A Study on Kadı Abdısetdar’s Cenknâme

Year 2012, Volume: 17 Issue: 17, 219 - 238, 01.12.2012

Halil İbrahim Şahin

Abstract

This article consists of the content, shape, style and structure of Kadı Abdısetdar’s Cenknâme, which tells wars between Turkmen tribes as Teke, Yomut, Göklen that live in Turkmenistan in the nineteenth century and Kizilbash Kacar Turks who live in Khorassan region. This narrative expanding the boundaries of “cenknâme” genre in Turkish culture is very important as it vividly displays how the historical events reflect on the epic works. Kadi Abdısetdar describes Sunni Turkmen’s “gaza”, especially Teke Turkmens, against Kizilbash Kacar Turks in an epic manner. One to one battle, heroism of the heroes and battle scenes in this narrative signifying the unity of Turkmen tribes which fight against enemy called Kizilbash show that this “Cenknâme” is in close relationship with epic tradition.

Keywords

Cenknâme, Kadı Abdısetdar, Turkmen, Kacar

KADI ABDISETDAR CENKNÂMESİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

Bu makale, 19. yüzyılda Türkmenistan bölgesinde yaşayan Teke, Yomut, Göklen gibi Türkmen boylarıyla Horasan bölgesindeki Kızılbaş Kaçar Türkleri arasındaki savaşları anlatan Kadı Abdısettar Cenknâmesi’nin içerik, şekil, üslup ve yapı açısından incelenmesinden oluşmaktadır. Türklerdeki cenknâme türünün sınırlarını genişleten bu anlatı, tarihteki olayların destani eserlere yansıma şekillerini göstermesi açısından oldukça önemlidir. Kadı Abdısetdar, Tekeler başta olmak üzere Sünni Türkmenlerin Kızılbaş Kaçar Türklerine karşı verdikleri “gaza”yı destani bir üslupla anlatmıştır. Türkmen boylarının “Kızılbaş” olarak nitelendirilen düşmana karşı birlik ve beraberliğini anlatan bu eserdeki teke tek mücadeleler, bahadırların kahramanlıkları ve savaş sahneleri, bu Cenknâme’nin destan geleneğiyle yakın ilişki içinde olduğunu göstermektedir.

Keywords

Cenknâme, Kadı Abdısetdar, Türkmen, Kaçar

References

• Aça, M. (2002). Kazak Türklerinin Destanları ve Destancılık Geleneği. Konya: Kömen Yayınları.
• Annamuhammedov, M. ve Nuraliyev A. (1994). Abdısettar Kazı Ceñnama-Tekelerin Uruş Kıssa Kitabı. Aşgabat: Mirap Ilmı-Önümçilik Firması.
• Bekmıradov, A. (1987). Andalıp Hem Oguznamaçılık Debi. Aşgabat: Ilım.
• Çetin, İ. (1997). Türk Edebiyatında Hz. Alî Cenknâmeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Âşık Tarzı Kültür Geleneği ve Destan Türü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Duymaz, A. (2005). Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut’a Toy Geleneğinin Simgesel Anlamı ve Türk Paylaşım Modeli. Karadeniz Araştırmaları, 5, 37-60.
• Ekici, M. (2001). Celali Revolts and the Epic Story of Köroğlu. Millî Folklor, VII (51), 15-27.
• Fedakar, S. (2003). Özbek Destan Geleneği ve Rüstem Han Destanı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
• Garrıyev, S. A. (1977). Türkmen Edebiyatınıñ Tarıhı. Aşgabat: Ilım Neşiryatı.
• Garrıyev, S. (1982). Türkmen Eposı, Dessanları ve Gündogar Halklarının Epiki Dörediciligi. Aşgabat: Ilım.
• Garrıyev, B. A. (1947). Türkmen Folklorından Usuli Gollanma. Aşgabat.
• Garrıyev, B. A. (2007). Türk Dünyasında Köroğlu Anlatmaları (F. Türkmen, M. Duranlı ve F. Rahmankul, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İpek, Y. (2010). İran’da Kaçar Türk Hanedanlığı Bâbîlik ve Bahâîlik. İstanbul: Ekim.
• Karatay, O. (2003). İran ile Turan Hayali Milletler Çağında Avrasya ve Ortadoğu. Ankara: Karam Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1981). Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Ötüken.
• Köprülü, F. (2003). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nuraliyev, D. (1971). Akademik A. N. Samoyloviç Türkmen Edebiyatı Hakında. Aşgabat: Ilım Neşiryatı.
• Sümer, F. (1976). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü (Şah İsmail ile Halefleri ve Anadolu Türkleri). Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti Enstitüsü Yayınları.
• Sümer, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri, Boy Teşkilatı-Destanları. İstanbul: TDAV Yayını.
• Şahin, H. İ. (2010). Türkmen Destanları ve Destancılık Geleneği. Konya: Kömen Yayınları.