HÂCE AHMED YESEVÎ VE EMİR TİMUR HAKKINDA BİR BELGE

Yıl 2010, Cilt: 12 Sayı: 12, 353 - 438, 01.06.2010

Kemal Eraslan

Öz

Bu çalışmanın konusu, Hâce Ahmed Yesevî ve Emir Timur hakkında kaleme

alınmış bir risaledir. Menkıbe türündeki eser, 92 satırdır ve okunaklı talikle

yazılmıştır. Yazarı ve tarihi belli olmayan metin, kısadır fakat Hâce Ahmed Yesevî ve

Emir Timur hakkındaki bazı gerçekleri yansıtması bakımından önemlidir. Makalede

metnin transkripsiyonundan önce Ahmed Yesevî’nin hayatı hakkında bilgi verilmiş,

belgenin içeriği, yazım ve ses özellikleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca sufilere ait

kerametler ve masal, destan motifleri belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hâce Ahmed Yesevî, Emir Timur, İmam es-Sığnakî, menkıbe

Kaynakça

• Abuşka B. B. Veliaminov-Zernov, Slovar Djagiataysko- Tureçkiy, Sanktpetersburg 1868.
• AGr A.von Gabain, Alttürkische Grammatik, Leipzig 1950, 2. verbesserte Auflage (Çeviren: Mehmet Akalın, Eski Türkçenin Grameri, Ankara 1988).
• AH Edìb Aómed bin Maómÿd Yüknekî, cAtabetü’l-óaúÀayıú (Yayınlayan: Reşid Rahmeti Arat, Atabetü’l-hakayık, İstanbul 1951).
• Cevahirü’l-ebrar Ó a z ì n ì , CevÀhirü’l-ebrÀr min emvÀci’l-bióÀr (MenÀúıb-ı evliyÀ tercemesi), İstanbul Üniversitesi, Merkez kütüphanesi, TY., no: 3893 (Yayınlayan: Cihan Okuyucu, Hazini, Cevâhirü’l-ebrâr min em-vâc-ı bihâr, Kayseri 1995).
• Chag. Man . János Eckmann, Chagatay Manual, Indiana University Publications, Uralic and Altaic Series, Vol. 60, The Hague, The Netherlands 1966 (Çeviren: Günay Karaağaç, Çağatayca El Kitabı, İstanbul 1988).
• ÇSp. Hermann Vámbéry,Chagataische Sprachstudien, Leipzig 1867.
• DH’ten Seçmeler Kemal Eraslan, Ahmed-i Yesevî, Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler, Ankara 2000, dördüncü Baskı.
• DLT Maómÿd K À ş à a r ì , DìvÀnu Lugati’t-Türk, (Tercüme: Besim Atal a y, Divanü Lûgat-it-Türk, I-III, Ankara 1938-1941; Dizin, Ankara 1943).
• DTO Abel Pavet de Courteille, Dictionaire Türk - Oriental, Amsterdam 1972.
• EDPT Sir Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of Pre- Thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972.
• Ek yığılması Zeynep Korkmaz, “Türkçe’de ek yığılması olaylarının meydana gelişi üzerine”, TDAY Belleten 1960, Ankara 1960, s. 173- 180.
• Ek kalıplaşması Zeynep Korkmaz, Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Ankara 1994, 3. baskı.
• El-Ac lÀm Òayru’d-dìn Zirikli, El-AclÀm, I-VIII, Beyrut 1984.
• Esìrü’d-din E b ì Ó a y y a n , KitÀbu’l-İdrÀk li-lisÀni’l-EtrÀk (Yayınlayan: Ahmet Caferoğlu, Abû Hayyân, Kitâb al-İdrâk li-lisân al- Atrâk, İstanbul 1931).
• Eski Türkçe Şinasi Tekin, "Eski Türkçe", TDEK, Ankara 1976, s. 142-192.
• EWbTSp. Martti R ä s ä n e n , Versuch eines etymologischen Wörter-buchs der Türksprachen, I-II, Helsinki 1969-1971.
• Òazìnetü’l-aãfiyÀ áulÀm Muóammed bin Müftì el-Lahorì, Òazìnetü’l-aãfiyÀ, Lahor 1312 (m).
• Hediyyetü’l-èÀrifìn Bağdâdlı İsmâil Paşa, Hediyyetü’l-èÀrifìn, I-II, İstanbul 1951-1955.
• İbn-i MühennÀ Aptullah Battal, İbnü Mühennâ lûgati, Ankara 1988, 2. Baskı.
• İlk Mutasavvıflar Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara 1966, ikinci basım.
• KB Yÿsuf Ò À ã Ó À c i b , Úutadàu Bilig (Yayınlayan: Reşid Rahmeti Arat, Kutadgu Bilig, I Metin, İstanbul 1947, II Çeviri, Ankara 1974, III İndeks, İstanbul 1979.
