An Evaluation of the Return Route of the Ten Thousand and Theches Hill: Arakli/ Sürmene– Bayburt Road

Year 2024, Issue: 79, 49 - 61, 31.01.2024

Osman Emir İsmail Köse Yasin Topaloğlu

https://doi.org/10.5152/JTRI.2024.23373

Abstract

This article is the result of the surveys conducted within the scope of the TUBITAK 2519-EU COST ACTION SEADDA Project on “The Detection, Modelling, and Marking with Geographical Symbols of the Historical Routes Followed by the Ten Thousand at 401–400 BC and Mehmet the Conqueror at AD 1461,” which aims to identify and model the historical routes of Xenophon and the Tens of Thousands to the Black Sea. Xenophon was an Athenian historian, philosopher, and soldier who probably lived between 430 and 355/354 BC. He served as a mercenary in the Persian army during the Persian occupation of Anatolia. In 401 BC, he commanded ten thousand Greek mercenaries in the army formed by the Persian satrap of Sardis and Prince Cyrus of Persia to seize the Persian throne. However, when the expedition failed and Cyrus died, he tried to bring the ten thousand Greek soldiers back by the shortest and safest route. In the hard winter conditions of Antiquity, the Ten Thousand survived by crossing the steep, impassable mountains of Eastern Anatolia and reaching the port of Trabzon. The book Anabasis, which describes this journey, provides very important information for the region, especially Anatolia. Within the scope of this project, it was aimed to reevaluate a large number of opinions by examining the routes that Ten Thousand would have passed through to arrive at the Black Sea, according to the Anabasis. This article focuses on an evaluation of Theches Hill and the Arakli/Sürmene–Bayburt route, one of the historical routes between Gymnias (near modern Bayburt) and Trabzon. On this road, ancient passages, milestones, religious and military buildings, and inns were also examined. The societies, travel times, vegetation, and climatic conditions mentioned by Xenophon in his book Anabasis were evaluated and examined in the field. On examined route Bayburt-Aydıntepe, Kılıçkaya, Dumlu (Henege), Şehitlertepesi, Taşlıhanları, Mt. Madur, Ağaçbaşı, Ebehanı, Soğuksu, Kahvedüzü, Aksuhanı, Zavzaga, Canayer, Arakli route was tracked and examined.

Keywords

Anabasis, Arakli, Bayburt, Historical Routes, Xenophon

Onbinlerin Dönüş Rotası ve Theches Tepesi Üzerine Bir Değerlendirme: Araklı/Sürmene– Bayburt Road

Abstract

Bu makale öncelikle Xenophon ve Onbinlerin Karadeniz’e ulaşan tarihî güzergahlarını yerinde tespit etmeyi ve modellemeyi amaçlayan “MÖ 401-400 Yılında Onbinlerin ve 1461 Yılında Fatih Sultan Mehmet'in Karadeniz'e Varış Güzergâhlarının Tespit Edilerek Modellendirilip Coğrafi İşaretlerle Belirlenmesi” isimli TÜBİTAK 2519-Avrupa Birliği (AB) COST ACTION SEADDA 18128 Projesi kapsamında yapılan yüzey araştırmaları sonucu hazırlanmıştır. Bilindiği üzere Xenophon muhtemelen MÖ 430-355/354 arasında yaşamış Atinalı bir tarihçi, filozof ve askerdir. Anadolu’nun Persler tarafından işgali döneminde Pers ordusunda paralı asker olarak görev yapmıştır. MÖ 401’de Pers Sardes satrapı ve Pers Prensi Cyrus’un Pers tahtını ele geçirmek için oluşturduğu orduda da on bin Yunan paralı askerinin komutanlığını yürütmüştür. Ancak sefer başarısız olup, Cyrus ölünce on bin Yunan askerini en kısa ve güvenli yoldan geri götürmeye çalışmıştır. Onbinler Antik Çağ’ın zorlu kış şartlarında Doğu Anadolu’nun sarp, geçit vermez dağlarını aşarak Trabzon limanına ulaşabilip, hayatta kalabilmişlerdir. Bu yolculuğunu anlatan Anabasis isimli kitap, başta Anadolu olmak üzere bölge için çok önemli bilgiler vermektedir. Bu proje kapsamında da Onbinleri Karadeniz’e ulaştıran yolların Anabasis’e göre yerinde incelenmesini çok sayıda görüşü tekrardan değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu makale de Theches tepesinin üzerine bir değerlendirmeyi ve Gymnias- Trabzon arasındaki tarihî yollardan Arakli/Sürmene- Bayburt yolunu konu almaktadır. Bu yol üzerinde antik patikalar, mil taşları, dinî ve askerî yapılar, hanlar yerinde incelenmiştir. Xenophon Anabasis isimli kitabında belirttiği toplumlar, yolculuk süreleri, bitki örtüsü ve iklim şartları yerinde değerlendirilmiştir. Bu yol güzergahında Bayburt-Aydıntepe, Kılıçkaya Yaylası, Dumlu (Henege) Köyü, Şehitler Tepesi, Taşlıhanları, Madur, Ağaçbaşı, Ebehanı, Soğuksu, Kahvedüzü, Aksuhanı, Zavzaga, Canayer, Araklı rotası izlenmiştir.

