BURSA ŞEHRİ OSMANLI MEZAR TAŞLARINDA AİLE, HASTALIK, İŞ, KİŞİ, TARİKAT, VAKIF, YAPI, YERLEŞİM ADLARI

Year 2016, Issue: 14, 105 - 143, 01.09.2016

Halit Çal

Abstract

Bursa şehir merkezinde 14. yy.’dan 3, 15. yy.’dan 159, 16. yy.’dan 309, 17. yy.’dan 63, 18. yy.’dan 244, 19. yy.’dan 547, 20. yy. Osmanlı’dan 191, Cumhuriyet döneminden 55, toplam 1571 yazılı mezar taşında değişik 351 erkek, 205 kadın adı belirledik. % 81’i Arapça, % 0.4’ü Farsça, % 0.3’ü Türkçedir. Bursa ve karşılaştırdığımız merkezlerdeki ilk 10 erkek ve kadın adı, sıralamadaki bazı değişikliklerle karşın benzerdir. Çoğu Arapça, bir kaçı İbranice kökenlidir. Bu durumun 16. yy.’dan beri sürdüğü anlaşılıyor. Erkek ve kadınlarda birden fazla sözcüklü ad kullanmak 18. yüzyılda başlar, 19. yüzyılda yaygınlaşır. Bursa’da bu oran düşüktür. İlk beş ad kullanım sayısının toplam kullanım sayısına göre Bursa’daki düşük oran, diğer merkezlere göre Bursa’daki ad çeşitliliğini gösterir. Bursa’da 8 vakıf, 15 tarikat, 18 cami, 1 çarşı, 1 fabrika, 1 hamam, 1 harp okulu, 1 imaret, 2 kale, 6 medrese, 14 tekke, 10 okul, 1 otel, 6 türbe adı geçer. Yine 80’i Türkiye dışından, 94 tanesi Türkiye içinden 174 yer adına göre Bursa’da Osmanlı devletinin her bölgesinden kişiler yaşamaktadır. Ölüm nedeni ile ölünün yaşının yazılması azdır, Bursa ve diğer merkezler arasında oran yaklaşıktır. Ölenlerin işinin yazılması oranı Bursa’da diğerlerine göre azdır. Buna karşılık farklı 147 iş, hiç birinde olmadığı kadar çoktur. Bunlar genellikle kamu görevlileridir. Bursa’daki 208 aile adının oran olarak düşüklüğü, şehirleşmeye bağlı olarak aile adının azaldığını gösteriyor. Ağa, bey, efendi, hanım, hatun gibi unvan kullanımı Türkiye genelinde yaygındır. Bursa, oranın düşük olan yerlerdendir.

Keywords

Bursa, Kişi Adı, Aile Adı, İş Adı, Yer Adı

FAMILY, DISEASE, JOB, PERSON, DERVISH ORDER TARIQAH , FOUNDAITON, BUILDING, SETTLEMENT NAMES ON THE OTTOMAN TOMBSTONES IN THE CITY OF BURSA

Abstract

We have detected 351 male, 205 female names on 1571 tombstones in Bursa city center, 3 of them are from the 14th century, 159 from 15th century, 309 from 16th century, 63 from 17th century 244 from 18th century, 547 from the 19th century, 191 from the 20th century of Ottoman and 55 from Republic periods. 81% of these are in Arabic, 04% are in Farsi and 03% are in Turkish. The first 10 male and female names in Bursa and the other centers we have compared are the same even though the ordering differs. Most of them are Arabic, some are Hebrew originated. Obviously this was the case happening since the 16th century. The use of more than one word as male and female name starts in 18th century and widespread in 19th. The ratio in Bursa is lower. The lowness of the use of the first five names in Bursa shows the name diversity in Bursa compared to the other centers. There are 8 foundation, 15 religious order, 18 mosque, 1 bazaar, 1 factory, 1 public bath, 1 military academy, 1 cultivation center, 2 forts, 6 madrasahs, 14 dervish lodge, 6 schools, 1 hotel, 2 mausoleum names are recorded in Bursa. There lived people from all over the Ottoman States, considering the 174 place names, which 80 of these are out from Turkey, 94 are from Turkey. Writing the reason for the death and the age of the deceased is rare, the ratio of this between Bursa and other centers are close. Writing the jobs of the deceased in Bursa is less than the other places. Still, with 147 different jobs, it is more than the others. These are mostly public officers. The low ratio of the 208 family names in Bursa shows the decay of the family name depending on urbanization. The use of titles such as ağa, bey, efendi, hanım, hatun is common in Turkey in general. Bursa is one of the places where this ratio is lower.

