edu/31133846/Administration_of_Justice_in_Ottoman_Libya_1835_1911)
• Ali Galib. Arnavudluk ve Arnavudların Ahvâline Dair Tarih. Yazma eser, y.y ve y.t yok.
• Amara, Ahmad. “The Ottoman Tanzimat in the Palestinian Frontier of Beersheba (1850-1917)”, Living in the Ottoman Lands: Identities, Administration and Warfare. Ed. H. Kılıçarslan, Ö. F. Can ve B. Çağlar, 126-155. İstanbul: Kronik Books, 2021.
• Aykut, Ebru. “Alternative Claims on Justice and Law: Rural Arson and Poison Murder in the 19th Century Ottoman Empire”. Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2011.
• ________ “Revisiting the Basic Legal Principles of the Tanzimat in Light of a Customary Practice: House-Burning and Usul-i Cibâl”. The Making of Law in the Ottoman Space (1800-1914), international workshop, 26-27 May 2015, Paris (yayımlanmamış bildiri).
• ________ “Toxic Murder, Female Poisoners, and the Question of Agency at the Late Ottoman Law Courts, 1840-1908”. Journal of Women’s History 28 (3), 2016, 114-137.
• ________ “Negotiating Justice and Law: Albanian Customary Law in the Age of Ottoman Centralization (1850s-early 1900s)”. The 14th ICOSEH, 24-27 July 2017, Sofia (yayımlanmamış bildiri).
• ________ “Judicial Reforms, Sharia Law, and the Death Penalty in the Late Ottoman Empire”. JOTSA 4 (1), 2017, 7-29.
• ________ “Negotiating Justice and Law: Albanian Customary Law in the Age of Ottoman Centralization”. Comparative Seminar on Legal Transformations in 19th and Early 20th Century Japan, China, and the Ottoman Empire, Max Planck Institute, 31 May 2021, online (yayımlanmamış konuşma metni).
• Balcı, Ramazan. “The Ottoman Practices of the Kanun of Dukagjini: The Method of Cibal”. Türkiyat Mecmuası 26 (1), 2016, 31-49.
• Barakat, Nora. “Regulating Land Rights in Late Nineteenth-Century Salt: The Limits of Legal Pluralism in Ottoman Property Law”. JOTSA 2 (1), 2015, 101-119.
• Barkey, Karen. “Aspects of Legal Pluralism in the Ottoman Empire”, Legal Pluralism and Empires, 1500-1850. Ed. L.
• Benton and R. J. Ross, 83-107. New York, London: NYU Press, 2013.
• Bayraktar, Uğur. “Reconsidering Local versus Central: Empire, Notables, and Employment in Ottoman Albania and Kurdistan, 1835-1878”. IJMES 52, 2020, 685-701.
• ________ “Feud, Law, and Society in Mid-Nineteenth Century Northern Albania”. Die Welt des Islams 63 (3), 2023, 269-301.
• Bedii Nuri. “Arnavutluk’ta Kan Gütmek Âdeti”, Şehbâl 59, 15 Ağustos 1328 (28 Ağustos 1912), 208-209.
• ________ “Arnavutluk Teşkilât-ı İctimâiyyesi. Teşkilât-ı İdariyye ve Kanuniyye”, Şehbâl 62, 1 Teşrinievvel 1328 (1 Ekim 1912), 272-273.
• ________ “Arnavutluk Teşkîlât-ı İçtimâiyyesi: Cibal Kanûnu”, Şehbâl 64, 1 Teşrinisani 1328 (14 Aralık 1912), 304-305. Benda-Beckmann, Keebet von ve Bertham Turner. “Legal Pluralism, Social Theory, and the State”. The Journal of Legal Pluralism and Unofficial Law 50 (3), 2018, 255-274.
• Blumi, Isa. “Capitulations in the Late Ottoman Empire: The Shifting Parameters of Russian and Austrian Interests in Ottoman Albania, 1878-1912”. Oriente Moderno 22 (83), no. 3, 2003, 635-647. ________ Reinstating the Ottomans. Alternative Balkan Modernities, 1800-1912. New York: Palgrave Macmillan, 2011. ________ Ottoman Refugees, 1878-1939. Migration in a Post-Imperial World. London, New York: Bloomsbury Academic, 2013.
• Cevdet Paşa, Tezâkir 13-20. Yay. Haz. C. Baysun, Ankara: TTK, 1991.
• Clayer, Nathalie. Aux origines du nationalisme Albanais. Paris: Karthala, 2007.
