CUMHURİYET DÖNEMİ NÜFUS POLİTİKALARI ÇERÇEVESİNDE GÖÇ VE GÖÇ POLİTİKALARI (1921-1960)

Yıl 2016, Sayı: 24, 273 - 301, 12.08.2016

Seyfi Yıldırım

Öz

Göç bir ülkede nüfus politikaları ile yakından ilgili bir olgudur. Türkiye Cumhuriyeti devleti bir imparatorluk mirasçısı olarak yoğunlukla dinen Müslüman ve Türk soylu nüfusu barındırmaktaydı. Türkiye devleti, hem 1923 öncesi hem de sonrası, Anadolu sahasında farklı dinî ve mezhebî grupları da emperyal kalıt olarak saklarken çekildiği topraklardan ve savaş sonu antlaşmalarına bağlı olarak göç yoluyla gelen yeni kitleleri bünyesine kabul etti. Dinî farklılıklar Osmanlı’dan Cumhuriyet’e gittikçe azalmakta, Anadolu’dan gidenlerin ekseriyeti Hristiyan nüfus (Karamanlı Ortodoks Türk Cemaati de dâhil olmak üzere), gelenler ise Türk ağırlıklı Müslüman nüfustan oluşmaktaydı. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren, hükümetler, izledikleri refah ve kalkınma politikalarında eksik nüfus problemi ile karşı karşıya kaldı. Bu problemi çözmek üzere uygulamaya konulan nüfus politikaları çerçevesinde alınan diğer tedbirlerin yanı sıra tarihî coğrafya ve diğer ülkelerden gelecek belli niteliklere sahip göçmenlerin kabulü de nüfus artışı için teşvik edilen bir siyaset oldu. Bu şekilde Müslüman unsurların Anadolu’daki toplumsal ve ekonomik yapısına olumlu katkılar yapacağı, bu yeni nüfusun üretkenliği arttıracağı ve Türk kültürüne uyum sağlayacakları düşünüldü. Bu çalışmada Cumhuriyet döneminde ortaya konulan nüfus politikalarına eklemli olarak seyreden ve uygulanan göç politikalarının işleyişi, yönetici siyasi elitin ve aydınların göç ve göçmenlere bakışları, Cumhuriyet devri devlet siyasi arşiv belgeleri ve ilgili göç literatürü ışığında ele alındı.

Anahtar Kelimeler

Göç, göç politikaları, Türkiye nüfusu, nüfus politikaları, cumhuriyet dönemi

Migration and Policies of Migration within the Framework of Population Policies during the Republican Era

Öz

Migration is relevant to a country’s demographic policies. As the successor of an Empire, the population of the Republic of Turkey intensely composed of in religious terms Muslim and Turkic origin population. The new Turkish state accepted new masses including different relegious groups and sects migrated from loss territories in consequence of withdrawals and peace treaties signed at the end of the war. Religious differencies in the population had gradually diminished in the Republican period. The majority of the groups which migrated from Anatolia, including the Orthodox Turks from Karaman, were Christians whereas the immigrants to Turkey were Muslims, mostly with Turkic origin. Beginning from the proclamation of the Republic, governments challanged with the lacking population in their welfare and develpoment policies. In order to settle this problem, apart from the measures taken within the framework of demographic policies the acception of immigrants from former territories and other countries who had some specific qualifications were also encouraged. By this means, it was considered that the Muslim population would make positive contributions to the socioeconomic structure of Anatolia as well as to the productivity. In the meantime, it was believed that they would be adapted to Turkish culture. This study aims to introduce the functioning of demographic and migration policies in the Republican era. It is also going to be analyzed the view of political elites and intellectuals to those policies in the light of archival sources and concerning literatüre.

Anahtar Kelimeler

Migration, migration policies, Turkey population, population policies, republican era.

