The Demographic Structure of Sivas Before Tanzimat (According to the Census in 1833)

Yıl 2015, Cilt: 23 Sayı: 23, 299 - 324, 01.12.2015

Serpil Sönmez

Öz

Sivas was the administrative center of the region first called Eyalet-i Rûm (Province of Romans) and subsequently Sivas Province (named after the city) during the Ottoman period. There are only a limited number of studies/researches on Sivas, despite its certain significance as an administrative center during the Ottoman period.
The present study aims to investigate the demographic structure of the city before the Tanzimat (Reorganization) period. The basic resource of the study is the two population ledgers as registered upon the results of the census conducted in Sivas, in 1833. The Muslim and non-Muslim populations of the city had been registered in separate books during the census. The demographic structure of the city before the Tanzimat period was ascertained in detail upon assessment of the data obtained from the above ledgers. Accordingly, the first part of the study involves the determining the citywide size of population and households as well as a review of the city population in terms of such attributes as age, occupation, religion, and language.
The second part focuses on the horizontal population movements in the city. A detailed review of the data obtained from the population ledgers suggests that the city had two-way horizontal population movements, i.e. there was migration both into and out of the city. Two concepts are used in reviewing the horizontal population movements: People migrating into the city are called migrants and those migrating out of the city are called gurbetçi (expats). Both the migrants and gurbetçi areseparately examined as regards occupation, age, and ethnic/religious origins. Furthermore, the situation of the migrants and gurbetçi in the general population is also reviewed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Sivas, population, migration, immigrant, social grups, households

TANZİMAT ÖNCESİNDE SİVAS ŞEHRİNİN DEMOGRAFİK YAPISI (1833 NÜFUS SAYIMINA GÖRE)

Öz

Sivas, Osmanlı döneminde ilk zamanlar eyalet-i Rûm daha sonra (şehrin adını alarak) Sivas eyaleti olarak isimlendirilen bölgenin idari merkeziydi. Bu idari merkez olma konumu hasebiyle Osmanlı döneminde belli bir öneme sahip olan Sivas, hak ettiği oranda hakkında çalışma/araştırma yapılmamış bir şehirdir.
Bu çalışma şehrin Tanzimat öncesindeki demografik yapısını ortaya çıkarmayı hedeflemektedir. Çalışmanın temel kaynağı Sivas şehrinde 1833 yılında yapılan nüfus sayımı sonucunda tutulmuş olan iki adet nüfus defteridir. Bu sayımda şehrin Müslüman ve gayrimüslim nüfusları ayrı ayrı defterlere kaydedilmiştir. Bu defterlerden elde edilen verilerin değerlendirilmesi sonucunda şehrin Tanzimat öncesindeki demografik yapısı ayrıntılı olarak ortaya çıkarılmıştır. Bu doğrultuda çalışmanın ilk kısmında şehir genelinde nüfus ve hane büyüklükleri hesaplanmış, bunların yanı sıra şehir nüfusu yaş, meslek, din ve dil gibi özellikleri bakımından incelenmiştir.
İkinci kısımda şehirdeki yatay nüfus hareketleri üzerinde durulmuştur. Nüfus defterlerinden elde edilen verilerin ayrıntılı incelenmesi sonucunda yatay nüfus hareketlerinin çift taraflı gerçekleştiği yani şehrin bir yandan göç alırken bir yandan da göç verdiği anlaşılmıştır. Yatay nüfus hareketleri incelenirken iki kavram kullanılmıştır. Şehre dışarıdan gelenler göçmen, şehir dışına gidenler gurbetçi olarak isimlendirilmiştir. Hem göçmenler hem de gurbetçiler meslek, yaş, etnik/dinî köken bakımından ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Bunun yanı sıra göçmenlerin ve gurbetçilerin genel nüfus içindeki durumları da incelenen konulardandır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Sivas, nüfus, göç, göçmen, sosyal gruplar, hane

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Nüfus Defterleri (Nfs.d.)
• 2399 Numaralı Sivas Nüfus Defteri.
• 2400 Numaralı Sivas Nüfus Defteri.
• Sivas Şer’iye Sicilleri (SŞS)
• 13 Numaralı Sivas Şer'iye Sicili (H. 1238-1240).
• B. İnceleme ve Araştırma Eserler
• Akdağ, M. (1999). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I. Ankara: Barış Kitabevi.
• Aktüre, S. (1978). 19. Yüzyıl Sonunda Anadolu Kenti Mekânsal Yapı Çözümlemesi. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Başkumandan Simbat. (Tarihsiz). Başkumandan Simbat Vekayinamesi (951–1334) (H. D. Andreasyan, Çev.). İstanbul: İSAM Kütüphanesi, Fotokopi Nüsha.
• Géza, D. (1999). Osmanlı Macaristan’ında Toplum, Ekonomi ve Yönetim, 16. Yüzyılda Simontornya Sancağı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Göyünç, N. (1979). “Hâne” Deyimi Hakkında. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Ord. Prof. İ. Hakkı Uzunçarşılı Hatıra Sayısı içinde (XXXII, ss. 331-349).
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Mahiroğulları, A. (2001). Seyyahların Gözüyle Sivas. İstanbul: Acar Matbaacılık.
• Mutlu, N. Y. (2011). Sivas İli İdari Birimlerine Ait Eski ve Yeni Yer Adları. Ankara: Buruciye Yayınları.
• Natanyan, B. (2008). Sivas–1877. A. Yarman (Yay. Haz.), İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
• Schiltberger, J. (1995). Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427) (T. Akpınar, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, S. (2013). Mekân ve İnsanıyla Sivas. Sivas: Buruciye Yayınları.
• Turan, O. (1951). Selçuklular Zamanında Sivas Şehri. A.Ü. DTCF Dergisi, IX(4), 447-457.
• Turan, O. (1993). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi, Cilt I. Ankara: TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. ve Ergüder, R. N. (1992). Sivas Şehri. R. Toparlı (Yay. Haz.), Erzurum.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2003). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: TTK Yayınları.
• Yılmaz, S. S. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Sivas. İstanbul: Kitabevi Yayınları.