SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL BİR MİRASIN GÜNCEL BİR DEĞERLENDİRMESİ: ANADOLU DEVECİLİK KÜLTÜRÜ VE GELENEKSEL DEVE GÜREŞİ ŞENLİKLERİ

Yıl 2013, Sayı: 11, 137 - 166, 01.09.2013

Vedat Çalışkan

Öz

Develer, ulaşım ve taşıma işlerindeki rolleri nedeniyle yakın geçmişe değin Anadolu'da büyük değer taşıyor ve yaygın bir şekilde yetiştiriliyordu. Tarihsel süreçte, coğrafi çevre koşullarının da etkisiyle Anadolu'da devecilikle ilgili zengin bir kültür ortaya çıkmıştır. Ancak ekonomik, toplumsal, teknolojik gelişmeler ve değişimlere bağlı olarak Anadolu'da deve yetiştiriciliği ve devecilik kültürü günümüzde yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. Tüm bunlara rağmen Anadolu deveciliği ve devecilik kültürü, deve güreşi şenliklerine tutunarak, onun etrafında var olma mücadelesini sürdürmektedir.Deve güreşi şenlikleri, Türk Kültürünün Orta Asya çevresinde şekillenen tarihsel geçmişinden günümüze ulaşan renkli bir mirastır. Deve güreşleri yüzyıllar öncesine uzanan geçmişi, Yörük toplumu için taşıdığı anlamı ve önemi, zengin değerleri, geleneksel ürünleri ve üretimleri, ritüelleri ile batı Anadolu'da yaşayan bir kültürdür. Ayrıca günümüzde deve güreşi organizasyonlarının yaygın ve düzenli olarak sürdürüldüğü tek ülkenin Türkiye olması, bu kültürel mirası eşsiz kılmaktadır. Batı Anadolu'da yer alan 100 kadar yerleşmede her yıl düzenlenen deve güreşi şenliklerine yaklaşık 500 bin kişi katılır. Sosyal, kültürel ve ekonomik yararlarına karşın "Anadolu devecilik kültürü ve deve güreşi şenlikleri" kültürel bir miras değer olarak henüz kapsamlı bir şekilde belgelenmiş değildir.Burada sunulan çalışma, Anadolu'da geleneksel deve güreşi şenlikleri çevresinde yaşatılan devecilik kültürünü oluşturan çeşitli unsurların tanıtımını; bu kültürel değerin günümüzdeki durumunun ayrıntılı bir şekilde belgelenmesini hedeflemektedir. Esasen bu çalışma, 2007 yılında başlayan ve saha çalışmaları ile desteklenen araştırma sürecinin tamamlanmasıyla, bu kültürel mirasın güncel bir envanteri olarak tasarlanmıştır. Bu kapsamda elde edilen çeşitli verilerin güncellenmesi ve bunların görsel materyallere aktarılması sağlanmıştır. Ayrıca, bu kültürel değeri oluşturan unsurların mekânsal dağılış özelliklerinin değerlendirilmesiyle, Anadolu'da özel bir kültürel bölgenin varlığı ve sınırları da ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Devecilik Kültürü, Geleneksel Deve Güreşi Şenlikleri, Kültürel Miras, Batı Anadolu, Türkiye

A CURRENT EVALUATION OF AN INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE: THE ANATOLIAN CAMEL DEALING CULTURE AND THE TRADITIONAL CAMEL WRESTLING FESTIVALS

Öz

Owing to their roles in transportation and carrying affairs, camels had been of great value and been raised widely in Anatolia until the recent past. In the historical process, a rich culture concerning camel dealing occurred in Anatolia also under the influence of geographical environmental conditions. However, camel raising and the camel dealing culture have now been endangered in Anatolia depending on the economic, social, and technological developments and changes. Despite all the above-mentioned, Anatolian camel dealing and camel dealing culture hold onto the camel wrestling festivals, thereby carrying on their struggle to exist around them. Camel wrestling festivals are a colourful heritage which has survived since the historical past of the Turkish Culture that was shaped around Central Asia. With their past dating back to centuries earlier, significance and importance to the Yuruk society, rich assets, traditional products and productions, and rituals, camel wrestles constitute a living culture in western Anatolia. In addition, today Turkey is the only country where camel wrestling organizations are commonly and regularly carried on, which makes this cultural heritage unique. Approximately 500 thousand people participate in the camel wrestling festivals which are held in about 100 settlements in western Anatolia every year. Notwithstanding their social, cultural, and economic advantages, "the Anatolian camel dealing culture and camel wrestling festivals" have not been documented comprehensively as a cultural heritage asset yet. The study presented here aims to introduce various elements which constitute the camel dealing culture maintained around the traditional camel wrestling festivals in Anatolia and to document the current state of this cultural asset elaborately. Essentially, this study has been designed as an updated inventory of this cultural heritage upon the completion of the research process which started in 2007 and was supported with fieldwork. It has been ensured that various data obtained within this scope have been updated and transferred to visual materials. Moreover, the presence and boundaries of a special cultural region in Anatolia have also been revealed by evaluating the spatial distributional characteristics of the elements which constitute this cultural asset.

