Forms of Simile in Old Anatolian Turkish

Yıl 2012, Cilt: 17 Sayı: 17, 165 - 192, 01.12.2012

Hilal Oytun Altun

Öz

A simile is an expression which describes a person, a thing or an act as being similar to someone or something else. It has four components: “vehicle” (comparatum), “preposition” (comparator), “ground” (teritum comparationis) and “tenor; topic” (comparandum). The preposition “like/as” is the most common morpheme in Old Anatolian Turkish to describe similarity. Moreover, the conjunctions are used as “comparator” to form a simile in Old Anatolian Turkish. In similes which are formed with a preposition (like/as), vehicle can be a word or a word group, but a finite clause cannot be used as a vehicle in such similes. On the other hand, a finite clause can be used as a vehicle in similes formed with a conjuction. This form of similes no longer exists in modern Turkish which is used currently in Turkey.
There are two types of similes according to their vehicle-topic relation. First type can be termed as “realistic similes”. Vehicle defines a category or offers a “model, type, example” for the topic in these kinds of similes. Vehicle is choosen by the speaker, who forms the simile, in order to describe the topic in the second types of similes. These kinds of similes are presumptive, changeable and literary. Since they depend on speaker’s imagination, these suppositional similes are parts of literary expression.

Anahtar Kelimeler

Old Anatolian Turkish, simile, morphology, preposition, like/as

ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDE BENZETME YAPILARI

Öz

“Benzetme” bir nesnenin veya kişinin bir diğerine benzerlik ilişkisi ile bağlanmasıdır. Benzetme yapısı dört birimden oluşmaktadır: “benzetilen”, “benzetme edatı”, “benzeme yönü” ve “benzeyen”. Eski Anadolu Türkçesinde benzetme işlevli morfemlerin başında gibi edatı gelmektedir. Yine Eski Anadolu Türkçesinde cümle bağlayıcıları da benzetme yapısı kurmakta kullanılır. Benzetme edatı ile kurulan benzetmelerde benzetilen, kelime veya kelime grubu yapısında olabilir, ancak cümle bu yapılarda benzetilen olarak kullanılamaz. Cümle bağlayıcıları ile kurulan benzetmeler ise cümle yapısında benzetilen kullanılmasına müsaittir. Bu yapı Türkiye Türkçesinde artık kullanılmamaktadır.
Benzetmeler benzeyen-benzetilen ilişkisi açısından iki çeşittir. Birinci tip benzetmeler “gerçekçi benzetme” olarak isimlendirilebilir. Bu tip benzetmelerde “benzetilen”, “benzeyen” için bir kategori belirlemekte, bir “tip, model, örnek” sunmaktadır. İkinci tip benzetmelerde, benzetmeyi yapan, benzeyeni tasvir etmek için bir benzetilen seçer. Bu benzetmeler varsayımsal, kişiden kişiye değişebilen, edebî benzetmelerdir. Bunlar farazidir ve benzetmeyi yapanın hayal gücüne dayandığı için edebî anlatımın bir ögesidir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, benzetme, şekil bilgisi, edat, gibi.

Kaynakça

• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim 3. Ankara: TDK.
• Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. TDK, 23 Temmuz 2012 tarihinde tdkterim.gov.tr/atasoz/?kategori=atalst&kelime=gibi&hng=tam adresinden erişildi.
• Banguoğlu, T. (1957). Türkçede Benzerlik Sıfatları. TDAY Belleten, 13-27.
• Cemiloğlu, İ. (1994). 14. Yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiya Nüshası Üzerinde Sentaks İncelemesi. Ankara: TDK.
• Cemiloğlu, İ. (2001). Dede Korkut Hikâyeleri Üzerinde Söz Dizimi Bakımından Bir İnceleme. Ankara: TDK.
• Çınar, B. (2008). Teşbih (Benzetme) Sanatına Dilbilimsel Bir Yaklaşım. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 5 (1), 129-142.
• Develi, H. (1997). {sA} Morfemli Yardımcı Cümleler ve Bunlarla Kurulan Birleşik Cümleler Üzerinde Bir İnceleme. TDAY Belleten, 116-152.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut Kitabı – 2 İndeks-Gramer. Ankara: TDK.
• Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara: TDK.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2000). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Gazi.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: MEB.
• Karaağaç, G. (2009). Edat Üzerine Düşünceler. Gazi Türkiyat, 5, 157-169.
• Karahan, L. (1997). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ.
• Korkmaz, Z. (2007). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: TDK.
• Lakoff, G. (1993). The Contemporary Theory of Metaphor. Metaphor and Thought (A. Ortony, Ed) içinde (ss. 203-251). Cambridge University Press.
• Mansuroğlu, M. (1955). Türkçede Cümle Çeşitleri ve Bağlayıcıları. TDAY Belleten, 49-71.
• Oruç, B. (1999). Türkiye Türkçesinde Kullanılan Çekim Edatları Üzerinde Görüş Farklılıklarından Kaynaklanan Problemler. Türk Gramerinin Sorunları II içinde (ss. 421-430). Ankara: TDK.
• Öner, M. (1999). Türkçede Edatlı (Sentaktik) İsim Çekimi. Türk Dili, 565, 10-18. 1Şubat 2011 tarihinde turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/oner_ edat.pdf adresinden erişildi.
• Özkan, M. (2000). Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Paivio, A. and Walsh, M. (2002). Psychological Processes in Metaphor Comprehension Memory. Metaphor and Thought (A. Ortony, Ed.), Cambridge University Press.
• Şahin, H. (2005). Anadolu’da Yazılmış Bir Tıp Kitabı Kemaliyye. Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (9), 147-172.
• Şahin, H. (2009). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ.
• Tiken, K. (2004). Eski Türkiye Türkçesinde Edatlar, Bağlaçlar, Ünlemler ve Zarf Fiilller. Ankara: TDK.
• Timurtaş, F. K. (2005). Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl Gramer – Metin – Sözlük. Ankara: Akçağ.
• Timurtaş, F. K. (2009). Osmanlı Türkçesi Grameri III. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Toparlı, R. (1999). Son Çekim Edatları. Türk Gramerinin Sorunları II içinde (ss. 433-434), Ankara: TDK.
• Taranan Eserler:
• Akkuş, M. (1995). Kitab-ı Gunya İnceleme-Metin-İndeks-Tıpkıbasım. Ankara: TDK.
• Canpolat, M. (1995). Ömer bin Mezid, Mecmu‘atü’n-Neza’ir Metin-Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: TDK.
• Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: TDK.
• Karahan, L. (1994). Erzurumlu Darîr. Kıssa-i Yûsuf (Yûsuf u Züleyhâ) İnceleme-Metin-Dizin. Ankara: TDK.
• Özkan, M. (1993). Mahmûd b. Kādî-i Manyâs. Gülistan Tercümesi Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: TDK.