Özbekistan'da Oğuzca Bir Diyalekt: Güney Harezm-Oğuzcası

Yıl 2006, Sayı: 5, 113 - 128, 01.12.2006

Süer Eker

Öz

Harezm ve Sir-Derya, Türk kültür ve dil tarihinin en önemli coğrafyalarından biridir. Oğuz, Kıpçak ve Çağatay yazı dillerinin bir arada geliştiği Harezm, Karahanlılardan bu yana üç büyük Türk lehçesinin etkileşirnde bulunduğu bir dil bilimsel bölgedir. Harezm, aynı zamanda İran dilleri ile Türk dilleri arasında temas bölgesidir. Özbekistan'ın güneybatısından Balkanlar'a değin uzanan Oğuzca 'dialect continuum'un başlangıç noktası yine Harezm'dir. Bu çalışmada, ÖZbekistan'ın çoğunlukla Harezm ilinin güney bölgelerinde konuşulan Kıpçak, Çağataytipi varyantıardan ses bilgisi ve gramer düzeylerinde önemli farkları bulunan; Doğu ve Batı oguz Türkçesiyle benzer dil özelliklerini paylaşan Harezm Oğuzcası, tarihi ve coğrafi arka planın ardından, ses ve gramer özellikleri bakımından tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Harezm, Oğuzca, Harezm Oğuzcası, Özbekçe, Türkmence

Kaynakça

• ABDULLAYEV, F.A. (1961). Florezemskiye govorı uzbekskogo yazı ka i slovar', II klassifikatsiya horemskih govorov (O 'zbek tilining florazm şevalari i lugat II Florazm şevalarining tasnifiş, O'zbekiston SSR fanlar akademiyası naşriyoti.
• ABDULLAYEV, F.A. (1978). O'zbek tilining O 'guz lahcasi, Toşkent: O'zbekiston SSR "fan" naşriyoti.
• AKOBİRov, S. F. Z. M. Ma'rufova vd. (1959). Uzbeksko-Russkiy Slovar', Moskva: Gosudarstvennoye İzdatel'stvo İnostrannıh i Natsional'nıh Slovarey.
• CAFEROGLU, Alunet, Türk Dili Tarihi I, II, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• CHAMBERS, 1. K. , P. Trudgill (2004). Dialectology, Cambridge: Cambridge University Press.
• DOBOS, Eva (1974). 'An Oghuz dialect of Uzbek spoken in Urgench', Acta Orientalia Hungarica 28.
• DOBOS, Eva (1974). 'Özbek chalk sevalari luğati', Acta Orientalia Hungarica 28.
• ECKMANN, Janos (1996). Harezm, Kıpçak, ve Çagatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DOERFER, Gerhard (1969). 'İran'da Türk Dilleri', Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ECKMANN, Janos (1966). Chagatay Manual, Bloomington: Indiana University.
• ECKMANN, Janos (1979). 'Harezm Türkçesi', Tarihi Türk Şiveleri, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• LARS, Johanson (2005). 'Bilateral Code Copring in Eastern Persian and South- Eastern Turkic', Linguistic Convergeııce and Areal Diffusion. Case studies from Iranian. Semitic and Turkic, London, New York.
• HAMZA YEV, M. Ya, C. Altayev vd. (1962). Türkmen Dilinin Sözlügi, Aşgabat: Türkmenistan SSR ılımlar Akademiyasının Neşriyatı.
• KORKMAZ, Zeynep, 'Oğuz Türkçesinin Tarihi Gelişme Süreçleri ve Divanü Lı1gat-it-Türk' (http://www.tdk.org.tr/yazilar .html)
• MENGES, Karl H. (1968). The Turkie Languages and Peoples, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• ÖZTOPÇU, Kurtuluş, Zhoumagalı Abuov vd. (1996). Dietionary of The Turkic Languages, London and New York: Routledge
• POSCH, Udo (1958). 'Conceming the Sonorization of the Southwest Turkic Languages', Central Asiatic Journal, Volume IV.
• REŞETOV, V.V. (1957). Materialı po uzbekskoy dialektologii i (o'zbek dialektologisidan materia/lar I), Taşkent: İzdatel'stvo Akademii Nauk Uzbekskoy SSR.
• REŞETOV, V.V. (1960). Materialı po uzbekskoy dialektologii II (O'zbek dialektologisidan materiallar II), Taşkent: İzdatel'stvo Akademii Nauk Uzbekskoy SSR.
• SJOBER, Andree F. (1963). Uzbek Structual Grammar, Bloomington: Indiana University.
• SMITH, Graham, V. Law, A. Wilson, A. Bohr, E. Allworth (1998). Nation-building in the Post-Soviet Borderlands, Cambridge: Cambridge University Press.
• TEKİN Talat, (1991). 'A New Classification of the Chuvash-Turkic Languages', Erdem, Ankara: AKM Yayınları.
• TEKİN, Talat (1975). Ana Türkçede Asli Uzun Ünlü/er, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• THOMASON, Saralı. G. (2001). Language Contact-An Introduction, Edinburgh: Edinburgh University Press.