OSMANLI DÖNEMİ KADIN SÜS MALZEMELERİNİN DİVAN ŞİİRİNE YANSIMALARI

Yıl 2010, Sayı: 13, 61 - 89, 01.12.2010

Ülkü Çetinkaya

Öz

İnsanın güzel olana ilgisi dolayısıyla hemen her çağda o çağın estetik anlayışına uygun olarak güzel olmak, güzel görünmek önemli olmuştur. Erkeğe göre güzel görünmeye daha çok önem veren kadın cinsi, güzelleşmek için çeşitli yollara başvurmuştur. Güzel giysiler, mücevher ve aksesuarlarla birlikte çeşitli süs (makyaj) malzemeleri kadın güzelliğine güzellik katan unsurlardır. Esas gayesi güzellik olan bütün güzel sanatlar gibi divan edebiyatında da bu konuya son derece önem verilmiş, insan güzelliği idealize edilerek anlatılmıştır. Bu çalışmada divan şiirinin başta gazeller ve aşk mesnevileri olmak üzere farklı nazım şekilleriyle yazılmış manzumelerinde geçen, kadınların makyaj malzemeleri ile ilgili örneklerle, bu malzemelerin özellikleri, hangi amaçlarla ve ne şekilde kullanıldıklarına ilişkin bilgiler değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, kadın, güzellik, aksesuar, süslenme, makyaj, somutlaştırma, Osmanlı, gazel, mesnevi

Reflections of Ottoman Period Women’s Accessories and Toiletries on Divan Poetry

Öz

Since mankind has always paid attention to beauty, attractiveness and impressive appearance in accordance with the aesthetical views of a given period have been important. The women, whose concern for beauty overwhelm men’s, in an attempt to attract men, have tried various methods to look beautiful. Beautiful clothes, jewelry, accessories and toiletries (make up) are the elements that increase feminine charm. Like all the other fine arts that have strong admiration for beauty, divan literature has attached much importance to this subject, and human beauty was narrated with idealization. In this paper, information about women’s makeup/ toiletries, their features, their aims of use and how they are used are examined by the analyses of samples taken from divan poems of different verses such as gazel (ode) and love mathnawi.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry, woman, beauty, accessories, toilette, make up, concretization, Ottoman, gazel, mathnawi.

