Yenileşme Döneminde Meşrutiyetten Gayrimeşruluğa Bektaşilik: Otorite-İtaat- Mücadele

Yıl 2005, Sayı: 2, 169 - 186, 01.06.2005

Rüya Kılıç

Öz

1826' da Bektaşi tarikatı resmen kapatıldı. Ancak tarikat varlığını 1925' e kadar yarı resmi bir nitelikte sürdürmeyi başardı. Bu çalışmada, kapatılma sonrasında tarikat içindeki gruplar, bunların meşruiyet iddiaları ile yönetimin tavrının ilişkilere ne şekilde yansıdığı soıusu ele alınmaya çalışılmıştır. Özellikle Hacı Bektaş Dergahı, baba ve çelebi/er ile Nakşi şeyhler arasında sert meşruiyet ve iktidar mücadelelerinin yaşandığı bir merkezdir. Osmanlı yönetiminin, resmen yasakladığı tarikatın mensuplarıyla ilişkilerinin devam etmesi tarikatın tamamen yer altına çekilmesini engelledi. Diğer taraftan, kendilerine yapılan çok sayıda başvuıuya rağmen Bektaşi gruplardan birini resmen tanımayı kabul etmediler. Çünkü hangi taraf seçilirse seçilsin sorunların sona ermemesinden ve hatta taraflar arasındaki rekabetin artarak yeni sorunlar çıkarmasından korkulması çok muhtemeldir. Bektaşilerin içinde bulundukları durum da var olan yapıyı değiştirecek güce ve etkiye sahip olmaktan uzaktır.

Anahtar Kelimeler

Bektaşi, çelebi, baba, Nakşibendi şeyhler, Osmanlı yönetimi

Kaynakça

• BOA Cevdet, Evkaf, m. 1294,6560, 32819,32819,27216,23489.
• BOA Hatt-ı Hümayun, m. 13680, 17351, 1735, 17438 A-B, 17383, 17322, 17386,17406,17386,24493,27362.
• BOA DH. İD, D. no: 37-2, G. No: 2-3.
• BOA İrade Dahiliye, m. 2856, 3399, 1518.
• BOA İrade Meclis-i Vala, m. 4009.
• BOA MKT.MHM, D. nr. 18, V. Nr. 48.
• BOA Ayrıiyat, Meşihat, m. 1080, 1081, 1413.
• TBMM Zabıt Ceridesi (I. Dönem), XIX. Hakimiyet-i Milliye. 4 Temmuz 1339/1923.
• A.Cevdet, (1309). Tarih-i Cevdet, İstanbul, XII.
• Ahmed Lütfi, (1290). Tarih-i Lütfi, İstanbul, I.
• A. Rıfkı, (1328). Bektaşi Sırrı, İstanbuL.
• ---, (1327). Bektaşi Sım 'nın Müdafaasına Mukabele, IV, İstanbuL.
• ATALAY, Besim, (1340). Bektaşilik ve Edebiyatı, İstanbuL.
• ALTıNOVA, Ayşegül, (2004). "Osmanlı Arşiv Belgeleri", Hacı Bektaş Veli Araşurma Dergisi, Kış, 209-228.
• BİRİNCİ, Ali, "Rumehhisarı'rıda Bir Bektaş! Şeyh Ailesi", Dergah, S.134.
• Cemaleddin Çelebi. (1328). Bektaşi Sım Nam Risôleye Müdafaa, İstanbuL.
• CLA YER, Nathalie, (1994). "Bektaşilik ve Arnavut Ulusçuluğu", Toplumsal Tarih, II2.
• Es'ad Efendi, (1243). Üss-iZafer, İstanbuL.
• Şirvanlı Fatih Efendi, (200 I). Gülzdr-ı FütCthdt (Bir Görgü Tanığının Kalemiyle Yeniçeri Ocağı 'nın Kaldırılışı), (Haz. Mehmet Ali Beyhan), İstanbuL.
• FAROQHI, Suraiya, (2003). Anadolu 'da Bektaşilik, (Çev. Nasuh Barın), İstanbuL.
• GÜNDÜZ, İrfan, (1997). "Yeniçeri Ocağı'nın İlgasından Sonra Meydana Gelen Bazı Tasavvufı Gelişmeler", iLAM Araştırma Dergisi, II, S. 1 (Ocak- Haziran), s.7-21.
• HASLUCK, F. V., (1928). Bektaşilik Tetkikleri, (Mütercimi Ragıb Hulusi), İstanbuL.
• IŞIN, Ekrem, (1994). "Bektaşilik", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, II.
• KILIÇ, M. Erol, (1997). "Yedi Tepeli Şehrin Tekkcleri ve Muhyiddin Efendi'nin "Tomar-ı Tekiiyii"sı, İstanbul Armağanı, 3 Gündelik Hayatın Renkleri, (Yay. Haz. Mustafa Armağan).
• KÜÇÜK, Hülya, (2003). Kurtuluş Savaşı 'nda Bektaşiler, İstanbuL.
• HAMİD, Z. (Koşay), (1926/1928). "Hacı Bektaş Tekyesi", Türkiyat Mecmuası, İstanbul, II.
• MELIKOFF, Irene, (1993). "1826'dan Sonra Bektaşiler Tarikatı", Uyur ldik Uyardılar, İstanbuL. Mimar Hikmet, (1928). Türk Yurdu, S. 6/200.
• ODACI, Serdar, (ı 998). "Osmanlı Arşiv Belgelerinde II. Mahmut Dönemi Sonrası Bektaşi Dergahları", Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Güz, s.15-36.
• SOYER, Yılmaz, (1999a). "Xvfll-XfX. Yüzyıllarda Bektaşilik-Devlet İlişkileri", Arayışlar-insan Bilimleri Araştırmaları, S.I, s.75-96. .
• ---, (1999b). "Osmanlı Devleti 'nin Son Yüzyılında Bektaşilik: Bektaşi Tekkelerinin Kapatılışı ve Bektaşiliğin Yasaklı Yüzyılı", Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları, S. 2, s.35-66.
• ---, (2004). "Arşiv Belgeleri ışığında II. Meşrutiyet Döneminde Bektaşilik", Tasavvuf, S. 12,5.97-109.
• UZUNÇARŞıLI, i. H., (1932). Kütahya Şehri, İstanbuL.
• ---, (1943). Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları, Ankara.
• YÜKSEL, Müfıd, (1997). "İstanbul Bektaşi Tekkeleri-I", Cem, S. 71, 5.37- 43.