• Dareste, Rodolphe. “Les Anciennes Coutumes Albanaises”. Nouvelle revue historique de droit français et étranger 27 (4), Juillet-Août 1903, 477-496.
• Degrand, A[lexandre]. Souvenirs de la Haute-Albanie. Paris, 1901.
• Deringil, Selim. “‘They Live in a State of Nomadism and Savagery’: The Late Ottoman Empire and the Post-Colonial Debate”. Comparative Studies in Society and History 45, 2003, 311-342.
• Durham, Edith. High Albania. London: Edward Arnold, 1909.
• Duvergier, J[ean]. B[aptiste]. Code pénal annoté. Édition de 1832. Paris, 1833.
• Düstûr, Tertib 1, Cilt 1. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1289 (1871).
• Düstûr, Tertib 1, Cilt 4. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1299 (1881).
• E. H. “Tâdil-i Kavânin Münâsebetiyle: Leka yahud Cibal Kanunu”, Arnavud 6, 4 Şubat 1325 (17 Şubat 1910).
• Ekinci, Ekrem Buğra. Osmanlı Hukuku. İstanbul: Arı Sanat Yayınları, 2008.
• Elsie, Robert. Historical Dictionary of Albania. Lanham, Toronto, Plymouth: The Scarecrow Press, 2010.
• Erken, İlkay. “İşkodra Vilayetinin İdari ve Sosyal Yapısı (1876-1912)”. Yüksek Lisans Tezi, 19 Mayıs Üniversitesi, 2014.
• Galanter, Marc. “Justice in Many Rooms: Courts, Private Orderings, and Indigenous Law”. The Journal of Legal Pluralism 13 (19), 1981, 1-47.
• Gawrych, George W. The Crescent and the Eagle: Ottoman Rule, Islam and the Albanians, 1874-1913. London, New York: I.B.Tauris, 2006.
• Gölbaşı, Edip. “19. Yüzyıl Osmanlı Emperyal Siyaseti ve Osmanlı Tarih Yazımında Kolonyal Perspektifler”. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar 13, 2011, 199-222.
• Griffiths, John. “What is Legal Pluralism?” The Journal of Legal Pluralism and Unofficial Law 18 (24), 1986, 1-55.
• Hasluck, Margaret. The Unwritten Law in Albania. Ed. J. H. Hutton. Cambridge: CUP, 1954.
• Hecquard, Hyacinthe. Histoire et Description de la Haute Albanie ou Guégarie. Paris: Libraire de la Société de Géographie, 1858.
• Heyd, Uriel. Studies in Old Ottoman Criminal Law. Oxford: Clarendon Press, 1973.
• Hukuk, cilt 2, no. 41, 14 Cemazeyilahir 1312 (13 Aralık 1894).
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Hukukuna Giriş. Örfî-Sultanî Hukuk ve Fatih’in Kanunları”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 13 (2), 1958, 102-126.
• İşkodra Vilâyeti Salnâmesi. Vilâyet Matbaası, 1310 (1892-93).
• İşkodra Vilâyeti Salnâmesi. Vilâyet Matbaası, 1312 (1894-95).
• İşkodra Vilâyeti Salnâmesi. Vilâyet Matbaası, 1315 (1897-98).
• İşkodra Vilâyeti Salnâmesi. Vilâyet Matbaası, 1316 (1898-99).
• İşlet Sönmez, Banu. II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti. İstanbul: YKY, 2007.
• Karataş, Yakup. “Rumeli Vilayetleri Örneğinde Osmanlı Devleti’nin Çatışma Çözüm Politikaları”. Turkish Studies 9 (7), 2014, 397-410.
• Kerimoğlu, Hasan Taner. “İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Makedonya Politikası ve Çeteler Kanunu 1908-1912”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi XIV/2, 2014, 149-188.
• Kırlı, Cengiz. “Tyranny Illustrated: From Petition to Rebellion in Ottoman Vranje”. New Perspectives on Turkey 53, 2015, 3-36.
• Koğacıoğlu, Dicle. “Gelenek Söylemleri ve İktidarın Doğallaşması: Namus Cinayetleri Örneği”. Cogito 58, 2009, 350-384.
• Köksal, Yonca. “Coercion and Mediation: Centralization and Sedentarization of Tribes in the Ottoman Empire”. Middle Eastern Studies 42 (3), 2006, 469-491.
• Kühn, Thomas. “Shaping and Reshaping Colonial Ottomanism: Contesting Boundaries of Difference and Integration in Ottoman Yemen, 1872-1919”. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East 27 (2), 2007, 315-331.