Keywords

Xenophon, Anabasis, Araklı, Bayburt, Kadim Rotalar

References

• Arr. Periplus. (=Arrianus, Arriani Periplus Ponti Euxini): Arrianus’un Karadeniz Seyahati, 2005, çev. M. Arslan, İstanbul.
• Xen. Anab. (=Xenophon, Anabasis): Xenophon, Anabasis (Onbinlerin Dönüşü), çev. O. Yargılaş, İstanbul: Kabalcı Publications.
• Not. Dig. Or. (=Notitia Dignitatum Ories): Notitia Dignitatum Accedunt Notitia Urbis Constantinopolitanae et Laterculi Provinciarum, ed. O. Seeck, 1876, Berolini.
• Proc. bell. (Procopius, Bellis): History of the Wars I-VIII, Eng. Trans. H. B. Dewing, 1928, London, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press (Loeb).
• Prok, Aed. (=Procopius, de Aedificiis): Buildings, 2002, London, Cambridge, Massachusetts: Eng. Trans. H. B. Dewing- G. Downey, Harvard University Press (Loeb).
• Tac. ann. (=Tacitus, Annales): The Annales of Tacitus, 2004, trans, introduction-notes. A. J. Woodman, Indianapolis, Cambridge: Hackett Publishing Company.
• Ainsworth, W. F. (1842). Travels and Research In Asia Minor, Mesopotamia, Chaldea, and Armenia. London: John W. Parker Press.
• Arslan, M. & Demirtaş, K. (2008). “2008 Yılı Trabzon İli On Yedi İlçesinin Yüzey Araştırması”, Research Report.
• Bilgin, M. (1990) Sürmene Tarihi. Trabzon: Sürmene Municipality Publications.
• Bilgin, M. (2000). Doğu Karadeniz: Tarih, Kültür, İnsan. Trabzon: Serender Publications.
• Brennan, S. (2020). On Binler’in İzinde-Adım Adım Türkiye, Suriye ve Irak. Trans. N. Naiboğlu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Publications.
• Brennan, S. G. & Tuplin, C. J. (2023). Theches: An Elusive Mountain. Anatolian Studies 73. 129-149
• Bryer, A. & Winfield, D. (1985). The Byzantine Monuments and Topography of the Pontus, I-II. Washington Dumbarton Oaks.
• Bryer, A. (1980). The Empire Trebizond and Pontus, London: Variorum Reprints.
• Çiğdem, S. (2007). “Eski Çağ’da Trabzon Limanı: Askerî ve Ekonomik Yönden Gelişimi ve Doğu-Batı İlişkilerindeki Rolü”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10/2, 133-155.
• Çiğdem, S. (2013). “Bayburt/Aydıntepe Yüzey Araştırması Işığında Bölgenin Eskiçağ Tarihinin Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 30, 65-81.
• Çiğdem, S., Özkan, H. & Yurttaş, H. (2020). Tarihi ve Kültür Varlıklarıyla Bayburt. Bayburt: Bayburt University Publications.
• Çilingiroğlu, A. & Derin, Z. (1994). “Doğu Karadeniz Yüzey Araştırması 1993”. Araştırma Sonuçları Toplantısı XIII, 143-150.
• Cramer, W. (1940). Construction and maintenance of the Trebizond-Iran transit road The Structural Engineer 18: 586-96
• Crow, J. & Bryer, A. (1997). “Survey in Trabzon and Gümüşhane Vilayets, Turkey, 1992-1994”, Dumbarton Oaks Papers 51, 283-289.
• Cumont, F. (1906). Voyage d'exploration archéologique dans le Pont et la Petite Arménie Studia Pontica 2. 343-63
• Doğancı, (2020). “Antik Çağ’da Pontus Sahillerini İç Bölgelere Bağlayan Kara Yolları”, Tarih Okulu Dergisi, XLIV, 129-156.
• Emir, O. & İnan, F. (2018). “İmparator Nero’nun Doğu Politikasında Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nin Stratejik Önemi”. History Studies, 10/4, 9-79.
• Emir, O. (2020). “Yüzey Araştırmaları ve Antik Kaynaklar Işığında Güneyden Trabzon ve Araklı Limanlarına Ulaşan Tarihi Yollar”. Ed. M. Okur et al. Geçmişten
• Günümüze Karadeniz’de Ulaşım. (pp. 1-22), Trabzon: Karadeniz Technical University Publications.
• Emir, O. (2022). “In the Light of Procopius’s de Aedificiis and Archeological Findings, New Observations and Evaluations on Justinianus Period Activities on the Theodosiopolis- Trapezus Route”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXXVII/1, 155-176.
• Erüz C., Erbaş S., Kandemir R., Yılmaz İ. & Üçüncüoğlu G. (2015). “Gümüşhane ve Trabzon’dan Geçen Tarihi Yolların Kültür Yolları Olarak Tanıtım ve Turizm Amaçlı Kullanım Potansiyeli”, Ed. U. Akdu & İ. Çalık. Doğu Karadeniz Bölgesi Sürdürülebilir Turizm Kongresi (14-16 Mayıs 2015), (657-666). Gümüşhane:
• Gümüşhane Municipality Publications.
• Erüz, C. & Erbaş, S. (2020). “Antik Çağ’dan 20. Yüzyıla Doğu Karadeniz’de Limanlar (Trabzon), Kervan ve Askeri Güzergâhlar: Kültür Rotaları”. Ed. M. Okur et al. Geçmişten Günümüze Karadeniz’de Ulaşım. (pp. 23-62), Trabzon: Karadeniz Technical University Publications.
• Erüz, C., Peşman, E. & Köse, E. (2015). “Trabzon, Hyssus Limanı (Sürmene-Araklı) ve Paraskalmion (Çapar) Teknesinin Zamansal Değişimi”. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 5/12, 542-552.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa -Trab zon-E rzuru m-Aze rbayc an-Ka fkasy a-Kır ım-Gi rit, II/1. (Dağlı-A. Kahraman). 2008 İstanbul: Yapı Kredi Publications.
• Fontanie, V. (1289). Voyages En Orient, Entrepris Par Ordre Du Gouvernement Français de l'Année 1821 À l'Année 1829 Par V. Fontainier, Paris: Librairie Universelle.
• French, H. D. (1980). “The Roman Road- System of Asia Minor”, ANRW, II. 7. 2, 698-729.
• Hamilton, J. W. (2013). Küçük Asya, çev. K. Toraman, Ankara: Midas Kitap.
• Hind, J.G.F. (1971), “The Middle Years of Nero’s Reign”, Historia, 20/4, 488-505.
• İlhan, H. (2019). Yüzey Araştırmaları Işığında Bayburt ve Gümüşhane Çevresinde Helenistik-Roma Dönemleri (MS VI. yüzyıl Başlarına Kadar). Unpublished Doctoral Thesis. Ataturk University Institute of Social Sciences, Erzurum.
• İnan, F. (2018). “Arrianus’un “Arriani Periplus Ponti Euxini / Arrianus’un Karadeniz Seyahati” Adlı Eserine Göre Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki Küçük Limanlar”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 24, 155-182.
• Karagöz, İ. (1998). Tarihsel Süreçte Trabzon Halkı, Ed. Ö. Şen. Trabzon: Derya Kitapevi.
• Kızıltan, Z. (1992). “Samsun Bölgesi Yüzey Araştırmaları 1971–1977″, Belleten-56, 213-242.
• Köse, İ. (2012). “İngiliz Seyyahların Gözünden Gümüşhane Çevresi ve Trabzon Limanı’na Ulaşan Ticaret Yolları 1840-1900″, History Studies, 4/1, 359-371.
