KUTADGU BİLİG’DE YAZ-/YAZIL- FİİLLERİ

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 53 - 74, 15.06.2021

Aslı Zengin

Öz

Kutadgu Bilig, İslami Türk Edebiyatının ilk eseridir. Eserin ait olduğu dil devresi, fonetik, morfolojik, sentaktik ve semantik açılardan kendisinden önceki devirden belli bir oranda ayrılmaktadır. Ancak dil bir bütündür. Özellikle kelimeler üzerinde semantik bakımdan yapılan incelemelerde, “anlam”ın dil devreleri arasında ne şekilde değiştiği, dönüştüğü yahut sabit kaldığı anlaşılmaktadır. Bu makalenin konusu Kutadgu Bilig’de tespit edilen eş sesli iki ayrı yaz- fiili ile Divânu Lügati’t-Türk’ten itibaren tespit edilen üçüncü bir yaz- fiilinin anlamlarının tarihî ve günümüzde kullanılan belli başlı çağdaş lehçelerde ne şekilde anlamlandırıldığının tespitine dayanmaktadır. Bu bağlamda Kutadgu Bilig’de yaz- ve yazıl- fiillerinin geçtiği beyitler tespit edilmiş, beyitlerdeki anlamlandırma bağlamdan yola çıkılarak değerlendirilmiştir. Tarihî ve çağdaş Türk lehçelerinde bu iki fiilin anlamları incelenerek bir karşılaştırma yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kutadgu Bilig, yaz-, yazıl-, tarihi ve çağdaş Türk lehçeleri.

Kaynakça

• Akdoğan, Yaşar (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük. İstanbul: Beşir Kitabevi.
• Arat, Reşid Rahmeti (2005). Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• _______ (2006). Atebetü’l-Hakayık. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ata, Aysu (2004). Turkce İlk Kur’an Tercumesi (Rylands Nushası). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• _______ (1997). Rabguzî-Ḳıṣaṣü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Atalay, Besim (1999). Divânu Lûgat-it-Türk Dizini. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Caferoğlu, Ahmet (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cin, Ali (2004). “Ali-Kıssa-i Yūsuf, İnceleme-Metin-Dizin”. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: At the Clarendon Press.
• Ercilasun, A. Bican; Alaeddin Mehmedoğlu Aliyev; Almas Şayhulov; Erden Zadualı Kajıbek; Kadirali Konkobay Uulu; Berdak Yusuf; Cebbarmehmed Göklenov; Valeriy Uyguroğlu Mahpir;Ali Çeçenov (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• _______ (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Erdem, Melek (1992). “Kitâb-ı Güzîde (76a-134a) İnceleme-Metin-Sözlük”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Ergin, Muharrem, (2000). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ganiyev, Fuat; Ahmet’yanov, Rifkat; Açıkgöz, Halil (1997). Tatarca-Türkçe Sözlük. Kazan-Moskova: İnsan Yayınevi.
• Gülsevin, Gürer (1987). Türk Dilinde Kelime Başı Ünsüzü Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, s. 173-200.
• Gürsoy-Naskali Emine; Duranlı, Muvaffak (1999). Altayca Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaşlar, M. Selda (2015). “Altay Dillerinde Edilgenlik Eki”. İdil Dergisi, C. 4. S. 18: 32-33.
• Ryumina-Sırkaşeva L. T.; Kucigaşeva N. A. (2000). Teleüt Ağzı Sözlüğü. (çev. Şükrü Haluk Akalın - Caştegin Turgunbayev). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaçalin, Mustafa S. – Ölmez Mehmet (2019). Dîvânu Lugâti’t-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Kanar, Mehmet (2011). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları.
• Kaya, Mehmet (2018). “W. Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eserinde Geçen Şor Türkçesine Ait Kelimeler ve Bu Kelimelerin Çağdaş Şor Türkçesi ile Mukayesesi”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Ma'rufov, Z. M. (1981). Uzbek Tilining İzâhli Lugati I (A-R). Moskova: Rus Tili Neşriyatı.
• Necip, Emir Necipoviç (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü. (çev. İklil Kurban). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, Mehmet (2012). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları. Ankara: BilgeSu Yayınevi.
• Önler, Zafer (1999).“Kutadgu Bilig’de Yer Alan Deyimler”. Türk Dilleri Araştırmaları 9: s.119-186.
• Özçamkan, Gülşen (2013). “Eylem ~ Söz Dönüşümünde Ant”. Acta Turcica. Kültürümüzde Yemin, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun. Yıl V. Sayı 2.
• Somuncu, Melike (2018). “Behçetü’l-Hadâyık (Karşılaştırmalı Oğuzca Metin, Gramer, Sözlük)”. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Şirin, Hatice (2004). “Türkçede Yaz- “Yazı Yazmak” Fiili Üzerine”. Türk Dili Dergisi, Ekim 2004. cilt: LXXXVIII. S: 634. Ankara: TDK Yayınları: s. 563-571.
• Tekin, Şinasi (1973-1974). “1343 Tarihli Bir Eski Anadolu Türkçesi Metni ve Türk Dili Tarihinde Olga Bolga Sorunu”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten. s. 59-157.
• _______ (1990). “Bilin Bakalım Yazı Yazmak Nereden Geliyor”. Tarih ve Toplum. S. 78. s. 10-13.
• _______ (1991). “Tekinler Yanıtlaşıyorlar”. Tarih ve Toplum. S. 88. s. 9-12.
• _______ (2001). İştikakçının Köşesi. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Tekin, Talat; Ölmez, Mehmet; Ceylan, Emine; Ölmez, Zuhal; Süer Eker (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. İstanbul: Simurg Yayınları.
• _______ (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. İstanbul: Simurg Yayınları.
• _______ (1991). “Yazı Yazmak Günah İşlemek Değildir”. Tarih ve Toplum. S. 85. s. 22 -24.
• _______ (1991). “Yazı Yazmak ve Yanılmak Üzerine”. Tarih ve Toplum. S. 90. s. 9-14.
• Toparlı, Recep; Vural, Hanefi; Karaatlı Recep (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 71
• Uygun, Aslı (2007). “Karışık Dilli Bir Kur’an Çevirisi Yazmanın 144b -183a Yaprakları Üzerinde Dil İncelemesi”. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Ünlü, Suat (2004). “Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi, TİEM 73 235v/3-450r/7 Giriş- Metin-İnceleme-Analitik Dizin”. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• _______ (2012). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• _______ (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü Cilt:1 (A-J). (çev.Abdullah Taymas). 4. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İnternet Kaynakları: https://sozluk.gov.tr/