Keywords

Bursa, Person Name, Family Name, Job Name, Place Name

References

• ACUN, H., 2005. Tüm Yönleri İle Çapanoğulları Ve Eserleri.
• ÇAKAR, G., 2007. Bursa Emir Sultan Mezarlığındaki 18. ve 19. Yüzyıl Mezar Taşları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• ÇAL, H., 2008. “Ah Minel Mevt Kastamonu Şehrindeki 14-20. Yüzyıl Mezar - Mezar Taşları”. Üsküdar’a Kadar Mezar Taşları. 353-373. Yapı Kredi Bankası Yayını.
• ÇAL, H., 2013. “Orta Asya’dan (8-9. YY) Türkiye’ye Mezar Taşlarında Yazılar”. V. Uluslararası Türkoloji Kongresi Kültürel Etkileşim Ve Medeniyetler İttifakı 19-20 Nisan 2013, Türkistan. 591-599.
• ÇAL, H., 2015. Boyabat Mezar Taşları. Boyabat Belediyesi Yayını.
• ÇAL, H., ve İltar, Gazanfer, 2011. Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları. Giresun Valiliği Yayını.
• DAĞLIOĞLU, H. T., 1942. “Bursa Mezarları (1)”, Uludağ Dergisi, 53:23-26.
• DEMIRCI, B., 2012. Bursa Emir Sultan Haziresinde Yer Alan Mezar Taşlarının Kitabelerinin İncelenmesi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü El Sanatları Ana Bilim Dalı Geleneksel Türk El Sanatları Eğitimi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• EREN, S., 2011. Trabzon İli Gülbahar Hatun ve Tavanlı Camii Hazireleri İle Küçük İmaret Mezarlığındaki Mezar Taşları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi.
• GÜLGEN, H., 2009. Osmanlı Mezar Taşlarının Bursa Ve Civarındaki İlk Örnekleri. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi Ve Sanatları Ana Bilim Dalı Türk İslam Sanatları Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• GÜVEN, A., 1995. XV. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• HANOĞLU, C., 2006. Erzurum Merkez’de Cami Hazirelerinde Bulunan XVIII.-XIX. YY Mezar Taşları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• KARA, H. ve DANIŞIK, Şerife, 2005. Konya Mezarlıkları Ve Mezar Taşları. Konya Meram Belediyesi Yayını.
• KARA, M., 2011. “Mahallelerdeki Dergahlar”. Bursa’nın Tarihi Mahalleleri, II, 170-175. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• KARAÇAY, D., 1994. Bursa’daki 14-15. Yüzyıl Mezar Taşları.
• KURT, Y., 1991. “16. Yüzyılda Çorum Kazasında Kişi Adları”. Türk Kültür Tarihi İçerisinde Çorum Sempozyumu Tebliğleri. 57-102.
• KURT, Y., 1991. “Adana Sancağında Kişi Adları”. DTCF Araştırmaları Dergisi 15/26:169-252.
• KURT, Y., 1993. “Sivas Sancağında Kişi Adları”. OTAM, 4:223-290.
• KURT, Y., 1995. “Çorumlu Kazası Kişi Adları (16. Yüzyıl)”. OTAM, 6:211-247.
• MERMUTLU, Bedri ve ÖCALAN,Hasan Basri, 2011. Tarihi Bursa Mezar Taşları I, Bursa Mezar Taşları. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• MERMUTLU, B., 2011. “Bursa Mahalle Hazireleri:Tahtakale, Nalbantoğlu, Ali Paşa, İbrahempaşa, Hocaalizade, ve Maksem”. Bursa’nın Tarihi Mahalleleri, I.124-134. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• METIN, R., 2013. “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Bozok Sancağında Kullanılan Erkek Şahıs İsimleri”. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21/2: 543-560.
• NEFES, E., 2002. Samsun Yöresinde Bulunan Mezar Taşları. Ondokuz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk İslam Sanatları Anabilim Dalı Doktora Tezi.
• ÖCALAN, B. Ve Bedri Mermutlu., 2012. Tarihi Bursa Mezar Taşları II, Emirsultan Mezarlığı. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• ÖCALAN, H. B., 2009. “Seyyid Usul Dergahı ve Meşayihe Ait Bazı Mezar Taşları”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/2: 267-283.
• ÖCALAN, H. B., 2011. “Gökdere’den Pınarbaşı’na Dergahlar”. Bursa’nın Tarihi Mahalleleri, I. 248-258. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• ÖCALAN, H. B. ve S. Sevim ve D. Yavaş., 2013. Bursa Vakfiyeleri, I. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.
• ÖZKAN, S., 2007. Geç Dönem Osmanlı Adana Mezar Taşları. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• PEHLEVAN, A., 2008. 1495 Numaralı Şeriyye Sicili Defterine Göre Rize’nin Ekonomik Ve Sosyal Hayatı. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• PERÇEM, E., 2010. Bursa Türk İslam Eserleri Müzesindeki XV. Yüzyıla Ait Mezar Taşlarında Bezeme Üslubu. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Geleneksel Türk El Sanatları Ana Sanat Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
• TEK, A., 2007. Mevlevi Kültürünün Bursa’daki İzleri. Türk Kültürü Edebiyatı Ve Sanatında Mevlana Ve Mevlevilik Bildiriler, 327-359.
• Tepekaya, M., 2008. Osmanlı Dönemi Turgutlu Kitabeleri. Turgutlu Belediyesi Yayını.
• YAVAŞ, D., 2011. “Tahtakale, Maksem, Nalbantoğlu, İbrahimpaşa, Alipaşa, Hocaalizade Mahallelerinde Camii Ve Mescitler”. Bursa’nın Tarihi Mahalleleri, I. 68-93. Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını.