BibTex RIS Cite

The Semantics of the Word Khairkhan in a Turkic-Mongolian Ritual Event

Year 2015, Volume: 16 Issue: 29, 77 - 87, 01.06.2015

E.v. Sundueva L.s. Dampılova

Abstract

The authors carry out a semantic reconstruction of the word qayiraqan, which is the most commonly used address to a deity in the Turkic-Mongolian mythology. The linguistic analysis allowed the authors to determine that the lexeme qayiraqan belongs to indigenously Mongolian lexical fund. In the Mongolian languages the adjective qayiraqan has both subjective and objective meanings. Meanwhile, in the Turkic languages this lexeme is used with its subjective meaning. The study of cultic texts revealed such denotations of the lexeme as supreme deities, mountain spirits, spirits of fire and dead ancestors, and totems.

Keywords

semantics etymology mythology ceremony deity

References

  • Bol'shoj akademicheskij mongol'sko-russkij slovar', (2002), Vol. 4. Kh-Ya, (ed. by G.Ts. Pyurbeev), Moskva: Academia.
  • BORDZHANOVA, Т.G., (2007), Obrjadovaja pojezija kalmykov. Sistema zhanrov, pojetika, Jelista: Kalmyckoe kn. izd-vo.
  • BÜM-OCHIR, D., (2002), Mongol böögiin zan üil, Ulaanbaatar: Mönhiin üseg XXK-d hevlel.
  • DARBAKOVA, V.P., (1969), “Oronimija MNR”, Onomastika, Moskva: Nauka, 199–200.
  • DASHIEVA, N.B., (2012), Tradicionnye obshhestvennye prazdniki burjat: istorija i tipologii, Ulan-Ude: IPK FGBOU VPO VSGAKI.
  • DUGAROV, D.S., (1991), Istoricheskie korni belogo shamanstv (na materiale obrjadovogo fol'klora burjat), Moskva: Nauka.
  • ERDENEBOLD, L., (2012) Tradicionnye verovanija ojrat-mongolov (konec XIX – nachalo XX vv.), Ulan-Ude: Izd-vo BNC SO RAN.
  • GALDANOVA, G.R., (1995), “Jevoljucija predstavlenij o tengri (po tekstam mongolojazychnyh obrjadnikov)”, Srednevekovaja kul'tura Central'noj Azii: pis'mennye istochniki, Ulan-Ude: Izd-vo BNC SO RAN, 94–107.
  • Kalmycko-russkij slovar', (1977), (ed. by B.D. Muniev), Moskva: Izd-vo «Russkij jazyk».
  • KOWALEWSKI, J.E., (1849), Dictionnaire mongol-russe-français, Kasan: Imprimerie de l’Université.
  • LESSING, F.D. (1960), Mongolian-English dictionary, Berkeley – Los Angeles: University of California Press.
  • LEVITSKAJA, L.S., DYBO, A.V., RASSADIN, V.I., (1997), Jetimologicheskij slovar' tjurkskih jazykov. Obshhetjurkskie i mezhtjurkskie leksicheskie osnovy na bukvy «K», «Қ», Moskva: Jazyki russkoj kul'tury.
  • MIHAJLOV, T.M., (1980), Iz istorii burjatskogo shamanizma, Novosibirsk: Nauka.
  • MOSTAERT, A., (2009), Dictionaire Ordos, Ulaanbaatar: New Polygraph Co., Ltd.
  • OKLADNIKOV, A.P., (1980), Petroglify Central'noj Azii: Khobd-Somon (gora Tebsh), Leningrad: Nauka.
  • POPPE, N.N., (1938), “Mongol'skij slovar' Mukaddimat al-Adab”, Trudy Instituta vostokovedenija [AN SSSR], XIV, Moskva-Leningrad: Izd-vo Akad. nauk SSSR.
  • POTANIN, G.N. (1883), Ocherki Severo-Zapadnoj Mongolii, Sankt-Peterburg.
  • PÜREV, O., (1998), Mongol böögiin shashin, Ulaanbaatar.
  • RACHEWILTZ, I. (1972), Index To The Secret History of the Mongols, Bloomington: Indiana University.
  • RAMSTEDT, G.J., (1935), Kalmuckisches Wörterbuch, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
  • RAVDAN, E., (2008), Mongol orny gazar nutgiin nerzüi, Ulaanbaatar.
  • RINCHEN, B., (2013), Mongol böögiin duudalga, Ulaanbaatar.
  • SAGALAEV, A.M., OKTJABR'SKAJA, I.V. (1990), Tradicionnoe mirovozzrenie tjurkov Juzhnoj Sibiri. Znak i ritual, Novosibirsk: Nauka.
  • SHAGDAROV, L.D., CHEREMISOV, К.М. (2008), Burjatsko-russkij slovar', Vol. II. О- Ya, Ulan-Ude: Izd-vo OAO «Respublikanskaja tipografija», 2008.
  • SUNDUEVA, E.V., (2011), Zvuki i obrazy: fonosemanticheskoe issledovanie leksem s kornevymi soglasnymi [r/m] v mongol'skih jazykah, Ulan-Ude: Izd-vo BNC SO RAN.
  • SÜHBAT, SH., (2012), Mongol böögiin delgerengüi tol'-III, Ulaanbaatar: «Sodpress» XXK-nd hevlel.
  • TOLSTAJA, S.M., (2012), “Liki ljubvi v zerkale slavjanskih jazykov”, Smysly, teksty i drugie zahvatyvajushhie sjuzhety, Moskva, 587–597.
  • ZHAMTSARANO, TS.ZH., (2001), Putevye dnevniki 1903-1907 gg., Ulan-Ude: Izd-vo BNC SO RAN.

Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan “Qayirqan” Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi

Year 2015, Volume: 16 Issue: 29, 77 - 87, 01.06.2015

E.v. Sundueva L.s. Dampılova

Abstract

Türk-Moğol mitolojisinde yapılan tören ve ritüel eylemleri sırasında tanrılar için en yaygın kullanılan qayirqan sıfatıdır. Bu makalede, yazarlar qayirqan kelimesini ele alıp, ritüel metinlerindeki anlamını tekrar çözümlemektedirler. Yapılan dil analizi qayirqan kelimesinin Moğol sözcük dizinine ait olduğunu ortaya çıkarmıştır. Moğol dillerinde qayirqan sıfat olarak hem subjektif anlamda hem de objektif anlamda anlamındadır, Ancak, Türk dillerinde sadece ilk anlamda kullanıldığı görülmektedir. Türk ve Moğol halklarının ritüel metinlerinin incelenmesi sonucu bu kelimenin yüce tanrı, dağların ruhu, ateş, ölmüş ataları, totem gibi anlamlarının olduğunu göstermiştir.

Keywords

Anlambilim Etimoloji Mitoloji Tören Tanrı

References

  • Bol'shoj akademicheskij mongol'sko-russkij slovar', (2002), Vol. 4. Kh-Ya, (ed. by G.Ts. Pyurbeev), Moskva: Academia.
  • BORDZHANOVA, Т.G., (2007), Obrjadovaja pojezija kalmykov. Sistema zhanrov, pojetika, Jelista: Kalmyckoe kn. izd-vo.
  • BÜM-OCHIR, D., (2002), Mongol böögiin zan üil, Ulaanbaatar: Mönhiin üseg XXK-d hevlel.
  • DARBAKOVA, V.P., (1969), “Oronimija MNR”, Onomastika, Moskva: Nauka, 199–200.
  • DASHIEVA, N.B., (2012), Tradicionnye obshhestvennye prazdniki burjat: istorija i tipologii, Ulan-Ude: IPK FGBOU VPO VSGAKI.
  • DUGAROV, D.S., (1991), Istoricheskie korni belogo shamanstv (na materiale obrjadovogo fol'klora burjat), Moskva: Nauka.
  • ERDENEBOLD, L., (2012) Tradicionnye verovanija ojrat-mongolov (konec XIX – nachalo XX vv.), Ulan-Ude: Izd-vo BNC SO RAN.
  • GALDANOVA, G.R., (1995), “Jevoljucija predstavlenij o tengri (po tekstam mongolojazychnyh obrjadnikov)”, Srednevekovaja kul'tura Central'noj Azii: pis'mennye istochniki, Ulan-Ude: Izd-vo BNC SO RAN, 94–107.
  • Kalmycko-russkij slovar', (1977), (ed. by B.D. Muniev), Moskva: Izd-vo «Russkij jazyk».
  • KOWALEWSKI, J.E., (1849), Dictionnaire mongol-russe-français, Kasan: Imprimerie de l’Université.
  • LESSING, F.D. (1960), Mongolian-English dictionary, Berkeley – Los Angeles: University of California Press.
  • LEVITSKAJA, L.S., DYBO, A.V., RASSADIN, V.I., (1997), Jetimologicheskij slovar' tjurkskih jazykov. Obshhetjurkskie i mezhtjurkskie leksicheskie osnovy na bukvy «K», «Қ», Moskva: Jazyki russkoj kul'tury.
  • MIHAJLOV, T.M., (1980), Iz istorii burjatskogo shamanizma, Novosibirsk: Nauka.
  • MOSTAERT, A., (2009), Dictionaire Ordos, Ulaanbaatar: New Polygraph Co., Ltd.
  • OKLADNIKOV, A.P., (1980), Petroglify Central'noj Azii: Khobd-Somon (gora Tebsh), Leningrad: Nauka.
  • POPPE, N.N., (1938), “Mongol'skij slovar' Mukaddimat al-Adab”, Trudy Instituta vostokovedenija [AN SSSR], XIV, Moskva-Leningrad: Izd-vo Akad. nauk SSSR.
  • POTANIN, G.N. (1883), Ocherki Severo-Zapadnoj Mongolii, Sankt-Peterburg.
  • PÜREV, O., (1998), Mongol böögiin shashin, Ulaanbaatar.
  • RACHEWILTZ, I. (1972), Index To The Secret History of the Mongols, Bloomington: Indiana University.
