Once Again on the Etymology of Old Turkic Yaŋa ~ Yaŋan ~ Yagan “Elephant”

Yıl 2014, Sayı: 21, 229 - 249, 01.12.2014

Orçun Ünal

Öz

The present study on the etymology of the Old Turkic yaŋa ~ yaŋan ~ yagan “elephant” claims that the word was borrowed from Chinese only and directly into Common Turkic as *žaŋ about in the 6th century and that it yielded the attested forms in Old Turkic after the formatives +gA and +gAn had been attached. It is also tried to be shown by means of loanwords and historical records that Common Turkic and Bulgar Turkic of the 6th century had onset ž- and d’- respectively in place of the Old Turkic onset y-. The Mongolic ǰa’an “elephant” was borrowed either from Early Common Turkic *žaŋgan or Late Old Turkic *ǰagan. In the final part of the study, the development of the Proto-Turkic onset consonants *d- *ǰ- *y- *ń- in Common Turkic and Bulgar Turkic is discussed and summarized.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic, Mongolic, elephant, loanword, onset consonant.

BİR KEZ DAHA ESKİ TÜRKÇE YAŊA ~ YAŊAN ~ YAGAN “FİL” KELİMESİNİN ETİMOLOJİSİ ÜZERİNE

Öz

Eski Türkçe yaŋa ~ yaŋan ~ yagan “fil” kelimesinin etimolojisi üzerine yapılan bu çalışma, kelimenin 6. yüzyıl civarlarında Çinceden doğrudan ve yalnızca Genel Türkçeye *žaŋ olarak girdiğini ve +gA ile +gAn eklerini alarak Eski Türkçede bilinen şekilleriyle ortaya çıktığını ileri sürmektedir. Bunun yanı sıra, alıntılar ve tarihî kayıtlar aracılığıyla Eski Türkçe söz başı y- sesine karşılık 6. yüzyılda Genel Türkçede ž-, Bulgar Türkçesinde ise d’- sesinin var olduğu gösterilmeye çalışılmıştır. Moğolca ǰa’an “fil” ise ya Erken Genel Türkçe *žaŋgan veya Geç Eski Türkçe *ǰagan şeklinden bir alıntıdır. Çalışmanın sonunda, Proto-Türkçe *d- *ǰ- *y- *ń- seslerinin Genel Türkçe ve Bulgar Türkçesindeki gelişimleri tanıklar üzerinden tartışılmış ve özetlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Moğolca, fil, alıntı, söz başı ünsüzü.

