İSTANBUL'DA BİR ENDÜSTRİYEL MİRAS ÖRNEĞİ: BOMONTİ BİRA FABRİKASI

Year 2009, Issue: 7, 109 - 121, 01.09.2009

Gülsün Tanyeli Deniz İkiz

Abstract

Osmanlı Devleti'nde 19. yüzyılda yaşanan sanayileşme süreci kapsamında, İsviçreli Bomonti Biraderlerin özel teşebbüsü ile 1890'lı yılların başında kurulan Bomonti Bira Fabrikası, bira üretiminin bir sanayi dalı haline gelmesi ve ismini verdiği Feriköy Bomonti semtinin bir sanayi bölgesi olarak gelişmesini sağlaması açısından önemlidir. İstanbul İli, Şişli İlçesi, Cumhuriyet Mahallesi 167 pafta, 1018 ada, 1 parselde yer alan fabrika kompleksi, farklı dönemlerde inşa edilen farklı işlevli üretim yapılarının zaman içerisinde birbirlerine eklemlenmesi ile gelişmiştir ve belli bir dönemin üretim süreçlerini gösterir.Bu makalenin giriş kısmında, çalışmanın önemi ve hazırlanış amacına değinilmiş; ilk bölümünde 19. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde görülen sanayileşme süreci kısaca anlatılarak, bira üretiminin zaman içerisinde gösterdiği gelişimden bahsedilmiştir. İkinci bölümde Bomonti Bira Fabrikası'nın konumu ve fabrika parseli üzerinde yer alan tescilli tarihi yapıların genel mimari özellikleri ile geçirdikleri müdahalelerden söz edilmiştir. Makalenin üçüncü bölümünde ise, kapsamlı tarihsel araştırma sonucunda elde edilen yazılı ve görsel kaynaklar ile yerinde yapılan gözlemler doğrultusunda, fabrika kompleksinin tarihsel gelişimi ile tescilli tarihi yapıların zaman içerisindeki değişimlerine değinilmiştir. Değerlendirme kısmında ise, Bomonti Bira Fabrikası'nın İstanbul endüstri mirası açısından önemi ve yapının korunmasına yönelik öneriler üzerinde durulmuştur.Bomonti Bira Fabrikası kompleksinde yer alan beş tescilli yapıdan oluşan grup, 1893-1924 yılları arasında gerçekleştirilmiş yapıların ve üretim etkinliğinin ana çekirdeğini oluşturmakta ve bu bölümlerde söz konusu döneme ilişkin tarihsel tabakalaşmanın izlerine yoğun olarak rastlanmaktadır. Fabrika kompleksinin geneline bakıldığında bu blokların, sahip oldukları mimarlık ve sanat eseri değerlerinin yanı sıra üst düzey belge niteliği taşımalarından dolayı da tartışmasız biçimde endüstriyel miras olarak korunmaları gerekmektedir. Bu nedenle, Bomonti Bira Fabrikası'na verilecek uygun işlevin belirlenmesinde, bu bölümlerin üretim sürecini belgeleyen mekansal özelliklerin, mevcut donanımın ve gelişim sürecini belgeleyen izlerin, yapısal ve mimari özgünlükleri ile korunması esastır.

Keywords

Sanayileşme, endüstri yapısı, endüstriyel miras, bira, bira sanayii, yeniden işlevlendirme.

AN INDUSTRIAL HERITAGE CASE STUDY IN ISTANBUL: THE BOMONTI BREVVERY

Abstract

The Bomonti Brewery that was established by the private enterprise of the Swiss Bomonti Brothers at the beginning of 1890's, during the industrialization period of the Ottoman Empire in the late 19th century is significant for the development of beer production and the urban development of the Feriköy Bomonti industrial district. The factory complex located in Istanbul Şişli Borough, Cumhuriyet Quarter, sheet: 167, block: 1018, plot:1 has developed as a result of the annexation of various factory plants built in different periods which reveals the production processes of a significant era. In the introduction section of this article, the industrialization process of the Ottoman Empire in the 19th century is mentioned along with the historical development of the brewery production process. Then, the location of the Bomonti brewery, the layout of the production units and the general architectural features of the listed historical buildings located on the plot are introduced with an emphasis on the interventions. In the last section, the historical development of the brewery complex and the listed industrial buildings within are explained according to the written and visual sources obtained as a result of extensive historical research. Lastly, in the evaluation part, the significance of the Bomonti brewery to the industrial heritage of Istanbul is emphasized, and preservation proposals for the buildings are shared. The five listed historical buildings within the Bomonti Brewery formed the core of the factory complex built between the years 1893 and 1924, where the production activities were mainly concentrated. Traces of the historical layers belonging to the annex period of the 1940's are clearly visible. These buildings have to be preserved as industrial heritage assets unquestioningly, due to their high architectural and artistic values, along with their documentation aspects. In consequence, the preservation of these plants with a significant emphasis on the structural and architectural originalities derived from the spatial arrangements documenting the production process, the remaining facilities and the traces revealing the historical development is vital for proposing a proper function for the brewery

Keywords

Industrialization, industrial building, industrial heritage, beer, brewery, adaptive re-use.

References

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA, Y..PRK.MYD., Dosya No:9, Gömlek No: 105, Tarih: 03/R /1308-16/11/1890
• BOA, İ..RSM., Dosya No:2, Gömlek No: 1311/Ra-6, Tarih: 26/Ra/1311-7/10/1893
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) BCA, 230.0.0.0, Dosya No:341, Yer No: 115.16..1., Tarih: 18/8/1891
• BCA, 30..10.0.0, Dosya No:25025, Yer No: 207.412..5., Tarih: 15/5/1926
• BCA, 30..10.0.0, Dosya No:21116, Yer No: 182.254..17., Tarih: 17/6/1940
• Akyurtlaklı, S., 1997. Bomonti Bira Fabrikası Restorasyon Projesi. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Doğruel, F., 2000. Osmanlı'dan Günümüze Tekel. Tekel Yayıncılık, İstanbul.
• Ergin, O. N., 1995. Mecelle-i Umur-ı Belediye. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul.
• İhsanoğlu, E., 1992. Osmanlılar ve Batı Teknolojisi: Yeni Araştırmalar, Yeni Görüşler. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
• Köksal, G., 2005. İstanbul'daki Endüstri Mirası için Koruma ve Yeniden Kullanım Önerileri. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
• Ökçün, G., 1971. Osmanlı Sanayii, 1913-1915 Yılları Sanayi İstatistiki. Anka¬ ra Üniversitesi SBF Yayını, Ankara.
• Tümertekin, E., 1967. İstanbul'da bir Sanayi Bölgesi: Bomonti. Baha Matbaası, İstanbul.
• Türk, Ş., 2005. Büyükdere Nektar Bira Fabrikası Restorasyon Projesi. İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Yentürk, B., 2003. Ne Lazım Tatavlada Bakkal Dükkanı. Geyik Yayınları, İstanbul.