ORTA ÇAĞ FİGÜRLÜ SİKKELERİNİN TAŞIDIĞI ANLAMLARA BİR BAKIŞ

Yıl 2015, Sayı: 13, 9 - 25, 01.09.2015

Gündegül Parlar

Öz

11-15. yüzyıllar arasında yani Ortaçağ Anadolu'sunda kestirilen sikkeler, sanatsal açıdan bakıldığında çeşitli tasarım­lara sahip oldukları, özellikle de Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da çok zengin figürlü, mitolojik konulu sikkelerin kestirildiği görülmektedir. Bunlar arasında, Portreli Sikkeler gurubu önemli bir yer tutar. Tasarımlarda Astrolojik konuların seçilmesi dönemin gereği ve modasıdır. Ters yönlere bakan çift baş tasarımı daha çok Roma Cumhuri­yet dönemi sikkelerinde kullanılmış, geçmişin ve geleceğin tanrıları olarak nitelendirilmiş, dolayısıyla da bir yüz geçmişe bir yüz de geleceğe bakarak sembolize edilmiştir. Personifikasyon anlamı dışında ikizler burcunu sembolize eden bu sanatsal ve Euro tasarımlı sikkeler Artuklu'da bolca kullanılmıştır.Hayvan Figürlü guruba giren Kartal, Orta Asya'da koruyucu ruh kabul edilmiştir. Yakut Türkleri'nde en ağır yem­inler kartal üzerine yapılmış, aynı zamanda totem olarak da kabul edilmiştir. Çift başlı kartal gücü daha da fazlalaşmış kuvvet sembolüdür, Göklerin hâkimidir ve Türklerde kutsaldır. Sanat, kültür, inanç yansımasında görülen ejder ise Çin ve Doğu'nun en önemli sembollerinden biridir. Farklı kültürlerde çeşitli yorumlarla kullanılan bu figür, Orta Çağ'da özellikle de Selçuklu ve Beylik sikkelerinde hem inanç anlamları hem de mitolojik konulan ile görülen tasarımlardandır.Sikkelerdeki tasarımlar, hem form hem de üzerindeki motif ve figürler yönüyle, diğer sanat dallarındaki objelerle pa­ralel yürümektedir. Bu sebepledir ki Selçuklu sikkelerinde gördüğümüz atlı süvari ve avlanma sahneleri sırf süsleme amacı olmayıp gücün sembolü olarak binlerce yıl boyunca her devlette, her sanat dalında ve de sikkelerde bu inançla kullanılmıştır. Atlı figürler ve avlanma sahneleri, Kağan'ın kudret, kuvvet, hâkimiyet sembolünü betimlediği gibi, at da semavi varlık olarak cennetle irtibatı sağlayan, uğur gibi sembolleri çağrıştıran bir süsleme öğesidir. Bu dönem sikkeleri, farklı bölgesel özelliklerinin yanı sıra, sanat ve kültür etkileşimlerinden, metbu ve tabi ilişkilerinden ve de bölgelerinde var olan darphanelerinde kullanılmasından kaynaklanan karakteristik özellikleri ortaya koymuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, Sikke Tasarımı, Astroloji, Mitoloji, Burç

ORTA ÇAĞ FİGÜRLÜ SİKKELERİNİN TAŞIDIĞI ANLAMLARA BİR BAKIŞ

Öz

The coins minted in the Medieval Anatolia, between 11th and 15th centuries have various designs. Especially those produced in Eastern and South Eastern Anatolia are ornamented with very rich figures and mythological themes. Among these, the Portrait Coins have an important place. Preference of Astrological themes in designs is the require¬ ment and trend of the era. Double heads oriented opposite directions, one facing the past and the other to the future were used mainly in Roman Republican coins to symbolize the deities of past and future. These artistic coins with Euro symbolising the Gemini sign were vastly used in Artukid Era. Eagle, an element of the Animal Figure coins, was seen as a protective spirit in the Central Asia. Yakut Turks took the most important oaths over the eagle and respected the animal as a totem. Double headed eagle is the reinforced symbol of power. As the sovereign of the skies it is holy for Turks. The Dragon, as the reflection of arts, culture and beliefs, is one of the most important symbols of Chine and far-east. This figure, which was interpreted in various meanings in different cultures, is one of the design elements used in medieval era especially in Seljuk and Principal¬ ities coins. The designs in the coins have parallel meanings with the objects of other arts in terms of form as well as motifs and figures. For this reason, the cavalry motif and hunting scenes seen on Seljuk coins are not only elements of ornamentation but at the same time symbols of power, used by all civilizations in all arts and in coins through millennia. While the cavalry figures and hunting scenes depict the might, power and sovereignty of the Kagan, the horse, as a heavenly being, is an ornamentation element signifying connection with heavens and luck. The coins of this era indicate the characteristics reshaped by artistic and cultural interactions, relationships between the rulers and ruled, and traditions of existing mints, in addition to different regional features.

