TARİHİ BİR SU YOLU AKSI: URFA HALİLÜRRAHMAN SU YOLU GÜZERGAHININ MİMARİ DOKUSU VE KORUMA SORUNLARI

Yıl 2019, Sayı: 19, 111 - 131, 01.03.2019

Hatice Kübra İlhan Tülay Çobancaoğlu

https://doi.org/10.22520/tubaked.2019.19.007

Öz

Geçmişi 12.000 yıl öncesine dayanan Urfa Şehri’nin adı tarih boyunca suyla beraber anılmıştır. Antik dönemlerde şehrin en önemli akarsularından biri olan Daysan Nehri’nin zaman içinde yatağının yönü değiştirilmiş fakat nehrin tarihi bölgenin içinden geçen eski güzergahı günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Günümüzde “Halilürrahman Suyu” olarak adlandırılan Halilürrahman Gölü’nden doğuya doğru akan su; elli yıl öncesine kadar, hanlardan, hamamlardan, camilerden, evlerden geçerek insanların su ihtiyacını karşılamış, çevresine özgün ve estetik bir değer kazandırmıştır. Geçmişte aktığı güzergah boyunca yöresel ve anıtsal mimarinin en güzel örneklerinin görüldüğü su yolu aksında günümüzde bir tahribat söz konusudur. Yerli halk tarafından bilinen fakat hak ettiği değer ve korumayı görmeyen bu tarihi su yolu ve güzergah boyunca devam eden geleneksel doku tahribat devam ettiği sürece yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu araştırmada “Halilürrahman Suyu” olarak bilinen su yolunun kentsel doku bağlamında incelemesi yapılmış, su yolu güzergahının kaybolmaya başlayan mimari değerleri ve koruma sorunları tespit edilmiştir. Çalışmada; kültür mirasımız yönünden çok değerli olan bu güzergahın önemini daha görünür kılmak, güzergahın mimari kimliğinin korunmasına yönelik önerilerde bulunarak sürdürebilirliğine katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halilürrahman Su Yolu, Urfa, Kültürel Miras, Tarihi Çevre, Geleneksel Doku, Bütünleşik Koruma.

A HISTORICAL WATERWAY AXIS: ARCHITECTURAL TEXTURE AND CONSERVATION PROBLEMS OF URFA HALİLÜRRAHMAN WATERWAY ROUTE

Öz

The city Urfa, whose history dates to 12 000 years ago has always been mentioned with water. The watercourse of the River Daysan, one of the foremost rivers of the city in ancient times was altered through time, but the ancient route of the river running through the city has managed to exist so far. Its water flowing eastward from the Lake Halilürrahman, today called ‘Halilürrahman Water’, met the water needs of people running through inns, public baths, mosques and houses as late as 50 years ago and earned its surrounding with a unique and aesthetic value. Today, there is a kind of damage in the watercourse axis which once represented one of the most decent local and monumental examples of architecture throughout its course. The historical waterway well known by the local people but not acquiring due respect, value and conservation as well as the traditional structure along its course is facing destruction as long as the damage it is exposed to continues. In this study, the waterway known as Halilürrahman Water has been scrutinized with respect to civic texture and the architectural values of the watercourse already facing destruction as well as the problems related to its preservation have been identified. Within the scope of this study, it is both aimed to make the significance of this watercourse invaluable to our architectural heritage more explicit and contribute to its sustenance by putting several suggestions as to its preservation

Anahtar Kelimeler

Halilürrahman Waterway, Urfa, Cultural Heritage, Historical Environment, Traditional Texture

Kaynakça

• AÇANAL, H., 1997. “Urfa Tarihi”, Ankara: Şurkav Yayınları.
• CAN, C., 1993. “Kentsel Koruma Alanları ve Koruma Sorunları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 36 (1-2), 307-314. Erişim adresi: http://dtcfdergisi.ankara. edu.tr/index.php/dtcf/article/view/4858/4765
• GÜLER, S.E., 2016. “Urfa Tarihinden Sayfalar”, Eyyubiye Belediyesi Yayınları, Ankara.
• HAYES, E.R., 2002. “Urfa Akademisi”, Yaba Yayınları, İstanbul.
• İLHAN,C. Sözlü Kaynak
• KARAKAŞ, M., 2009. “Urfa’nın Kültür ve İnançlar Serüveni”, Şanlıurfa Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• KÜRKÇÜOĞLU, A.C., 1993. “Şanlıurfa Su Mimarisi”, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• KÜRKÇÜOĞLU, A.C., KÜRKÇÜOĞLU, S., 2011. “Şanlıurfa Çarşıları-Hanları ve El Sanatları”, Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• KÜRKÇÜOĞLU, A.C., 2011. “Urfa: Fotoğraflarla Evvel Zaman İçinde”, Şanlıurfa Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
• MADRAN, E., ÖZGÖNÜL, N., 2005. “Kültürel ve Doğal Değerlerin Korunması”, TMMOB Mimarlar Odası Yayınları, Ankara.
• MAR YEŞUA VAKAYİNAMESİ, 1958. “Urfa ve Diyarbakır’ın Felaket Çağı: 494-507” (Çeviren: Mualla YANMAZ), Şehir Matbaası, İstanbul.
• SEGAL, J.B., 1970. “The Blessed City Edessa”, Oxford University Press.
• SCHMİDT, K., 2007. “Göbekli Tepe”, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• ŞAHİNALP, M.S., 2005. “Şanlıurfa Şehri’nin Kuruluş ve Gelişmesi”, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• URFALI MATEOS., 1987. “Urfalı Mateos Vakayınamesi ve Papaz Grigor’un Zeyli” (Çeviren: Andreasyan, H.D.), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• YENEN, Z., 1999. “Osmanlı Dönemi Türk Kentinde Planlama Kültürü”, III. Eyüpsultan Sempozyumu, İstanbul. s. 439-442.
• Cevher İlhan Arşivi
• Cihat Kürkçüoğlu Arşivi
• Mehmet Koyuncu Arşivi
• Şanlıurfa Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu Arşivi
• Yasin Küçük Arşivi