Anahtar Kelimeler

Camel Dealing Culture, Traditional Camel Wrestling Festivals, Cultural Heritage, Western Anatolia, Turkey

Kaynakça

• ABAZOV, Rafis., 2007. Culture and Customs of the Central Asian Republics, Greenwood Press.
• ABİDİN, İhsan., 1333 (miladî 1925). Anadolu Develerinin Irkları-Bakılması ve Hastalıkları, Dersaadet.
• ABİDİN, İhsan., 1928. Anadolu Ziraat ve Yetiştirme Vaziyeti, II. Cilt, Resimli Ay Matbaası, İstanbul.
• AKÇA, Bayram., 2002. Sosyal-Siyasal ve Ekonomik Yönüyle Muğla (1923-1960), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
• ARMAĞAN, Munis., 1984. Batı Anadolu Tarihinde İlginç Olaylar, Uğur Ofset.
• ARAS, Yücel., 2005 Körfeze İsmini Veren Şehir, Adramytteion-KemerBurhaniye'de Deve Güreşleri, Burhaniye Belediyesi Yayınları, Burhaniye/Balıkesir.
• AZMİ, Mehmet., 1927. Le Chameau-Deve, Tatbikat-ı Baytariye Mektebi, Harita Matbaası, Ankara.
• BEYRU, Rauf., 2000. 19. Yüzyılda İzmir'de Yaşam, Literatür Yayınevi, İstanbul
• CAHEN, Claude., 2000. Osmanlılardan Önce Anadolu, (Çev: E. Üyepazarcı), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• ÇALIŞKAN, Vedat., 2010. Kültürel Bir Mirasın Coğrafyası: Türkiye'de Deve Güreşleri, Selçuk Belediyesi Yayını.
• FINDLEY, Carter, Vaughn., 2005. The Turks in World History, Oxford University Press.
• GÜLSÖKEN, Saner., 2010. Ayırın Develeri, Ege Yayınları, İstanbul
• GÜVEN, Özbay., 1999. Türklerde Spor Kültürü, Atatürk Kültür Mer. Yayın No.172, Ankara.
• ÖNGEL, Hasan, Basri.,2001. Türk Kültür Tarihinde Spor, Kültür Bakanlığı Yayınları, Yayın No:2564, Ankara.
• ŞAHİN, İlhan., 2006. Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, Eren Yayıncılık, İstanbul.
• TANRIKULU, Murat., 2014. Coğrafya ve Kültür, Edge Akademi, Ankara.
• TEZCAN, Semih ve Hendrik, BOESCHOTEN., 2006. Dede Korkut Oğuznameleri, Yapı Kredi Yayınları, Kazım Taşkent Serisi, İstanbul. Tire Belediyesi, 2008. Tire Rehberi, İzmir.
• TÜMERTEKİN, Erol. ve. Nazmiye, ÖZGÜÇ., 1997. Beşeri Coğrafya İnsan-Kültür, Mekan, Çantay Kitabevi, İstanbul.
• ULUSOY, Ziya Şakir., 1943. Deve Hıfzısıhhası, Cemal Azmi Matbaası, İstanbul.
• YAKUT, İhsan., 2009. Ege'nin Deve Güreşi Şenlikleri, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• YÜKÇÜ, Süleyman., 2011. İki Kültür İki Güreş- Deve Güreşi Boğa Güreşi, Altın Nokta Yayınları, İzmir.
• http://aragem.kulturturizm.gov.tr/TR,13223/unescosomut-olmayan-kulturel-miras-calismalari.html
• (ARAGEM, 2013. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü'nün web sitesi)
• http://www.tuik.gov.tr
• (TUİK, 2014. Türkiye İstatistik Kurumu, Hayvansal Üretimler Modülü)