IRK BİTİG Metninin Poetik Yapısı

Yıl 2006, Sayı: 4, 39 - 65, 01.06.2006

Fuzuli Bayat

Öz

Şehir kültürünün ilk sözlü abidesi olan Irk Bitig, IX. yy. da Göktürk alfabesi ile yazıya alınmış ve iyi-kötü zıtlığı üzerine kurulmuş fal kitabıdır. Asonans kafiye üzerine kurulan Irk Bitig, yaşamdaki olayları ve hadiselerdeki reelliği yansıtması ve fal açma özelliği bakımından önemli bir eserdir. Eserde leksik tekrarlar önemli bir yer tutar. Eski Türk şiirinin özelliklerinden biri olan aliterasyonlara Irk Bitig'de sıkça rastlarız. Böylece seslerin birbirini izlemesi, kulakta akıcılığın temin edilmesi prensip olarak düşünülmüş olabilir. Uygur edebiyatı ve eski Türk şiiri Irk Bitig'in şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Kısacası bu metnin işlevselliği sözlü kültür koduna uygun bir biçimde ortaya çıkmış, kehanet paradigması Türk dini-mitolojik olguları bağlamında sunulmuştur. Irk Bitig'de bedii tamlamalar dikkat çekmektedir. Bu tamlamaların yanında uslübi paralelizmler esere yüksek bir edebi estetik kazandırmıştır. Eserin önemli yönlerinden biri de konuşma dilinde yazılmış olmasıdır. Sözlü kültür geleneği için karakteristik olan nesir-şiir birleşmesinin var olduğu Irk Bitig'teki dörtlükler, Anadolu'da "mani", Azerbaycan'da "bayan" şeklinde gelişerek yeni kafiye sisteminin oluşmasını sağlamış, Türk şiirinin tarihi gelişim sürecini takip edebilme imkanını da böylece ortaya çıkarmıştır. Bu makalede Irk Bitig metni sözlü kültür bütünlüğü bağlamında ele alınmış, medeniyetin varislik prensibi bir kez daha vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Irk Bitig, din, Eski Türk Şiiri

Kaynakça

• BANG, W., (1952). Manichaische Hymuce - Le Museon XXXVIII.
• BANG, W.A., - VON GABAIN A., (1929). Turkish Tur/an Texte. 1, Berlin.
• BAYAT, F., (2004). "Irk Bitig'de Sosyal ve Mitolojik Konular", Folklor/Edebiyat, c.X, sayı XXXVIII.
• Bayatılar (18.-20. asırlar), (1977). Bakü.
• Bayatılar, (1960). Bakü.
• BOMBACI, A., (1964). "The Turkish Literatures. intoductory Notes on the History and Style", PHTF, T.II.
• ERDAL, M., (1977). "Irk Bitig Üzerine Yeni Notlar", TDA Y, Bel/eten.
• KAŞGARiY, M., (1961). Devonu Luğatit Türk, C. II, Taşkent.
• KUMAHOV, M.A. - KUMAHAVA, Z. Ya., (1985). Yazık Adıgskogo Folk/ora, Moskova.
• MALAV, S.E., (1951). Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pismennosti, Moskova- Leningrad.
• NERiMANAGLU, K., (1999). Poetika "Kitab-ı Dede Korkuta ", Bakü.
• ORKUN, H. N., (1994). Eski Türk Yazıtları, Ankara.
• RECEBOV, E, Memmedov Y., (1993). Orhan-Yenisey Abideleri, Bakü.
• ROŞIYANU, N., (1974) Tradiyonnie Formulu Skazki, Moskova.
• SMIRNOV, V.D., (1891). "Oçerk İstorii Turetskoy Literaturı", Vseobşaya İstoriya Literaturı. T.4 St.Petersburg.
• STEBLEVA, i. V., (1970). "Drevnetyurkskaya Kniga Gadaniy Kak Proizvedeniya Poezi", İstoriya, Kulıura, Yazıki Narodov Vostoka, Moskova.
• STEBLEVA, LV., (1965). Poeziya Tyurkov 6-8 Vekov. Moskova.
• STEBLEVA, LV., (1971). Razvitie Tyurkskih Poetiçeskih form V./l.V. Moskova.
• THOMSEN, V., (1912). Or. M. A. Hein's rnanuseripts in Turkish "Runic" script from miran and Tun-Huang -Ö.R.A.S.Londra.
• VELlYEV, K. , (1981). Azerbaycan Dilinin Poetik Sentaksisi, Bakü.
• VELlYEV, K., (1989). Lingiiistik Poetikaya Giriş, Bakü.