• KE NÀãırü’d-dìn bin BurhÀnü’d-dìn R a b à u z ì , Úıãaãu’l-enbiyÀ, (Yayınlayan: Aysu Ata, Úıãaãu’l-enbiyÀ, (Peygamber kıssaları) II, Dizin, Ankara 1977).
• Kuş adları E. Denison Ross, “Polyglot List of Birds -Türki, Manchu and Chinese”, MASB, II/9, Calcutta, 1909, s. 253-340 (Çeviren: Emine Gürsoy-Naskali, Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince Sözlüğü, Ankara 1994).
• KWb. G. J. Ramstedt, Kalmükischen Wörterbuch, Helsinki 1935.
• LÇTO Şeyò SüleymÀn Efendì-i B u ò À r ì , Luàat-i Çaàatay ve Türkì - i èOåmÀnì, İstanbul 1298 (m.1882).
• Luàat-nÀme
• èAlì Ekber D i h - ò u d À , Luàat-nÀme, Tahran,1337-1356 (m. 1958- 1977).
• ME Ebu’l - ÚÀsım CÀru’llÀh Maómÿd bin èÖmer bin Muóammed bin Aómed ez-Zamahşarì, Muúaddimetü’l-edeb (Yayınlayan: Nuri Yüce, Muúaddimetü’l-edeb, Ankara 1988).
• MED Ferdinand D. L e s s i n g ,Mongolian - English Dictionary, Blomington, Indiana 1973.
• MLWog. Claus S c h ö n i g ,Mongolische Lehnwörter im Westogih-usischen, Wiesbaden 2000.
• Nehcü’l-ferÀdìs Maómÿd bin èAlì, K e r d e r ì , Nehcü’l-ferÀdìs (Yayınlayan: Aysu A t a , Nehcü’l-ferÀdìs, III, Dizin-sözlük, Ankara 1998
• NesÀyim èAlì-şìr N e v À y ì , NesÀyimü’ l - maóabbe min şemÀyimi’l- fütüvve (Hazırlayan :Kemal Eraslan, NesÀyimü’l- maóabbe min şemÀyimi’l - fütüvv e, I, Metin, Ankara 1996.
• OTGr. Talat Tekin, Orhon Türkçesi Grameri, Ankara 2000.
• ReşeóÀt èAlì bin Óüseyn V À è i z - i K À ş i f ì , ReşaóÀt-ı èaynu’lóayÀt (Tercüme: M. Şerif el-èAbbÀsì, İstanbul, 1291 (m. 1874).
• Senglaò Muóammed Mehdì ÒÀn, Senglaò (Yayınlayan: Sir Gerard Clauson, Senglax, A Persian Guide to the Turkish Lang-uage by Muhammad Mahdì XÀn, Facsimile Text, London 1960).
• TMEN Gerard Doerfer, Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV, Wiesbaden, 1963-1967.
• UWb. Klaus Röhrborn, Uigurisches Wörterbuch, Wiesbadenr 1977.
• Uyg. yard. cüml. Şinasi Tekin, “Uygurca’da yardımcı cümleler üzerine bir deneme”, TDA Y- Belleten 1965, Ankara, 1966, s. 35-63.
• WbTDia Vilhelm Radloff, Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, I - IV, Mouton and Co., The Hague, The Netherlands 1960.
• İsmail Aka, Mirza Şahruh ve Zamanı ( 1405-1447), Ankara 1994.
• İsmail Aka, Timurlular, Ankara 1995.
• Hamid Algar, “Gucduvânî” maddesi, TDVİA, 14, s. 169-171.
• R. Rahmeti Arat, “Hakîm Ata” maddesi, İA, 5/1, s. 101-110.
• S. van den Bergh, “Sühreverdî” maddesi, İA, 11, s. 88-90.
• Kemal Eraslan, Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler, Ankara, 2000, 4. baskı.
• Metin Ergun, Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi, Ankara 1997.
• Mustafa Kafalı, “Timur” maddesi, İA, 12/1, s. 326-346.
• Mustafa Kafalı“Toktamış” maddesi, İA, 12/1, s. 412-420., İstanbul 1998.
• Mehmet Kanar, Büyük Türkçe - Farsça Sözlük, İstanbul 1998.
• Mustafa Kara, “Hakîm Ata” maddesi, TDVİA, 15, s. 183-184.
• Kasım Kufralı, “Gucduvânî” maddesi, İA, 4, s. 820-821.
• A. Yaşar Ocak, Türk Halk İnançlarında Evliya Menkabeleri, Ankara 1984.
• A. Yaşar Ocak, Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul 1983.
• Muóammed Emìn R i y À h ì , Rutbetü’l- óayÀt (Çeviren: Necdet Tosun, Hayat Nedir (Rutbetü’l-hayât), İstanbul 1998.
• Münevver Tekcan, Hakîm Ata ve Bakırğan Kitabı, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Konya 1997.
• J. Walker, “Süleyman” maddesi, İA, 11, s. 172-174.
• Şerefe’d-dìn èAlì-i Y e z d ì , Ôafer-nÀme (Yayınlayan: Muhammed Abbasi, Tahran 1336 h.ş.)