  • RAMSTEDT, G.J., (1935), Kalmuckisches Wörterbuch, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
  • RAVDAN, E., (2008), Mongol orny gazar nutgiin nerzüi, Ulaanbaatar.
  • RINCHEN, B., (2013), Mongol böögiin duudalga, Ulaanbaatar.
  • SAGALAEV, A.M., OKTJABR'SKAJA, I.V. (1990), Tradicionnoe mirovozzrenie tjurkov Juzhnoj Sibiri. Znak i ritual, Novosibirsk: Nauka.
  • SHAGDAROV, L.D., CHEREMISOV, К.М. (2008), Burjatsko-russkij slovar', Vol. II. О- Ya, Ulan-Ude: Izd-vo OAO «Respublikanskaja tipografija», 2008.
  • SUNDUEVA, E.V., (2011), Zvuki i obrazy: fonosemanticheskoe issledovanie leksem s kornevymi soglasnymi [r/m] v mongol'skih jazykah, Ulan-Ude: Izd-vo BNC SO RAN.
  • SÜHBAT, SH., (2012), Mongol böögiin delgerengüi tol'-III, Ulaanbaatar: «Sodpress» XXK-nd hevlel.
  • TOLSTAJA, S.M., (2012), “Liki ljubvi v zerkale slavjanskih jazykov”, Smysly, teksty i drugie zahvatyvajushhie sjuzhety, Moskva, 587–597.
  • ZHAMTSARANO, TS.ZH., (2001), Putevye dnevniki 1903-1907 gg., Ulan-Ude: Izd-vo BNC SO RAN.
There are 28 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Journal Section Articles
Authors

E.v. Sundueva This is me

L.s. Dampılova This is me

Publication Date June 1, 2015
Published in Issue Year 2015 Volume: 16 Issue: 29

Cite

APA Sundueva, E. ., & Dampılova, L. . (2015). Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan “Qayirqan” Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 16(29), 77-87.
AMA Sundueva E, Dampılova L. Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan “Qayirqan” Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi. June 2015;16(29):77-87.
Chicago Sundueva, E.v., and L.s. Dampılova. “Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan ‘Qayirqan’ Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi”. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi 16, no. 29 (June 2015): 77-87.
EndNote Sundueva E, Dampılova L (June 1, 2015) Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan “Qayirqan” Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi 16 29 77–87.
IEEE E. . Sundueva and L. . Dampılova, “Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan ‘Qayirqan’ Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi”, Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, vol. 16, no. 29, pp. 77–87, 2015.
ISNAD Sundueva, E.v. - Dampılova, L.s. “Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan ‘Qayirqan’ Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi”. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi 16/29 (June 2015), 77-87.
JAMA Sundueva E, Dampılova L. Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan “Qayirqan” Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 2015;16:77–87.
MLA Sundueva, E.v. and L.s. Dampılova. “Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan ‘Qayirqan’ Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi”. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, vol. 16, no. 29, 2015, pp. 77-87.
Vancouver Sundueva E, Dampılova L. Bir Türk-Moğol Töreninde Kullanılan “Qayirqan” Sözcüğünün Anlamsal Çözümlemesi. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 2015;16(29):77-8.