BİR GÖRGÜ TANIĞININ GÖZÜNDEN KABAKÇI MUSTAFA İSYANI

Yıl 2008, Sayı: 9, 281 - 308, 01.12.2008

Yunus İnce

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti’nde III. Selim dönemindeki modernleşme

çabalarını sona erdiren Kabakçı Mustafa İsyanı’nı incelenmeye çalışılacaktır.

İsyan, olaylara bizzat şahit olmuş bir kişinin mektubundan yola çıkarak

değerlendirilecektir. Mektup, Osmanlı Devletinin siyasî tarihinde ray değişimi

olarak vasıflandırılabilecek olan, batı tarzı modernleşme çabalarından birini sona

erdiren olayları anlatmasından dolayı önem arz etmektedir. Her toplumsal olay

gibi, bu isyan da pek çok nedeni olduğu göz önünde bulundurularak incelenmeye

çalışılmıştır. Modernleşme çabalarının halk katında yeterince anlaşılamaması ve

reformcu kadronun dışında kalan siyasî- askerî elitler arasında da taraftar

bulamaması başarısızlığın başlıca nedenleridir. Bunun yanında dönemin

devletlerarası olaylarından kaynaklanan bazı gelişmeler de reform karşıtlarının

karşıtlıklarını pekiştirip, sayılarını artırmış ve gelişen olaylar bir isyanla

neticelenmiştir. Bütün bunlara rağmen bu başarısız reform çabası daha sonraki

reformlar için gerekli tecrübenin edinilmesini sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

III. Selim, Nizâm-ı Cedîd, İrâd-ı Cedîd, Kabakçı Mustafa, reform

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (B.O.A. HAT): 4254, 5028, 5064, 6413; 7522, 7524, 7532, 7537, 7554, 7558, 7598-A, 7598-D, 7598-F, 7598-H, 7606, 7615, 23134, 32320-I, 53190, 53788.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye (B.O.A. C.AS.): 50601.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Muallim Cevdet Tasnifi Saray Maslahatı (B.O.A. C.SM.): 470, 2069.
• Ahmed Asım, (Tarihsiz). Tarih-i Asım, Cilt II, Ceride-i Havadis Matbaası, İstanbul.
• Ahmed Cevdet Paşa, (1303). Tarih-i Cevdet, Cilt VIII, Matbaa-i Osmaniye, İstanbul.
• Ahmet Refik, (1331). Kabakçı Mustafa, Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı, İstanbul.
• BAYDAR, Mustafa, (1954). Kabakçı Mustafa İsyanı, Osman Yalçın Matbaası, İstanbul.
• BEYDİLLİ, Kemal - İlhan Şahin, (2001). Mahmud Raif Efendi ve Nizâm-ı Cedîd’e Dair Eseri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• BEYDİLLİ, Kemal, (2001a). “Kabakçı İsyanı Akabinde Hazırlanan Hüccet-i Şeriyye”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 4, ss, 33–48, İstanbul.
• BEYDİLLİ, Kemal,(2001b). Osmanlı Döneminde İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul.
• BEYHAN, Mehmet Ali, (2007). Saray Günlüğü (1802- 1809), Doğu Kütüphanesi Yayınları, İstanbul.
• Câbî Ömer Efendi, (2003). Câbî Târihi (Târih-i Sultân Selim-i Sâlis ve Mahmud-ı Sânî) Tahlil ve Tenkildi Metin, Cilt I, (Haz. Mehmet Ali Beyhan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• DERİN, Fahri Ç., (1973a). “Kabakçı Mustafa Ayaklanmasına Dair Bir Tarihçe”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı 27, ss, 99- 110, İstanbul..
• DERİN, Fahri Ç.,(1973b). “Yayla İmâmı Risalesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı 3, ss, 213- 272, İstanbul.
• DERİN, Fahri Ç., (1974). “Tüfenkçibaşı Arif Efendi Risalesi”, Belleten, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Cilt XXXVIII / Sayı 151, ss, 379- 443, Ankara.
• DOĞAN, Bayram, (2001). Mustafa Necib Efendi Tarihi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• OĞULUKYAN, Georg, (1972). 1806- 1810 İsyanları III. Selim, IV. Mustafa, II. Mahmud ve Alemdar Mustafa Paşa (Georg Oğulukyan’ın Ruznamesi), Tercüme ve notlar: Hrand D. Andreasyan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
• KILIÇ, Musa, (2003). Kabakçı Mustafa İsyanı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• KOÇU, Reşad Ekrem, (2001). Kabakçı Mustafa: Bir Serserinin Romanlaştırılmış Hayatı, Doğan Kitapçılık, İstanbul.
• Mehmed Süreyya, (1996). Sicill-i Osmanî Osmanlı Ünlüleri, Cilt I, II, III, IV, V, (Haz. Nuri Akbayar), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Mustafa Nuri Paşa, (1327). Netâyicü’l- Vukuât, Cilt IV, Uhuvvet Matbaası, İstanbul.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt I, III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Sahâflar Şeyhi-zâde Seyyid Mehmed Es‘ad Efendi (2000), Vak‘a-nüvîs Es‘ad Efendi Tarihi (Bahir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle) 1237- 1241/ 1821- 1826, (Neşre Hazırlayan: Ziya Yılmazer), Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul.
• Şani-zâde Mehmed Ataullah Efendi, (Tarihsiz). Tarih-i Şanizâde, Cild I, İstanbul.
• Ubeydullah Kuşmânî- Ebubekir Efendi, (2007). Asiler ve Gaziler Kabakçı Mustafa Risalesi, (Haz. Aysel Danacı Yıldız), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, (1942). “Kabakçı Mustafa İsyanına Dair Yazılmış Bir Tarihçe ve Amedci Mustafa Reşid Bey’in İbrahim Paşa’ya Mektubu”, 23- 24 Sayılı Belletenden ayrı basım, Türk Tarih Kurumu Basımevi, ss, 253- 267, Ankara.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, (1956). “Nizam-ı Cedid Ricalinden Valide Sultan Kethüdası Meşhur Yusuf Ağa ve Kethüdazade Arif Efendi”, Belleten, Cilt XX / Sayı 79, ss. 485- 524, Ankara..