Anahtar Kelimeler

Medieval Era, Coinage, Astrology, Mythology, Astrological Signs

Kaynakça

• AND, Metin,1998, Minyatürlerde Osmanlı- İslam Mitologyası, Akbank Yayınları, İstanbul
• ARTUK, İbrahim ve Cevriye, Artukoğlu Sikkeleri, Sümer Kitapevi, İstanbul (Tarihsiz)
• ARTUK 1970, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Katalogu İstanbul
• ATAK, Erdoğan, 1999, Antik Grek Sikkeleri, İstanbul.
• BUTAK, Behzat,1997, X I , XII , XIII. Yüzyıllarda Resimli Türk Paraları, Türk Tarih Kurumu, Ankara
• ÇAYCI, Ahmet, 2002, Anadolu Selçuklu Sanatında Gezegen ve Burç Tasvirleri, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara.
• DİYARBEKİRLİ, Nejat, 1972, Hun Sanatı, Milli Eğitim Başkanlığı Kültür Yayıınları, İstanbul
• ESİN, Emel, 2002, Türk Sanatında At, Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 4
• ESİN, Emel 1978, İslamiyet'ten Önceki Türk Kültür Tarihi ve Islama Giriş, İstanbul
• İNAN, Abdülkadir, ,2000, Tarihte ve Buğün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar, Türk Tarih Kurumu, Ankara
• ÖGEL, Bahaddin, 1993, Türk Mitolojisi, Cilt T.T.K. yayınları Ankara
• ÖGEL, Semra,1994, Anadolu'nun Selçuklu Çehresi, Akbank Yayınları İstanbul
• ÖLÇER, Cüneyt, 1982, Karaman Oğulları Beyliği Madeni Paraları, Yenilik Basımevi, İstanbul
• ÖNEY, Gönül, 1978, Anadolu Selçuklu Mimarisinde Süsleme ve El Sanatları, İş Bankası Yayını, Ankara
• ÖZKAN, Haldun, 2000, Haho Manastırı ve Türk Sanatıyla İlişkileri, Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Erzurum.
• PARLAR, Gündegül, 2008, Candaroğulları Beyliği Sikkelerinin Sanatsal Yönleri, Üsküdar'a Kadar Kastamonu, Yapı ve Kredi Yayınları, İsatanbul
• TEKİN, Öğuz, 1997, Antik Nümismatik ve Anadolu (Arkaik ve Klasik Çağlar) İstanbul
• TEKCE, Fuat, 1993, Pazırık, Altaylarda Bir Halının Öyküsü, Kültür Bakanlığı, Ankara
• YAPI V E KREDİ BANKASI 2009, Sikkeler Ne Anlatır, Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çokkültürlülük, İstanbul
• YAPI V E KREDİ BANKASI 2005, Altının İktidarı, İktidarın Altınları, İstanbul
• YAPI V E KREDİ BANKASI 2001, Alâeddin'in Lambası, Anadolu'da Selçuklu Çağı ve Sanatı ve Alaeddin Keykubad, İstanbul
• YAPI V E KREDİ BANKASI 1999, Akdeniz'in Mor Binyılı, İstanbul
• YAPI V E KREDİ BANKASI 1994, Asya'dan Anadolu'ya İnen Rüzgâr, İstanbul
• YAPI V E KREDİ BANKASI 1994, Kudret ve Hüner, İstanbul
• YAPI V E KREDİ BANKASI 1994, Doğu Batı Arası Bir Gökkuşağı, İstanbul