Orientalists and Collectors: Some Remarks on the Establishment of the Oriental Manuscript Libraries in Russia in the 19th Century

Yıl 2015, Cilt: 23 Sayı: 23, 209 - 237, 01.12.2015

Özhan Kapıcı

Öz

The emergence of the orientalist collections in Western Europe had been an extension of the collecting the objects and monuments of the antique civilizations. Thus, the European civilization, which re-discovered the antiquity in the Renaissance, would figure out the knowledge of ancient Egypt and Mesopotamia. As the Antiquitiy had been prevailed on the ‘orient’ of the modern times, collections of antiquity led to collections from the Orient as well. Oriental collecting influenced the foundation of the institutional basis of classical orientalism. The imperial states attaching special importance to the oriental studies collected those kind of collections in their public libraries. Russia, as an empire which located partly in Asia, on one hand purchased the oriental manuscripts from Europe. On the other hand she collected and levied manuscripts and objects such as tombstones, coins and the other oriental objects on the occupied lands from the Ottoman and Persian Empire in order to exhibit them in her museums as well as served them in the libraries for the use of the orientalists. This article aims to examine the Russian strategies on the collection of the oriental manuscripts from the near east and the establishment of the oriental libraries in Russia.

Anahtar Kelimeler

Oryantalism, collection, manuscripts, Joseph Rousseau, Osip Ivanovich Senkovski, Vasili Dmitriyevich Smirnoff, Nikolai Hanıkof, Asian Museum

ŞARKİYATÇILAR VE KOLEKSİYONCULAR: XIX. YÜZYILDA RUSYA’DA ŞARKÎ EL YAZMASI KÜTÜPHANELERİNİN TEŞEKKÜLÜNE DAİR BAZI NOTLAR

Öz

Oryantalist koleksiyonculuk, Batı Avrupa’da Rönesans ile birlikte ortaya çıkan antik obje ve eser koleksiyonculuğunun bir uzantısıydı. Rönesans ile antikiteyi yeniden keşfeden Avrupa, kadim Mısır ve Mezopotamya’nın bilgisine varacaktı. Dolayısıyla Antikitenin bir ayağı, modern çağların ‘şark’ında mündemiç olduğundan, antik eser koleksiyonculuğu, şarkî obje ve eser koleksiyonculuğunu da beraberinde getirdi. 18. ve 19. yüzyıllara gelindiğinde şarkî eser koleksiyonculuğu, klasik oryantalizmin kurumsal temellerinin atılmasında etkili oldu. Oryantalist araştırmalara önem veren devletler, bu tür koleksiyonları kamu kütüphanelerinde topladılar. Avrupa’da olduğu kadar Asya’da da konumlanan bir imparatorluk olarak Rusya, Avrupa’daki bu şark koleksiyonlarını satın aldığı gibi, işgal ettiği Osmanlı ve İran topraklarından el yazması, mezartaşı, sikke ve şarkî objeleri müzelerinde sergilemek yahut kütüphanelerinde muhafaza altına almak için el koymak suretiyle şarkiyatçıların hizmetine sundu. Bu makalede Rusya’nın Yakın Şark’ta şarkî el yazması toplama stratejilerini ve şarkiyat kütüphanelerinin kuruluşunu inceleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Oryantalizm, koleksiyonculuk, el yazmaları, Joseph Rousseau, Osip İvanoviç Senkovskiy, Vasiliy Dmitriyeviç Smirnov, Hanıkov, Asya Müzesi

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Rossiyskiy Gosudarstvenniy İstoriçeksiy Arhiv (RGİA) (St-Petersburg).
• Fond 733 (Ministerstvo Narodnogo Prosveşenya, Halk Maarif Nezâreti).
• opis 12, delo 324. opis 12, delo 281. opis 15, delo 111. opis 42, delo 306. opis 87, delo 1. opis 91, delo 146. opis 142, delo 98.
• Arhiv Vostokovedov İnstitut Vostoçnıh Rukopisey RAN (A.V.İ.V.R.RAN) Rusya İlimler Akademisi Şark Yazmaları Enstitüsü Şarkiyatçılar Arşivi.) (St.Petersburg).
• Fond 50 (Smirnov). opis 2, delo 51. opis 2, delo 77.
• Fond 152 (Aziatskiy Muzey). opis 1, delo 1. opis 1, delo 5.
• Rossiyskaya Natsionalnaya Biblioteka, Otdel rukopisi (Rusya Milli Kütüphanesi, Yazmalar Kısmı) (St.Petersburg).
• Fond 120 (Bıçkov), opis 1, delo 1245.
• Berje, Ad. (Ed.). Aktı sobranıe Kavkaszkoyu Arheografiçeskoyu Kommissieyu (AKAK), Tom VII. Tiflis 1878.
• Literatür
• Amini, I. (2013). Napoléon et la Perse, Les Relations Franco-Persanes sous le Primier Empire. Paris: Le Félin.
• d’Arcier, A. F. (1997). Les Oubliés de la Liberté, Négociants, Consuls et Missionaires Français au Levant pendant la Révolution (1784-1798). Brüksel: P.I.E. Peter Lang.
• Baddeley, J. F. (1999). The Russian Conquest of the Caucasus. Routledge Curzon: London and New York.
• Baziyanst, A., Kuznetsova, N. and Kulagina, L. (1969). Aziatskiy Muzey-İnstitut Vostokovedeniya AN SSSR 1818-1968. Moskova: Nauka.
• Baziyants, A. P. et all. (1990). İstoriya oteçestvennogo vostokovedeniya do serediniy XIX veka. Moskova: Nauka.
• Belin, F. A. (1854). Notice Nécrologique et Littéraire sur M. Jean-Joseph Marcel, Officier de la Légion d’Honneur, Membré de l’Institut d’Egypte, Ancien Directeur de l’Imprimerie Impériale, etc. Journal Asiatique, 7 (ayrıbasım).
• Beydilli, K. (2014). Joseph von Hammer Purgstall (1774-1856) ve Fundgruben Des Orients (Şark’ın Hazineleri) Dergisi. İsmail E. Erünsal’a Armağan 1, Tarih, (H. Aynur ve B. Aydın, Ed.) içinde (ss.129-276). Ülke Armağan: İstanbul.
• Borşevskiy, Yu. E. (1970). İstoriya priobreteniya Ardebilskogo sobraniya rukopisey Rossiyey. VI Vsyesoyuznaya Nauçnaya Konferentsiya po Aktualnım Problemam İranskoy Filologii (Tezisı dokladov) in (pp. 158-159), Tiflis: İzdatelstvo Tbilisskogo Universiteta.
• Borşevskiy, Yu. E. (1984). İstoriya priobreteniya Ardebilskogo sobraniya rukopisey Rossiyey. Formirovanie gumanistiçeskih traditsiy oteçestvennogo vostokovedeniya (do 1917 goda) in (pp. 204-217), Moskova: Nauka.
• Bret, P. (1998). L’Egypte au Temps de l’Expédition de Bonaparte 1798-1801. Paris: Hachette.
• Burger, P. F. (1996). Jean-Louis Asselin, Agent Consulaire et Collectionneur de Manuscrits Orientaux. Dix-Huitème Siècle, 28, 125-133.
• Catalogue d’une Collection de Cinq Cents Manuscrits Orientaux.(1817). Paris: Imprimerie de le Normant.
• Dantsig, B. M. (1965). Russkie puteşestvenniki na Blijnem Vostoke. İzdatelstvo Mısl: Moskova.
• Dantsig, B. M. (1968). İzuçenie Blijnego Vostoka v Rossii (XIX – naçalo XX. v.). Moskova: Nauka.
• Dehérain, H. (1914). Correspondance de Silvestre de Sacy et du Conseil de J.B.Louis-Jacques Rousseau. Journal des Savants, Août, 367-371.
• Dehérain, H. (1930). Orientalistes et Antiquaires: La Vie de Pierre Ruffin, Orientaliste et Diplomate 1742-1824, Tome II. Paris.
• Dehérain, H. (1935-1936). Le Consul Orientaliste Joseph Rousseau (1780-1831). Journal des Savants, (Novembre-Décembre 1935), 268-274; (Janvier-Fevrier 1936), 26-35; (Mars-Avril 1936), 72-82.
• Dittel, W. F. (1847). Obzor trehgodiçnogo puteşestviya po Vostoku magistra Villiama Dittelya. St.Petersburg.
• Gezer, Ö. (2014). Kayserin Emrinde Tercümanlar, Diplomatlar ve Şarkiyatçılar: Viyana Şark Dilleri Akademisi. Toplumsal Tarih, 247(Temmuz), 64-72.
• Gharavi, M. (1994). Un médecin des Lumières, Simon de Vierville et son Voyage en Perse. Européens en Orient au XVIIIe siècle in (pp. 35-155), Paris: Editions L’Harmattan.
• Gordlevskiy, V. A. (1962). İzbrannıe Soçineniya, Tom III (İstoriya i Kultura). Moskova: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
• Guest, R. S. (2010). Survival Among the Kurds: A History of the Yezidis. Routledge: New York.
• Gürkan, N. (2006). Tarihteki Macar Misafirlerimiz. 2023, 59(Mart), 52-57.