• ________ Empire, Islam, and Politics of Difference. Ottoman Rule in Yemen, 1849-1919. Leiden, Boston: Brill, 2011. Lévy-Aksu, Noémi. “An Ottoman Variation on the State of Siege: The Invention of the İdare-i Örfiyye During the First Constitutional Period”. New Perspectives on Turkey 54, 2016, 1-24.
• Maggiolini, Paolo. “Understanding Life in the Ottoman-Montenegrin Borderlands of Northern Albania during the Tanzimat Era: Catholic Mirdite Tribes, Missionaries and Ottoman Officials”. Middle Eastern Studies 50 (2), 2014, 208-232.
• Mamdani, Mahmood. Contemporary Africa and the Legacy of Late Colonialism. Princeton: Princeton University Press, 1996.
• Manastır Vilâyeti Salnâmesi. Vilâyet Matbaası, 1305 (R) (1889-1890).
• Meclis-i Mebûsan Zabıt Ceridesi. Devre 1, Cilt 1, 98. İnikad, 9 Haziran 1325 (22 Haziran 1909).
• Meclis-i Mebûsan Zabıt Ceridesi. Devre 2, Cilt 2, 28. İnikad, 25 Haziran 1328 (8 Temmuz 1912).
• Meclis-i Mebûsan Zabıt Ceridesi. Devre 2, Cilt 2, 41. İnikad, 14 Temmuz 1328 (27 Temmuz 1912).
• Merry, Sally Engle. “Legal Pluralism”. Law & Society Review 22 (5), 1988, 869-896.
• Moore, Sally Falk. “Treating Law as Knowledge: Telling Colonial Officers What to Say to Africans about Running ‘Their Own’ Native Courts”. Law & Society Review 26 (1), 1992, 11-46.
• Nicolay. “Notice abrégée sur les tribus de la Haute-Albanie, et notamment sur les montagnes indépendantes, tirée de l’histoire, des traditions, des chansons nationales, des lettres-patentes et des anciens manuscrits qui se trouvent dans les différentes tribus”. Bulletin de la Société de géographie, Mars 1841, 166-173.
• Ölmez, Adem. “Osmanlı Devleti’nin Kosova’da Kan Davalarını Önleme Çalışmaları (1878-1912)”. Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 16, 2009, 87-104.
• Özbozdağlı, Özer. “Osmanlı Hükümetinin Kosova Arnavutları Arasındaki Kan Davalarına Çözüm Bulma Çabaları, 1908-1912”. Belleten LXXXII (295), 2018, 979-1011.
• Öztunç, H. Baha. “Osmanlı Taşrasında Bir Kamu Görevlisi, Ali Saib Bey ve İşkodra Vilayetine Dair Layihası”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları 37, 2020, 51-94.
• Reinkowski, Maurus. Düzenin Şeyleri, Tanzimat’ın Kelimeleri: 19. Yüzyıl Osmanlı Reform Politikasının Karşılaştırmalı Bir Araştırması. Çev. Ç. C. Dikmen. İstanbul: YKY, 2017.
• ________ “‘Let bygones be bygones”. An Ottoman Order to Forget”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 93, 2003, 191-209.
• ________ “Gewohnheitsrecht im multinationalen Staat: Die Osmanen und der albanische Kanun”, Rechtspluralismus in der Islamischen Welt. Gewohnheitsrecht zwischen Staat und Gesellschaft. Ed. M. Kemper ve M. Reinkowski, 121-142. Berlin, New York: Walter de Gruyter, 2005.
• Rubin, Avi. Ottoman Nizamiye Courts. Law and Modernity. New York: Palgrave Macmillan, 2011.
• Sadıku, Mirjona. “The Origins of the Kanun: Exploring the Development of the Albanian Customary Law”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi 3 (2), 2014, 77-95.
• Sharafi, Mitra. “Justice in Many Rooms Since Galanter: De-Romanticizing Legal Pluralism Through the Cultural Defense”. Law and Contemporary Problems 71, 2008, 139-146.
• Shahar, Ido. “Legal Pluralism and the Study of Shari’a Courts”. Islamic Law and Society 15, 2018, 112-141.
• Skendi, Stavro. The Albanian National Awakening 1878-1912. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1967.
• Şemseddin Sami. Kamus-ül-Âlam, Cilt 1. İstanbul: Mihran Matbaası, 1306 (1889).
• Vasa Efendi. Arnavudluk ve Arnavudlar. İstanbul: Mihran Matbaası, 1297 (1880).