Kaynakça

• Abayev, V. İ. (1958). İstoriko-Etimologiçeskiy Slovar’ Osetinskogo Yazıka, Tom I. Oskva-Leningrad: Nauk.
• Baxter, W. H. (1992). A Handbook of Old Chinese Phonology. vol. 64 Trends in Linguistics. Studies and monographs. Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
• Baxter, W. and Sagart, L. (2011). Baxter-Sagart Old Chinese Reconstruction. Version 1.00. URL Haziran 2011 tarihinde http://crlao.ehess.fr/document.php?id=1217. adresinden erişildi.
• Behr, W. (2004). ‘To Translate’ is ‘To Exchange’ 譯者易也 — Linguistic Diversity and the Terms for Translation in Ancient China. Mapping Meanings: The Field of New Learning in Late Qing
• China, (Michael Lackner and Natascha Viltinghoff, Ed.) içinde (ss. 173-209). Leiden: Brill.
• Ceylan, E. Y. (1997). Çuvaşça Çok Zamanlı Ses Bilgisi. Ankara: TDK.
• Choi, H. W. (1988). On some Chinese Loan Words in Uighur. Central Asiatic Journal 32, 161-169.
• Clauson, Sir G. (1957). The Turkish y and Related Sounds. Studia Altaica: Festschrift für Nikolaus Poppe içinde (ss. 33-45). Wiesbaden.
• Clauson, Sir G. (1962). Turkish and Mongolian Studies. London.
• Doerfer, G. (1976). Proto-Turkic: Reconstruction Problems. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 1975-1976, 1-59.
• DTS = Nadelyayev, V. M., D. M. Nasilov, E. R. Tenişev, A. M. Şçerbak. (1969). Drevnetyurkskiy Slovar’. Leningrad: Nauka.
• EDPT = Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Erdal, M. (1988). The Turkic Nagy-Szent-Miklós inscription in Greek letters. Acta Orientalia Academiae Scientarium Hungaricae, 42, 221–234.
• Erdal, M. (1993). Die Sprache der wolgabolgarischen Inschriften. (Turcologica, 13), Wiesbaden: Harrassowitz.
• Erdal, M. (2011). Ongin Yazıtı. (Ülkü Çelik Şavk, Ed.), Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120. Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 26-29 Mayıs 2011, Bildiriler Kitabı içinde (ss. 363-372). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ersoy, H. Y. (2006). Başkurt Türkçesinde Arapça ve Farsçadan Alıntı Kelimelerdeki Ünlü ve Ünsüz Değişmeleri. Türkbilig, 12, 143-162.
• Gharib, B. (2004). Sogdian Dictionary (Sogdian-Persian-English). Tehran: Farhangan Publications.
• Golden, P. B. (2006). Hazar Çalışmaları (E. Ç. Mızrak, Çev.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Harmatta, J. and Litvinsky, B. A. (1996). Tokharistan and Gandhara under Western Türk Rule (650-750). (B. A. Litvinsky, Ed.), History of Civilizations of Central Asia. Volume III: The Crossroads of Civilizations: A.D. 250 to 750 içinde (ss. 367-401). Paris: UNESCO Publishing.
• Janhunen, J. (1977). Samojedischer Wortschatz. Helsinki.
• Janhunen, J. (2009). Proto-Uralic—what, where, and when?. Suomalais-Ugrilaisen Seuran Toimituksia, 258, 57-78.
• Johanson, L. (1998). The History of Turkic. The Turkic Languages (Lars Johanson and Éva Á. Csató, Ed.) içinde (ss. 81-125). London - New York: Routledge.
• Kane, D. (2009). The Kitan Language and Script. (D. Sinor and N.di Cosmo, Ed.), Handbook of Oriental Studies, Section Eight, Central Asia, Vol. 19. Leiden-Boston: Brill.
• Kormuşin, İ. V. (2008). Tyurkskiye Yeniseyskiye Epitafii. Grammatika Tekstologiya. Moskova: Nauka.
• Lessing, F. D. (1995). Mongolian-English Dictionary. Bloomington: The Mongolia Society.
• Li, Fang-kuei (1977). Handbook of Comparative Tai. Honolulu: University of Hawai'i Press.
• Ligeti, L. (1951). Çin Yazısiyle Yazılmış Barbar Glossaları Meselesi (H. Eren, Çev.). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 9( 3), 301-328.
• MacKenzie, D. N. (1986). A Concise Pahlavi Dictionary. (Reprinted with corrections), London-New York: Oxford University Press.
• Miller, Roy A. (1970, Jan.-Mar.). A Grammatical Sketch of Classical Tibetan. Journal of the American Oriental Society, 90(1), 74-96.
• Moravcsik, G. (1983). Byzantinoturcica II. Sprachreste der Türkvölker in den byzantinischen Quellen. 3. unveränderte Auflage. Leiden: E. J. Brill.
• Norman, J. (1978). A Concise Manchu-English Lexicon. (Publications on Asia of the School of International Studies; no. 32), Seattle-London: University of Washington Press.
• Nugteren, H. (2011). Mongolic Phonology and Qinghai-Gansu Languages. Utrecht: LOT.
• Ōsawa, T. (2011). Revisiting the Ongi inscription of Mongolia from the Second Turkic Qaγanate on the Basis of Rubbings by G. J. Ramstedt. SUSA/JSFOu, 93, 147-203.
