Four 19th-Century Greek Orthodox Churches in Şiran

Year 2023, Issue: 78, 422 - 437, 06.09.2023

Demet Okuyucu

https://doi.org/10.5152/JTRI.2023.23238

Abstract

Şiran, located in the southwest of Gümüşhane, is in a position between the Black Sea and northwest Anatolia regions. The deep history of the area is traced back to the Karaz culture. The historical process of Şiran, which is in geographical, historical, and cultural proximity to both the Eastern Anatolia region and the Black Sea region, flows within the processes of these regions. With the abolition of the Pontus kingdom by the Roman Empire in the first century BC, the Black Sea region was under the rule of the Roman Empire. As a result of the division of the Roman Empire into two in 395, Gümüşhane was included in the Khaldia theme of the Eastern Roman Empire. The city, which was called “Argyropolis” due to the silver mines in the region during the Byzantine period, hosted a dense non-Muslim population due to its mining operations from the end of the 19th century to the beginning of the 20th century. The first emergence and spread of Christianity in and around Gümüşhane are evaluated together with the process of its reaching and spreading to the Black Sea region. According to general acceptance, Christianity became widespread in the region in the third century. Monasteries, churches, and chapels, whose existence has been known since this century in many cities, especially in Trabzon, have been the centers of religious life in the cities. In the 19th century, it is seen that number of religious structures like churches was built to meet the needs of non-Muslim subjects, especially those working in silver mines and living in settlements. In the political environment of the 19th century, new churches were built in the capital of the period and many parts of the Anatolian geography as a result of the freedom to build churches again, especially with the 1839 Tanzimat and 1856 Islahat edicts. The churches in both Gümüşhane and Şiran, which are dated to this period, are the products of this political environment. Within the scope of this study, four Greek Orthodox churches dated to the 19th century and located in the villages of Erenkaya, Çevrepınarı, Kavaklıdere, and Gökçeler in the Şiran District, southwest of Gümüşhane, were studied.

Keywords

19th century, church, Greek, Gümüşhane, Orthodox, Şiran

Şiran’da 19.Yüzyıla Ait Dört Rum Ortodoks Kilisesi

Abstract

Gümüşhane’nin güneybatısında yer alan Şiran Karadeniz ile kuzeybatı Anadolu bölgeleri arasındaki bir konumdadır. Bölgenin dip tarihi Karaz kültürüne kadar indirilmektedir. Gerek Doğu Anadolu bölgesi gerekse Karadeniz bölgesi ile hem coğrafi hem de tarihi ve kültürel bir yakınlık içerisinde olan Şiran’ın tarihi süreci bu bölgelerin süreçleri içerisinde akmaktadır. M.Ö. 1. Yüzyılda Pontus krallığının Roma İmparatorluğu tarafından ortadan kaldırılması ile Karadeniz bölgesi Roma İmparatorluğu’nun idaresine geçmiştir. 395 yılında Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılması sonucunda Gümüşhane’de Doğu Roma İmparatorluğu’nun Khaldia teması içerisinde yer almıştır. Bizans döneminde bölgede bulunan gümüş madenlerinden dolayı “Argyropolis” adı ile anılan şehir 19.yüzyılın sonu 20. Yüzyılın başlarına kadar maden işletmelerinden dolayı yoğun bir gayrimüslim nüfusuna ev sahipliği yapmıştır. Hıristiyanlığın Gümüşhane ve çevresinde ilk ortaya çıkışı ve yayılması, Karadeniz bölgesine ulaşması ve yayılması süreci ile birlikte değerlendirilmektedir. Genel bir kabule göre 3. yüzyılda bölgede Hıristiyanlık yaygınlaşmıştır. Trabzon başta olmak üzere birçok kentte bu yüzyıldan itibaren varlığı bilinen manastır, kilise ve şapeller şehirlerdeki dini hayatın merkezleri olmuştur. 19. yüzyıla gelindiğinde özellikle gümüş madenlerinde çalışan ve yerleşik olarak yaşayan gayrimüslim tebaanın ibadethane ihtiyaçlarını karşılamak üzere çok sayıda kilise vb. dini nitelikli yapının inşa edildiği görülmektedir. 19. yüzyılın siyasi ortamında, özellikle 1839 Tanzimat ve 1856 Islahat fermanları ile gayrimüslimlere verilen yeniden kilise inşa edebilme serbesti neticesinde, dönemin başkentinde ve Anadolu coğrafyasının birçok yerinde yeni kiliseler inşa edilmiştir. Gerek Gümüşhane gerekse Şiran’da bulunan ve bu döneme tarihlendirilen kiliseler bu siyasi ortamın birer ürünüdür. Bu çalışma kapsamında Gümüşhane’nin güneybatısında bulunan Şiran İlçesinde yer alan Erenkaya, Çevrepınarı, Kavaklıdere ve Gökçeler köylerinde bulunan ve 19. Yüzyıla tarihlendirilen dört Rum Ortodoks kilisesi incelenmiştir.

Keywords

19. Yüzyıl, Kilise, Rum, Gümüşhane, Ortodoks, Şiran

References

• Akagün Uslu, G. (1980). Gümüşhane ve Çevresinin Tarihi ve Sanat Eserleri, Yelken Matbaası.
• Aleksandru, E. (1996). 19. Yüzyılda İstanbul Rum Ortodoks Kiliseleri. (Tez No: 53293). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Aydın, A. (2011). 19. Yüzyıl Mersin Kiliseleri, Mersin Kitaplığı-1. Pitura Yayınevi.
• Bryer, A., Winfield, D., Ballance, S., & Isaac, J. (2002). The post-Byzantine Monuments of the Pontos. Ashgate Publishing.
• Cerasi, M. M. (1999). Osmanlı Kenti Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. Yüzyıllarda Kent Uygarlığı ve Mimarisi, Yapı Kredi Yayınları.
• Çalışkanoğlu, C. (2019). 8191 Numaralı Şiran Şer’iye Siciline Göre Şiran’da Sosyal ve Ekonomik Hayat. (Tez No: 572100). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı].
• Çiğdem, S. (2012). Eski Çağ’dan Orta Çağ’a Gümüşhane. Seçil Ofset.
• Düzdağ, M. E. (1972). Şeyhülislam Ebusuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı. Enderun Kitabevi.
• Ercan, Y. (1990). Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimlerin Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, I, 117–125.
• Ercan, Y. (2007). Toplu Eserler: II, Rumlar ve Diğer Müslüman olmayan Topluluklar. Turhan Kitabevi.
• Erol, A. Ö. (2003). Ege Bölgesi Rum Ortodoks Kiliseleri. (Tez No: 135097). [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı].
• Güngör Açıkgöz, Ş. (2007). Kayseri ve Çevresindeki 19. Yüzyıl Kiliseleri ve Korunmaları İçin Öneriler (Tez No: 216843). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Restorasyon Programı].
• Johnson, M. J. (1991). Apse. The Oxford Dictionary of Byzantium, I, 144.
• Johnson, M. J. (1991). Cathedra. The Oxford Dictionary of Byzantium, I, 392.
• Johnson, M. J., & Cutler, A. (1991). Synthronon. The Oxford Dictionary of Byzantium, I, 1996.
• Johnson, M. J., & Wilkinson, J. (1991). Basilica. The Oxford Dictionary of Byzantium, I, 264-265.
• Karaca, M. Z. (2008). İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Köse, O. (2001). XIX. Yüzyılda Gümüşhane Madenleri. Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu (3-5 Mayıs 2001), I, 289-311.
• Kuban, D. (1996). İstanbul Bir Kent Tarihi: Byzan tion- Konst antin opoli s-İst anbul . İstanbul Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kuban, D. (2004). Çağlar Boyunca Türkiye Sanatının Ana Hatları, Yapı Kredi Yayınları.
• Kul, E. (2010). Tarihli Avarız Defterine Göre Şiran Kazası ve Köyleri. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (44), 271-289.
• Müller-Wiener, W. (2002). İstanbul’un Tarihsel Topografyası, Yapı Kredi Yayınları.
• Okuyucu Yılmaz, D. (2015). Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi 19. Yüzyıl Rum Ortodoks Kiliseleri Figürlü Freskoları Üzerine bir Değerlendirme. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 55, 127-167.
• Okuyucu, D. (2013). Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi Rum Kiliseleri (Tez No: 326842). [Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı].
• Özkan, H. & Yurttaş, H, (2012). Ortaçağ’dan Günümüze Gümüşhane, Seçil Ofset.
• Pamuk, B. (2006). XVII. Asırda Gümüşhane (canca) Maden Mukataasına Dair Bazı Bilgiler. AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 30, 167-184.
• Pekak, S. & Aydın, S. (1999). Selçuk ve Çevresinde Osmanlı İdaresindeki Gayrimüslim Tebaanın İmar Faaliyetleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 15(2), 126-132.
• Pekak, S. (1997). 18.-19. Yüzyıllarda Anadolu’da Yaşayan Gayrimüslimlerin İmar Faaliyetleri ve Foça’daki Post-Bizans Kiliseleri. Geçmişten Günümüze Foça, Uluslararası Sempozyum Bildirileri, 75-90.
• Pekak, S. (1998). 18. -19. yüzyıllarda Niğde ve Çevresinde Hıristiyan Dini Mimarisi. XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı, I. 25–48.
• Şenbak, B. (2006). Şiran ve Çevresi Höyük ve Kaya Mezarları (Tez No: 186508). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı].
• Tuncel, M. (1996). Gümüşhane. TDV İslam Ansiklopedisi, XIV, 273-276.
• Üçüncüoğlu, A. G. & Kahveci, A. (2005). Kadimden Cumhuriyete Gümüşhane-Bayburt Halkları ve Yer Adları. Torul Kültür ve Turizm Derneği Yayınları.