• Irwin, R. (2008). Oryantalistler ve Düşmanları (B. Tırnakçı, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Jasanoff, M. (2006). Edge of Empire, Conquest and Collecting in the East 1750-1850. New York-London: Harper Perennial.
• Karanfil, T. (2005). 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Edirne ve Çevresi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Kazembek, A. K. (1841). Plan uçenogo puteşestviya po vostoku magistrov Kazanskogo üniversiteta Dittelya i Berezina. Universitetskaya Tipografiya: Kazan.
• Kulikova, A. M. (1994). Vostokovedenie v Rossiyskih zakonodatelnıh aktah (konets XVII v.- 1917g.). St.Petersburg: Tsentr Peterburgskoe Vostokovedenie.
• Laurens, H. (1987). Les Origines Intellectuelles de L’Expédition d’ Égypte, L’Orientalisme Islamisant en France (1698-1798). İstanbul: Edition Isis.
• Mézin, A. (1997). Les Consuls de France au Siècle des Lumières (1715-1792). Brüksel: P.I.E.Peter Lang.
• Oçerk İstorii Ministerstva İnostrannıh Del 1802-1902. St.Petersburg 1902.
• Peremeci, O. N. (1939). Edirne Tarihi. İstanbul: Resimli Ay Matbaası.
• Petrosyan, Y. A. (1994). de Bagdad à Ispahan, Manuscrits Islamiques de la Filiale de Saint-Pétersbourg de l’Institut d’Etudes Orientales, Académie des Sciences de Russie. Paris: Fondation ARCH.
• Ridley, R. T. (1998). Napoleon’s Proconsul in Egypte, The Life and Times of Bernardino Drovetti. London: The Rubicon Press.
• Rousseau, J. B. L. J. (1321). Bağdat’tan Haleb’e Arabistan Seyahati (Mehmed Suad, Çev.). Kahire: Türk Matbaası.
• Rudenko, M.B. (1961). Opisanie Kurdskih Rukopisey Leningradskih Sobranii. Moskova: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
• Smirnow, W. D. (1897). Collections Scientifiques de l’Institut des Langues Orientales du Ministère des Affaires Etrangères, Manuscrits Turcs de l’Institut des Langues Orientales. St-Petersburg: Imprimerie de l’Académie Impériale des Sciences (tıpkıbasım Amsterdam 1971).
• Smirnov, N. A. (2005). Sovyet Rusya’da İslam Tarihi İncelemeleri (A. Berberoğlu, Çev.). İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Sobieroj, F. (2008). Islamic Manuscript Collection of German Scholars in the Libraries of St-Petersburg. İstoriya v rukopisyah – Rukopisi v istorii: Vostoçniye Rukopisi, Materialy Mejdunarodnoy Nauçnoy Konferentsii in (pp. 66-70), St-Petersburg: Rossiyskaya Natsionalnaya Biblioteka.
• Tihonov, D. İ. (1953). İz istorii Aziatskogo Muzeya. Oçerki po istorii russkogo vostokovedeniya in (pp. 449-468). Moskova: İzdatelstvo Akademi Nauk SSSR.
• Van Der Oye, D. S. (2008). Mirza Kazem-Bek and the Kazan School of Orientology. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 28(3), 443-458.
• Vasilyeva, O. V. (2005). Vostoçniye rukopisiye fondıy Rossiskoy natsionalnoy biblioteki. Pismenniye pamyatniki Vostoka, 1-2, 217-238.
• Vasilyeva, O. V. (2008). Vostoçniye fondıy otdela rukopisey Rossiskoy natsionalnoy biblioteki za 200 let. İstoriya v rukopisyah – Rukopisi v istorii: Vostoçniye Rukopisi, Materialy Mejdunarodnoy Nauçnoy Konferentsii in (pp. 5-17), St-Peterburg: Rossiyskaya Natsionalnaya Biblioteka.
• Vasilyeva, O. V. (2008a). Frantsuzkiy orientalist J.J. Marsel i ego kolleksiya drevneyşih Koranov, İstoriya v rukopisyah – Rukopisi v istorii: Vostoçniye Rukopisi, Materialy Mejdunarodnoy Nauçnoy Konferentsii in (pp. 77-88), St-Peterburg: Rossiyskaya Natsionalnaya Biblioteka.
• Volkoff, O. V. (1970). À la Recherche de Manuscrits en Égypte. Kahire: Publication de l’Institut Français d’Archéologie Orientale du Caire.
• Volovnikov, V. G. (2004). Vklad izuçenie vostoka diplomatiçeskogo vedomstva Rossiyskoy imperii v XVIII-naçale XX veka. Basılmamış Doktora Tezi, İnstitut Vostokovedeniya RAN, Moskova.
• Yurdakul, N. (2014). Basra ve Bağdat’ta İngiliz Konsoloslukları (1798-1856). Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Whittaker, C. H. (1978). The Impact of the Oriental Renaissance in Russia: The Case of Sergej Uvarov. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas, 26(4), 503-424. Williams, D. (2009). Lord Elgin’s Firman. Journal of the History of Collections, 21(1), 49-76.
• Zaytsev, İ. (2008). K istorii rukopisnoy kolleksii Lazarevskogo İnstituta Vostoçnıh Yazıkov v Moskve. Blijniy Vostok i Kavkaz, Mejdunarodnaya Nauçnaya Konferentsiya, posvyaşennaya 50-letiyu osnovaniya İnstituta Vostokovedeniya NAN RA in (pp. 64-68), Erivan.