GEÇMİŞTEKİ SU KÜLTÜRÜNÜN SEMBOLLERİ: İZMİR - ÇEŞME'DE MEVCUT VE KAYIP OSMANLI DÖNEMİ ÇEŞMELERİ

Yıl 2014, Sayı: 12, 71 - 98, 01.09.2014

Ahmet Karaçöl Selim Sarp Tunçoku

Öz

Çalışma İzmir 'in Çeşme ilçesindeki mevcut ve halihazırda kayıp Osmanlı çeşmelerinin koruma amaçlı belgelenmesini ve aynı amaçlı önerileri kapsamaktadır. Bu amaçla, kayıp ya da mevcut her bir çeşme için ulaşılabilen yazılı ve görsel kaynaklar yanında Çeşme Belediyesi, Vakıflar İzmir Bölge Müdürlüğü ve İzmir 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu arşivlerinden de yararlanılmıştır. Bu bilgiler ışığında Çeşme ve yakın beldelerin detaylı olarak taranarak bugüne kadar bilinmeyen çeşmelerin tespiti, değişmiş ya da değişmemiş mevcut çeşmelerin ve kalıntıları bulunabilen çeşmelerin gerekli ayrıntıda ölçümleri, yapım sistemleri ve malzeme kullanımı ile zaman içinde aldıkları ekler, kısmi kayıplar ya da hasar gibi değişimlerin saptandığı yeterli sayı ve nitelikte ölçekli çizimleri ile fotoğraflarının üretimi çalışmanın belgeleme aşamasını oluşturmuştur. Bir kısmı taşınarak yeniden inşa edilmiş olanlar dahil mevcut ve kayıp çeşmelerin koruma açısından önemleri göz önüne alınarak yapılan sınıflaması ile 38 adet mevcut, sadece kalıntıları bulunabilen 4, ve de tümüyle kayıp 11 çeşmenin ilavesi ile geçmişte Çeşme İlçesi'nde 53 adet Osmanlı çeşmesinin varlığından söz etmek mümkün olmuştur. Bu çalışma ile edinilen bilgiler göz önüne alınarak tescilli olmayanların tescili ile ilçe genelinde çeşmelerin bugünkü sorunlarını kapsayan bütüncül koruma önerileri getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İzmir Çeşme, Çeşmeleri, Osmanlı Çeşmeleri, Koruma, Restorasyon

REPRESENTATIVES OF WATER CULTURE IN THE PAST: EXISTING AND MISSING OTTOMAN PERIOD FOUNTAINS OF

Öz

The study involved the documentation and conservation guidelines for the existing and missing Çeşme fountains from Ottoman Period. In addition to illustrative, written and verbal information sources, the documents containıing old photographs, brief description and conservation status of the fountains obtained from the archives of İzmir Number 1 Regional Board for Conservation of Cultural and Natural Assets and the archives of İzmir Regional Board for Directory of Pious Endowments were also evaluated. In the light of this information, a thorough search was carıried out for the detection of missing and unknown fountains, detailed measurements, determination of construction techniques and material use, alterations that the fountains have undergone, photographs and their verbal description formed the documentation phase of the study. Including those dismantled, shifted and reconstructed on other places, it was possible to mention 53 fountains, which contains 38 existing, 4 remained with some relics and 11 completely missing ones from Ottoman Period in the center and neighborhoods of Çeşme. In the light of information obtained from the study, registration of those not listed yet and an overall conservation guideline which considers their prob­lems and conditions of Çeşme Town at present have been proposed

Anahtar Kelimeler

Fountains of İzmir Çeşme, Ottoman Fountains, Conservation, Restoration

Kaynakça

• AKURGAL, E., 1979, Erythrai, İzmir.
• AKTEPE, M., 2003, İzmir Yazıları: Camiler, Hanlar, Medreseler, Sebiller, İzmir.
• AYNUR, H. ve KARETEKE, H. T., 1995, III. Ahmet Devri İstanbul Çeşmeleri, İstanbul.
• ARSEVEN, C. E., 1954, Türk Sanat Tarihi, İstanbul.
• BAYBURTLUOĞLU, C., 1982, Arkeoloji: Turist Rehberleri İçin, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara.
• BAYKARA, T., 1997, Anadolu'nun X V ve XVI. Yüzyıllardaki Dış Ticaret Kapısı: Çeşme, Çeşme Tarih Araştırması, I. Uluslararası Çeşme Tarih ve Kültürü Sempozyum Bildirileri, İzmir.
• ÇEÇEN, K., 1988, Mimar Sinan ve Kırkçeşme Tesisleri, İstanbul.
• ÇEŞME BELEDİYESİ, 2015 (http://www.cesmebelediyesi.com erişim tarihi: 27.03.2015).
• D.S.İ., 2015, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü http://www2.dsi.gov.tr/bolge/dsi2/topraksu.htm (erişim tarihi: 27.03.2015).
• D.M.İ., 2015 Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceleristatistik.aspx?m=IZMIR#sfB (erişim tarihi: 27.03.2015).
• EYİCE, S., 1993, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Ciltl. 8, Çatal Çeşmeler ve Çeşme Maddesi, İstanbul.
• GEYİK, G., 2007, İzmir Su Yapıları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• GEZGİN, İ., 2009, Tarih Boyunca Çeşme, İzmir.
• HACİBEİS, S. St., 1922, Öncesinde Çeşme ve Civarı, Çev. Caymaz T., Atina.
• İZMİR 2D REHBER, 2015, İzmir Büyükşehir Belediyesi 2 Boyutlu kent Rehberi: http:// cbs.izmir.bel.tr/2DRehber/ (erişim tarihi: 27.03.2015).
• KARATOSUN, B. M., 2003, XIX. Yüzyıl Ticaret Faaliyetlerinin Küçük Liman Kentlerinde Kıyı Ölçeğindeki Mekansal Yansımaları ve Koruma Önerileri - Foça, Urla, Çeşme Örnekleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• KAYIN, E., 1988, Çeşme Tarihi Doku Araştırması Koruma ve Restorasyon Önerileri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• KOERİ, 2015 Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/2015/deprem-bilgileri/ tarihsel-depremler/ (erişim tarihi: 06.05.2015)
• MARTAL, A., 1988, XVI. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Su-Yolculuk, Belleten Cilt II, Ankara.
• ÖDEKAN, A., 1992, Kentiçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümleme, Semavi Eyice Armağanı, İstanbul Yazıları, İstanbul.
• ÖNGE, Y., 1997, Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları, Ankara
• PİLEHVARİAN, N. K., URFALIOĞLU N. ve YAZICIOĞLU, L., 2000, Osmanlı Başkenti İstanbul'da Çeşmeler, İstanbul.
• ŞAHOĞLU, V., 2004, Çeşme Bağlararası: A New Excavation in Western Anatolia Middle Helladic Pottery and Synchronisms, in; Contribution to the Chronology of the Eastern Mediterranean, Ed. Bietak M. and Hunger H., Vol. XIV, Vien.
• UÇAR, H., 2009, Manisa Çeşmeleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• YEŞİLBAŞ, E., 2007, Diyarbakır'da Su Mimarisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• YURTTAŞ, H. ve ÖZKAN, H., 2002, Tarihi Erzurum Çeşmeleri ve Su Yolları, Erzurum.