XVIII. YÜZYIL ŞAİRİ KIBRISLI MEHMED MUSÎB EFENDİ’NİN ŞİİRLERİ

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 87 - 124, 24.12.2024

Emrah Gündüz

Öz

Türk edebiyatının son klasik dönemini ifade eden XVIII. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nin siyasi ve ekonomik yönden gerilemeyi yaşadığı bir dönemdir. Bu yüzyılda gerileme devrinin getirdiği olumsuz havanın edebiyata yansıması uzun bir zamana yayılmış olup önceki dönemlere göre şair sayısında büyük bir artış yaşanmıştır. Şair sayısındaki artışa rağmen edebî eserlerdeki mana ve hayal derinliği bayağılaşmış ve çok az şair eskilerin tarzında şiir yazmayı başarabilmiştir. Kaynaklara göre bu şairlerden biri de Mehmed Musîb Efendi’dir (ö. 1754-55). Döneme ait tezkirelerde Musîb mahlasıyla şiirler yazdığı aktarılan ve halis bir üslubu olduğu bildirilen Mehmed Efendi, XVIII. yüzyılın ilk yarısında yaşamış ve kadı vekilliği görevinde bulunmuştur. Bunun yanı sıra aslen Kıbrıslı şairin müellif hattı Tuhfetü’l-İrfan adlı mensur bir sözlük şerhi çalışması bulunmaktadır. Son klasik döneme ait kaynaklarda âlim olduğu bildirilen ve mahlasıyla edebiyatımızda yegâne şair olan Musîb’in, bir divanının olup olmadığı bilinmemektedir. Ancak yapılan incelemelerde çeşitli yazma eserlerde Musîb’e ait farklı nazım şekilleriyle yazılmış şiirler fark edilmiştir. Bu şiirlerinden hareketle çalışmada Musîb’in yaşadığı dönem, hayatı ve edebî karakteri hakkında yorum getirilmeye çalışılmıştır. Bununla birlikte muhtelif el yazması eserlerde Musîb adına kayıtlı dört kaside, iki nazire gazeli, beş müfret, bir tahmis ve bir kıtasının tenkitli metnine yer verilmiş ve bu metinler muhteva bakımından incelenmiştir. Son olarak, şairin mahlasını taşıyan bu manzumeler çeviri yazıyla günümüz alfabesine aktarılmış ve şiirlerin yer aldığı el yazması eserlerin tanıtımı yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, Musîb, Çeviri yazı, XVIII. yüzyıl

Kaynakça

• Açık, Turan ve Serbestoğlu, İbrahim (hzl.) (2022). Abdîzâde Hüseyin Hüsameddin Yaşar, Amasya Tarihi 10. Cilt. Kurt, Songül Keçeci ve diğerleri (Ed.), Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları-Uğur Ofset.
• Açıl, Berat vd. (2022). Tenkitli Neşir Kılavuzu (Osmanlı Türkçesi Metinleri İçin). İstanbul: Türk Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
• Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Akkuş, Metin (2007). Klâsik Türk Şiirinin Anlam Dünyası Edebî Türler ve Tarzlar. Erzurum: Fenomen Yayınları. Başpınar, Fatih ve Baltalı, Seval (2020). “18. yy. Şairi Mehmed Adlî ve Dîvân’ı”. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (20): 434-447.
• Bilkan, A. Fuat (1997). Nâbî Dîvânı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Canım, Rıdvan (2010). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Efe, Zahide (2021). “Defterdar Mehmed Behçet Efendi’ye Sunulan Şiirler Mecmuası (Aemnz 575)”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5 (1): 58-111.
• Erdem, Sadık (hzl.) (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurâfâ’sı (İnceleme-tenkidli metin-indeks-sözlük). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Gündüz, Emrah (2021). “Mehmed Musîb Efendi ve Tuhfe-i Şâhidî Şerhi Türündeki ‘Tuhfetü’l-İrfân’ Adlı Eseri”. Şarkiyat, 13 (2): 768-791.
• Hakverdioğlu, Metin (2007). Edebiyatımızda Lâle Devri ve Nevşehirli Dâmât İbrâhîm Paşa’ya Sunulan Kasîdeler (İnceleme-Metin), Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Horata, Osman (2009). Has Bahçede Hazan Vakti (XVIII. yy. Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• İnalcık, Halil (2010). Şair ve Patron (Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerinde Sosyolojik Bir İnceleme). Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İnalcık, Halil (2023). Has Bağçede ‘Ayş u Tarab (Nedîmler, Şâirler, Mutrîbler). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• İsen, Mustafa vd. (2009). Şair Tezkireleri. Ankara: Grafiker Yayıncılık.
• Kartallıoğlu, Yavuz (2011). Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (16., 17 ve 18. Yüzyıllar). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, Hasan (2022). “‘Kandil Uçurmak’ Deyiminin Kökeni ve Anlam Özellikleri”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (Estad), 5 (3): 1301-1313.
• Kesik, Beyhan (2020). “Behcet, Acem Kılıcı Seyfî Mustafa Efendi-zâde”, TEİS, https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/behcet-acem-kilici-seyfi-mustafa [14.11.2024].
• Kurnaz, Cemal ve Tatçı, Mustafa (hzl.) (2001). Mehmed Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî (Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri). Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Küçük, Sabahattin (1994). Bâkî Dîvânı (Tenkitli Basım). Ankara: TDK Yayınları.
• Mecmû‘a-i Eş‘âr u Mûsikî. Ankara Milli Kütüphane. Yazmalar Koleksiyonu. No. 3877. vr. 23b. Mecmû‘a-i Kasâ‘id, Tevârîh ü Gazeliyât. İstanbul Millet Kütüphanesi. Ali Emirî Efendi. Manzum 575. vr. 12b-13b ve 23b-24a.
• Muhammed İstanbulî Adlî. Divan. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Türkçe Yazmalar. No. 10299. vr. 74a-77a.
• Öztürk, Furkan (hzl.) (2015). Silâhdâr-zâde Mehmed Emîn, Tezkire-i Silâhdâr-zâde (Eleştirel Basım). İstanbul: DBY Yayınları.
• Ramazaniye Berâ-yı Defter-dâr-ı Behçet. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Türkçe Yazmalar. No. 01781.
• Şentürk, A. Atillâ ve Kartal, Ahmet (2006). Üniversiteler İçin Eski Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları. Tolasa, Harun (2002). Sehî, Latîfi ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yaşın, Mehmet (2005). Diller ve Kültürler Arası Bir Edebiyat İncelemesi: Kıbrıs Şiir Antolojisi. İstanbul: Adam Yayınları.
• Yavuz, Kemal (2013). “Türk Şiirinde Nazire”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 10 (10): 359-424. Yerel Sözlük, Ballıca Derneği İnternet Sitesi: http://ballicadernegi.com/yerel-sozluk [15.11.2024].