Türkiye Türkçesi Cümle Bilgisi ve Cümle Çözümlemeleri

Year 2020, Issue: 7, 23 - 27, 16.12.2020

Mahsun Atsız

Abstract

"Bu bir kitap tanıtımı/inceleme yazısıdır." Bu eser temel olarak kelime grupları ve cümleler olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Erten kelime gruplarında 1-İsim Tamlaması, 2-Sıfat Tamlaması, 3- Bağlama Grubu, 4-Unvan Grubu, 5-Ünlem Grubu,6- Sayı Grubu, 7- Tekrar Grubu, 8- Edat Grubu, 9- İsim-Fiil Grubu, 10-Sıfat-Fiil Grubu, 11- Zarf-Fiil Grubu, 12-Kısaltma Grupları gibi pek çok kelime grubunu incelemiştir. Ayrıca, İsim Tamlamasının alt başlığında “Zincirleme İsim Tamlaması” ve “Takısız Tamlama Sorunu”na değinmiş, Tekrar Grubunu “Aynen Tekrarlar, Eş Anlamlı Tekrarlar, Zıt Anlamlı Tekrarlar, Eklemeli Tekrarlar“ olmak üzere dört alt başlıkta incelemiştir. Kısaltma Gruplarının alt başlığında ise “İlgi Durumu Grubu, Yükleme Durumu Grubu, Yönelme Durumu Grubu, Bulunma Durumu Grubu, Ayrılma Durumu Grubu, İsnat Grubu, Eşitlik Grubu, Araç Birliktelik Grubu, Diğer Kısaltma Grupları”na yer vermiştir. Araştırmacı bu bölümde değişik türden çoğu kelime gruplarını incelerken “birleşik isimler”i ve “birleşik fiiller”i ele almadığını, yani bunları kelime grubu oluşturacak nitelikte görmediğini anlamaktayız. Erten bu bölümde kelime gruplarını önce kısaca tanımlamış, daha sonra ilgili örnekleri sıralamıştır.
İsim Tamlamasında dikkat çeken bazı maddeler şunlardır: “Bir cümle de isim gibi kullanılarak isim tamlamasının tamlayanı olabilir: Ordular, ilk hedefiniz Akdenizdir, ileri emri, mezun oldun haberi. İsim tamlamasının tamlananı da cümleden oluşabilir: Hocanın neden iyi çalışmıyorsunuzu.” Bu tanımlama ve örnekte, isim tamlamasının tamlayan ve tamlanan kısmında cümlelerin de yer alabileceğini görüyoruz.
“İsim tamlaması, +lI eki ile sıfatlaştırıldığında iyelik eki düşürülür: güneş şemsiye(si)li adam, eğitim fakülte(si)li öğrenci.” Bu madde ve örnekte, isimden sıfat türeten +lI ekinin isim tamlamaları üzerindeki kullanımı gösterilmiştir.

Keywords

Türkiye Türkçesi, Cümle Bilgisi, Cümle Çözümlemeleri, Münür Erten

References

• Banguoğlu, Tahsin. (2011), Türkçenin Grameri, 9. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Deny, Jean. (1921), Türk Dil Bilgisi, Çev. Ali Ulvi Elöve (1941), Haz. Ahmet Benzer (2012), Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Ergin, Muharrem. (2013), Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım, İstanbul.
• Erten, Münür. (2018), Türkiye Türkçesi Cümle Bilgisi ve Cümle Çözümlemeleri, Bizim Büro Matbaacılık, Ankara.
• Karahan, Leylâ. (2013), Türkçede Söz Dizimi, 19. Baskı, Akçağ Yayınları, Ankara.
• Koç, Nurettin. (1996), Yeni Dilbigisi, 3. Baskı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.
• Korkmaz, Zeynep. (2014), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, 4. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.