Kaynakça

• Aktaş, H. (2006). Abdurrahman Gubârî-Yûsuf u Züleyhâ (İnceleme- Metin). Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Akün, Ö. F. (1994). Divan Edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 9, İstanbul: 389-427.
• Akyüz, K., Beken, S., Yüksel, S. ve Cunbur, M. (1958). Fuzuli-Türkçe Divan. Ankara: İş Bankası Yayınları.
• Arslan, M. ve Aksoyak, İ. H. (1994). Haşmet Külliyatı. Sivas: Dilek Matbaası.
• Avşar, Z. (tarihsiz). Revânî Divanı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (02.12.2009).
• Ayan, H. (1981). Fuzûlî-Leylâ vü Mecnûn. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ayan, H. (2002). Nesimi: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkidli Metni. II, Ankara: TDK Yayınları.
• Ayan Birol, İ. (1989). Altın Varak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 2, s. 541 ), İstanbul.
• Aydemir, Y. (2000). Behişti Divanı. Ankara: MEB Yayınları.
• Boztepe, H. N. (1338-40). Nedim Divanı. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Büyük Türk Sözlüğü (t.y). İstanbul: Hayat Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (1979). Amrî-Divan. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. ve Tanyeri, M. A. (1987). Zati Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon)-Gazeller Kısmı III. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Demirel, M. (2004). Kemâl Paşa-zâde (Şemse’d-dîn Ahmed bin Süleymân) Yûsuf u Zelîhâ [Süleymaniye, Lala İsmail Efendi 621] Transcription and Facsimile. Harvard: The Department of Near Eastern Languages and Civilizatons Harvard University.
• Devellioğlu, F. (1993). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, M. N. (1997). Lâle Devri Şairi Şeyhülislâm Es’ad ve Divanı. İstanbul: MEB Yayınları.
• Erdem, S. (1991). Amber. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 3, ss. 7-8), İstanbul.
• Erünsal, İ. E. (1983). The Life and Works of Tâcî-zâde Ca’fer Çelebi with a Critical Edition of His Divan. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Esiner Ö. M. (1998). Türk Cilt Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gürer, A. (1993). Şeyh Gâlib Divanı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Gürer, A. (1997). Divan Edebiyatında Sürme ve Nâ’ilî’nin Bir Gazeli. Türkoloji Dergisi, XII, (1), 119-126.
• Haim, S. (1975). The One Volume Persian English Dictionary. Téhéran: Librairieİmprimerie Béroukhim.
• Hüseyin, R. (1305). Lügat-i Remzî, II. İstanbul: Matbaa-i Hüseyin Remzî.
• İpekten, H. (1970). Nâ’ilî-i Kadîm Divanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Divanı. Ankara: MEB Yayınları.
• Kaya, B. A. (2003). The Divan of Azmi-zâde Haleti: İntroduction and Critical Edition. II, Cambridge: The Department of Near Eastern Languages and Literatures.
• Kazan, Ş. (1997). Hamidî-zâde Celilî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Husrev ü Şirin Mesnevisi (İnceleme-tenkitli metin). Yüksek Lisans Tezi, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Koçu, R. E. (1967). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Kutlar, F. S. (2004a). Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî-Dîvân. Ankara: Kalkan Matbaası.
• Kutlar, F. S. (2004b). Gâliye. Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü içinde (C. 3, ss. 4-6). Ankara: AKM Yayınları.
• Kutlar, F. S. (2005). Klasik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhirnâme. Ankara: Öncü Basımevi.
• Küçük, S. (1994). Bâkî Divanı (Tenkitli Basım). Ankara: TDK Yayınları.
• Kütük, R. (1995). Celâl-zâde Salih Çelebi-Leylâ vü Mecnûn (Tenkidli Metin-İnceleme). Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Mengi, M. (1995). Mesîhî Divanı. Ankara: AKM Yayınları.
• Mu’în, M. (1364). Ferheng-i Fârsî. 6, Tahran.
• (Mütercim) Ahmed Âsım (1305). El-Okyânûsü’l- Basît fî-Tercemeti’l- Kâmûsi’l- Muhît. III, İstanbul: Matbaa-i Osmaniyye.
• Mütercim Âsım Efendi (2000). Burhân-ı Katı. M. Öztürk, D. Örs (Yay. Haz.), Ankara: TDK Yayınları.
• Okuyucu, C. (1994). Cinânî: Hayatı, Eserleri, Divanının Tenkidli Metni. Ankara: TDK Yayınları.
• Onay, A. T. (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. C. Kurnaz (Yay. Haz.), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Öztürk, Z. (2001). Hamdu’llâh Hamdî’s Mesnevî Yûsuf ve Zelîhâ (Introduction, Text, Analysis and Facsimile [Ayasofya K.390/1] ). 2, Harvard: The Department of Near Eastern Languages and Civilizatons Harvard University.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3, İstanbul: MEB Yayınları.
• Redhouse, S. J. W. (1992). Turkish and English Lexicon. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Saraç, M. A. Y. (2000). Emri Divanı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Serdaroğlu, V. (2006). Sosyal Hayat Işığında Zâtî Divanı. İstanbul: İsam Yayınları.
• Şahin, E. S. (2004). Keçeci-zâde İzzet Molla’nın Divanları: Bahâr-ı Efkâr ve Hazân-ı Âsâr. II, Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Şemseddîn Sâmî (1317). Kâmûs-ı Türkî. Dersaâdet: İkdam Matbaası.
• Şentürk, A. A. (2002). XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevilerinde Edebî Tasvirler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ŞirazÎ (1992). Hâfız Divanı. (Abdülbaki Gölpınarlı, Çev.). İstanbul: MEB Yayınları.
• Şu’ûrî H.(1155). Ferheng-i Şu’ûrî (Lisânü’l-Acem). II, İstanbul.
• Şükûn, Z. (1984). Farsça-Türkçe Lûgat Gencinei Güftar (Ferhengi Ziya). III, İstanbul: MEB Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî Bey Divanı. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tarlan, A. N. (1970). Zati Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon)-Gazeller Kısmı II. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Taş, H. (2004). Vahyî Divanı ve İncelenmesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (02.12.2009).
• Timurtaş, F. K. (1963). Şeyhî ve Husrev ü Şîrin’i-İnceleme-Metin. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tulum, M. ve Tanyeri, M. A. (1977). Nev’î-Divan. İstanbul: İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yayınları.
• Yakar, H. İ. (2009). Gelibolulu Sun’î Divanı. Gaziantep.
• http://ekitap.kulturturizm.gov.tr (02.12.2009).
• Yeni Tarama Sözlüğü (1983). Cem Dilçin (Yay. Haz.), Ankara: TDK Yayınları.