• OTWF = Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, Vol. I-II. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Ölmez, M. (2002). Chinesische Lehnwörter in uigurischen Xuanzang-Biographie, Kapitel III. SIAL, 9,171-188
• Pekarski, E. K. (1959). Slovar' Yakutskogo Yazıka, Vol. II. Moskova: Akademiya Nauk SSSR.
• Pittayaporn, P. (2009). The Phonology of Proto-Tai. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Cornell University, Amerika Birleşik Devletleri]
• Poppe, N. N. (1930). Dagurskoe nareçie [= Materialı Komissii po issledovaniyu Mongol’skoy Tannu-Tuvinskoy Narodnıh Respublik i Buryat-Mongol’skoy ASSR 6]. Leningrad: Izdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• Poppe, N. (1965). Introduction to Altaic Linguistics. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Pulleyblank, E. G. (1991). Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese, and Early Mandarin. Vancouver: UBC Press.
• Rédei, K. (1988). Uralisches Etymologisches Wörterbuch. Band I. Budapest: Akadémiai Kiadó.
• Róna-Tas, A. (1998). The Reconstruction of Proto-Turkic and The Genetic Question. (L. Johanson and É. Á. Csató, Ed.), The Turkic Languages in (pp. 67-80). London - New York: Routledge.
• Roos, M. (2000). The Western Yugur (Yellow Uygur) Language. Grammar, Texts, Vocabulary. Unpublished Dissertation, Leiden University, The Netherlands.
• Rybatzi, V. (2000). Titles of Türk and Uigur Rulers in the Old Turkic Inscriptions. Central Asiatic Journal, 44(2), 205-292.
• Rybatzi, V. (2011). Classification of Old Turkic loanwords in Mongolic. (Mehmet Ölmez, Erhan Aydın, Peter Zieme, Mustafa S. Kaçalin, Ed.), From Ötüken to İstanbul: 1290 Years of Turkish (720-2010) içinde (ss. 185-202). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• Schönig, C. (2005). Türkisch-mongolische Sprachbeziehungen – Versuch einer Zwischenbilanz. Ural-Altaische Jahrbücher Neue Folge, 19, 131-166.
• Schuessler, A. (2007). ABC Etymological Dictionary of Old Chinese. Honolulu: University of Hawai’i Press.
• Schuessler, A. (2009). Minimal Old Chinese and Later Han Chinese. A Companion to Grammata Serica Recensa. Honolulu: University of Hawai’i Press.
• Skjærvø, P. O. (2009). Middle West Iranian. Iranian Languages (Gernot Windfuhr, Ed.) içinde (ss. 196-278). London-New York: Routledge.
• Stachowski, M. (1998). Notizen zur Schorischen und Tschulymischen Etymologie. Studia Etymologica Cracoviensia in (Vol. 3, pp. 107-123).Kraków.
• Starostin. 13 Eylül 2014 tarihinde starling.rinet.ru/cgi-bin/query.cgi?root=config&morpho=0&basename=\data\china\bigchina adresinden erişildi.
• Tavkul, U. (2007, Haziran). Adige (Çerkes) Dilinde Bulgar Türkçesi Alıntı Sözcükler Üzerine. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4(2), 104-115.
• Tekin, T. (1997). Notes on Some Chinese Loanwords in Old Turkic, Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 165-173.
• Tezcan, M. (2012). Yabgu Unvanı ve Kullanımı (Kuşanlardan İlk Müslüman Türk Devletlerine Kadar). AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], 48, 305-342.
• Tezcan, S. (1975). VIII. Yüzyıldan Kalma 1283 Numaralı Tibetçe Elyazmasında Geçen Türkçe Adlar Üzerine. Türk Dil Kurumunun 40. ve Divan-ü Lûgati’t-Türk’ün 900. Yıldönümleri Dolayısıyla Düzenlenen I. Türk Dili Bilimsel Kurultayına Sunulan Bildiriler. (Ankara, 27-29 Eylül 1972) içinde (ss. 299-307). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• TMEN = Doerfer, G. (1963). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen. Band I. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Todaeva, B. H. (1986). Dagurskiy Yazık. Moskva: Nauka (AN SSSR: Institut vostokovedeniya).
• Uçar, E. (2014). Contributions to Uighur Lexicography II: Remarks on Čog. Acta Orientalia Academiae Scientarium Hungaricae, 67(2), 151-162.
• Vasilyev, D. D. (1983). Korpus tyurkskih runiçeskih pamyatnikov basseyna yeniseya. Leningrad.
• Vasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy Slovar’ Russkogo Yazıka. Tom II, Moskva: Progress.
• VEWT = Räsänen, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Vovin, Alexander (2008). Some Thoughts on the Origin of Old Turkic yaŋa ~ yaŋan ~ yaγan and Middle Mongolian ʒa’an ‘elephant’. Festschrift in Honor of Talat Tekin. (M. Ölmez, Ed.), Türk Dilleri Araştırmaları 18 içinde (ss. 418-421).
• Vovin, A. (2011). First and Second Person Singular Pronouns: A Pillar or a Pillary of the ‘Altaic’ Hypothesis?. Türk Dilleri Araştırmaları, 21(2), 251-278.
• Yunusoğlu, M. K. (2012). Uygurca-Çince İdikut Sözlüğü. İstanbul: TDK.