• Lynch, H. F. B. (1967). Armenia, Travels and Studies, II, Beirut.
• Magie, D. (1950), Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ I-II. Princeton and New Jersey: Princeton University Press.
• Mitford, B. T. (2000). “Thalatta, Thalatta: Xenophon's View of the Black Sea”, Anatolian Studies, 50, 127-131.
• Mitford, B. T. (2018). East of Asia Minor: Rome’s Hidden Frontier, vol. I, Oxford: Oxford University Press.
• Özkorucuklu, H. (1992). “Aydıntepe Yeraltı Kenti 1989-1990 Yılı Çalışmaları”, II. Müze Kurtarma Kazıları Semineri (29-30 Nisan 1991 Ankara), (233-254). Ankara: Kültür Bakanlığı Publications.
• Özkorucuklu, H. (1993). “Aydıntepe Mezarlıktepe Kazısı”. III. Müze Kurtarma Kazıları Semineri (29-30 Nisan 1991 Ankara), in (pp. 103-127). Ankara: Kültür Bakanlığı Publications.
• Öztürk Ö. (2005). Karadeniz Ansiklopedik Sözlük I-II. İstanbul: Heyamola Publications
• Paradeisopoulus, K. I. (2014). “Route and Parasang in Xenophon’s Anabasis”, Greek, Roman and Byzantine Studies, 54, 220–254.
• Paradeisopoulus, K. I. (2015). “Analogies between Xenophon's Parasang and Hamilton's Post-Hour”. Greek, Roma and Byzantine Studies, 55, 353-390.
• Rorit M. P. & T. K. Lynch (1870). The Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 40. pp. 463-473
• Rorit, M.P. (1870). “Identification of Mount Theches of Xenophon”. Journal of the Royal Geographical Society of London, 9, 463-473.
• Sagona, A. & Sagona, C. (2004). Archaeology at the North-East Anatolian Frontier I, a Historical Geography and a Field Survey of the Bayburt Province.
• Peeters, Belgium: Ancient Near Eastern Studies Supplement.
• Saydam, A. (1998). “XIX. Yüzyılda Trabzon’un Ticari Önemi ve Ulaşım Sektörü”, Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyet, Trabzon: Deyra Kitabevi.
• Sinclair, A. T. (1989). Eastern Turkey: An Architectural and Archaeological Survey 2. London: The Pindar Press,
• Talbert, J.A.R. (Ed.). (2000). Map-By-Map Directory to Accompany, Barrington Atlas the Greek and Roman World, New Jersey: Princeton University Press.
• Tozlu, S. (2002). “Trabzon-Erzurum Ana Yolunun Mevsimlik Güzergâhları (Yaz ve Kış Yolları)”, Anadolu’da Tarihi Yollar ve şehirler Semineri, (pp. 179-198). İstanbul: Glabus Dünya Basımevi.
• Treidler, H. (1962). “Hyssos”, RE Suppl., 9, 81-82.
• Ünsal, V. (2006). Tarihi ve Arkeolojik Yönüy le/Ba yburt -İspi r-Yus ufeli Çoruh Havzası. Trabzon: Ofset Yayıncılık.
• Yılmaz, Ö. (2009). “Karadeniz’in Uluslararası Ticarete Açılması ve Trabzon”. Uluslararası Sosyal Arattırmalar Dergisi, 2/7, 359-381
• Yılmaz, Ö. (2015). “Dussaud Biraderlerin Trabzon Limanı İnşa Projesi (1870)”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 18, 213-244.
• Zehiroğlu. A. M. (2000). Antik Çağda Doğu Karadeniz. İstanbul: Çivi Yazıları.
• Zerzelidies, G. (1961) “Hermenevtika tov toponumikov tes Ano Matsoukas”, Arxeion Pontou 2, 245-290.