Ayvalık Balıkesir Alibey/Cunda Adası Kentsel Mimarlık Envanteri 2005-2006

Year 2007, Issue: 6, 77 - 97, 01.09.2007

Ayten Erdem Rabia Özakın Uzay Yergün

Abstract

Balıkesir'in Ayvalık ilçesine bağlı Alibey Cun­da Adası manastırları, kiliseleri, evleri, dük­kânları, değirmenleri ve homojen kent dokusu ile özgün niteliklerini koruyabilmiş tarihi yer­leşmelerimizden biridir. Ada ve çevresine bu­rada yaşayan Rum nüfus tarafından "güzel kokulu ada " anlamında Moshonisia /Moschonesi adı verilmiştir. Osmanlılar ise adayı "Cezire-i Yunda / Yunda Adası veya Yund Adası/ Cunda " olarak adlandırmıştır. 15. yüzyılda Os­manlı yönetimine giren ve Midilli Mutasarrıflı­ğına bağlı bir ilçe olan Cunda, 1862 yılında Ay­valık'tan bağımsız bir belediye, 1908 yılında da bucak olmuştur. Kurtuluş Savaşı sonrasın­da boşaltılan adaya Lozan Antlaşmasından sonra Girit ve Midilli'den gelen mübadiller yer­leştirilmiştir. Cunda adası, 1980 yılından beri "Alibey Adası" olarak anılmaktadır.Ayvalık Belediyesi sınırları içinde bulunan Ali­bey Adası kentsel "sit" alanı, adanın Ayvalık'a bakan güney kısmında, Cunda yerleşiminin iki mahallesinin sınırları içinde yer almaktadır. Geleneksel yerleşimin tamamını kapsayan kentsel "sit" alanı, Âşıklar Tepesi ile bu tepe­nin denize doğru uzanan yamaçları ve etekle­ri üzerinde yer alır. Yerleşmenin ilk kurulduğu yer olduğu düşünülen Âşıklar Tepesinde orga­nik, güneydeki sahilde ve bu sahile inen ya­maçlarda ise ızgara planlı sokak düzeni hâkim­dir. Tek ya da iki katlı, bitişik düzenli kagir dük­kânlardan oluşan ticari merkez, güneydeki sa­hil bölgesinde uzanır. 18. yüzyıldan 20. yüzyı­lın ilk yıllarına kadar çoğunlukta olan Rum nü­fusun oluşturduğu kent mimarisi, özellikle sa­hile yakın bölgede, varlıklı sahiplerinin gücünü yansıtır biçimde görkemlidir. 19. yüzyılın orta­larından itibaren inşa edilmiş eklektik üslupta­ki evlerde Antikçağ mimarisinin etkileri görü­lür. Arnavut kaldırımlı sokakların kenarlarında bitişik düzenli, 2 ya da 3 katlı ve taş beden du­varlı olarak inşa edilmiş evlerin en belirgin özellikleri, bir niş içine alınmış anıtsal kapıları, balkonları, çıkmaları, metal destekleri ya da taş konsolları ile pembe renkli Sarımsak taşın­dan yapılmış söveleridir.Türkiye Bilimler Akademisinin TÜBA Türkiye Kültür Envanteri Projesi kapsamında yürütü­len Ayvalık Balıkesir Alibey/ Cunda Adası Kentsel Mimarlık Envanter Projesine proje no: B12 2005 yılında başlanmıştır. Projenin birinci dönem alan çalışmasının ilk bölümü 19­25 Eylül 2005 ve 12-19 Şubat 2006 tarihleri arasında iki aşamada gerçekleşmiştir. Bu ça­lışmada, "sit" alanının yalnızca bir bölümü; Taksiyarhis Kilisesi ve çevresindeki gelenek­sel doku, incelenebilmiştir.

Keywords

Ayvalık, Alibey Adası, Cunda, ızgara planlı doku, organik doku, iç sofa/ı konutlar, mağaza katı, kiliseler, değirmenler

Ayvalık Balıkesir Alibey/Cunda Adası Kentsel Mimarlık Envanteri 2005-2006

Abstract

Cunda Island is a settlement within the urban boundaries of Ayvalık today. It has preserved its traditional fabric and characteristics, with ıts churches, monasteries, mills, shops and houses. Cunda and its surroundings were called "Moshonisia/Moschonesi which means "musk-scented island", by the local Greek population. The island came under Ottoman sovereignty in the 15th century. In the Ottoman period, it was named "Cezire-i island of Yunda"/ Yunda/ Yund/ Cunda. In 1862, Cunda became an independent municipality of Ayva¬ lık, and in 1908 became a subdistrict. After the Lausanne Treaty 1923 it was included in the compulsory exchange of population. Cun¬ da Island has been known as "Alibey Island" since 1980. The urban conservation area on Cunda con¬ sists of two neighbourhoods in the southern part of the Island. Most of the town has a grid plan consisting of perpendicular and parallel streets. Âşıklar Hill, the region of the the earliest settlement, is the highest part of the town. The commercial center is located on the southern shore. The urban architecture that was created by the local Greek populati¬ on is magnificent, especially in the section near the shore and reflecting the wealth and power of their owners. The adjoining two and three-storey stone houses lining the streets have back gardens. Generally the houses ha¬ ve plans with an inner hall and two entrance doors. One of the doors leads to the olive oil depots while the other provides access to the home. The eclectically styled houses dating from the mid-19th century have features inspired by ancient period architecture. The most distinctive characteristics of the houses are doors, balconies, oriel windows, stone consoles, iron supports and local pink stone casings. The work on the "Ayvalık Balıkesir Alibey/ Cunda Urban Architecture Inventory" started in 2005 within the framework of the Cultural Inventory Project of Turkey being carried out by the Turkish Academy of Sciences TÜBA . The first part of the field study was carried out between 19-25 September 2005 and 12¬ 19 February 2006. During this period the tra¬ ditional fabric surrounding the Taksiyarhis Church studied but the entire site area could not be covered.

References

• AKIN, Berrin 2005 Kentli Ayvalık, istanbul.
• ATİLLA, A. Nedim ve Nezih ÖZTÜRE 2004 Adabeyi: Dünden Bugüne Adım Adım Ayvalık (Öztüre Holding Kültür Yayını 4), izmir: Öztür e AŞ.
• BAYRAKTAR, Bayram 1998 Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Ayvalık Tarihi, Ankara: Atatür k Araştırma Merkezi.
• AST.Ankara 24-28 Mayıs 1999 2: 115-126.
• CENGiZKAN, Ali 2004 Mübadele Konut ve Yerleşimleri. Ankara: ODT Ü Mimarlı k Fakültesi-Arkadaş Yayıncılık.
• STRABON 1993 Geographika. Antik Anadolu Coğrafyası. Kitap XIIXIII-XIV. istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• YORULMAZ, Ahmet 2004 Ayvalık'ı Gezerken. 7. baskı, (Dünya Kitapları, Kent Kitaplığı). istanbul: Düny a Yayıncılık.