Kaynakça

• Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı Bakanlar Kurulu Fonu BCA, Fon Kodu: 030..18.1.1., Kararname No.1050, Ek No. 1-85, 3.30..1. BCA, 30..18.1.1, K.no. 2201, Ek No. 1-154, Yer No: 14.43..13. BCA, 30..18.1.2, K.no.7488, Ek No. 1-195 Yer No: 1.10..38. BCA, 30..18.1.2, K.no.9616, Ek No. 1-204 Yer No: 2.19..12. BCA, 30..18.1.2, K.no.9617, Ek No. 1-205, Yer No: 2.19..13. BCA, 30..18.1.2, K.no.1-206, Yer No: 2.19..14. BCA, 30..18.1.2, K.no.11663, Ek No. 1-321, 23.61..5. BCA, 30..18.1.2, K.no.12384, Ek No. 1-350, 26.16..1. BCA, 30..18.1.2, K.no.11336, Ek No. 1-310, 21.44..17. BCA, 30..18.1.2, K.no.12522, Ek No. 1-353, 27.22..19. BCA, 30..18.1.2, K.no.12568, Ek No.1-356, 27.25..5. BCA, 30..18.1.1, K.no.446, Ek No. 97-3 Yer No: 2.24..3. BCA, 30..18.1.1, K.no.454, Ek No. 1-18, 2.24..11. BCA, 30..18.1.1, K.no.456, Ek No. 1-19, 2.24..13. BCA, 30..18.1.1, K.no.457, Ek No. 1-20, 2.24..14. BCA, 30..18.1.1, K.no.458, EK No. 1-21, 2.24..15. BCA, 30..18.1.1, K.no.977 Ek No. 1-75, 3.26..8. BCA, 30..18.1.1, K.no.981, Ek No. 1-76, 3.26..12. BCA, 30..18.1.1, K.no.982, Ek No. 1-77, 3.26..13. BCA, 30..18.1.1, K.no.983, Ek No. 1-78, 3.26..14. BCA, 30..18.1.1, K.no.1614, 5.17..10. BCA, 30..18.1.1, K.no.1091, Ek No. 1-87, 3.32..2. BCA 30..18.1.1, K.no.1204, Ek No. 1-96, 4.37..15.
• Adıvar, H. E. (2014). Türkün Ateşle İmtihanı İstiklal Savaşı Hatıraları (10. bsk.). Can Yayınları.
• Ağanoğlu, Y. (2012). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanlar’ın Makûs Talihi Göç (7. bsk.). İstanbul: Kum Saati.
• Akbayar, N. (1985). Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti Nüfusu. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, V. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arı, İ. (1982). Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Eskişehir-İzmir Konuşmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arı, K. (1992, Mart). Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikasını Belirleyen Temel Unsurlar. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, VIII(23), 409-420.
• Arı, K. (1992). Kurtuluş Savaşı Sonrasında İzmir’e Yönelik Göçler ve Etkileri. Üç İzmir (1. bsk.) içinde (ss.273-282), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arslan, S. (2008). Balkan Savaşları Sonrası Rumeli’den Türk Göçleri ve Osmanlı Devleti’nde İskânları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aslan, A. (2014). Atatürk Döneminde Romanya’dan Türk Göçleri ve Göçmenlerin Türkiye'de İskânları. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(4), 31-50.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. (1997). I-III, II, (5. bsk.). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi yay.
• Banguoğlu, T. (1945). Çok nüfuslu Türkiye. Ülkü, IX, 98.
• Barkan, Ö. L. (1949). Türkiye’de Muhacir İskânı İşleri ve Bir İç Kolonizasyon Planına Olan İhtiyaç. İktisat Fakültesi Mecmuası, X/1-4, İstanbul.
• Bice, H. (1991). Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Biçer, A. (2007). Cumhuriyet Dönemi Türkiye’nin Balkan Türkleri Politikası. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gebze İleri teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gebze.
• Bozbeyoğlu, A. T. ve Çavlin, A. (2004). 1927 Nüfus Sayımının Basında Yansımaları. Nüfusbilim Dergisi, 26, 73-88.
• Çağaptay, S. (2002). Kemalist Dönemde Göç ve İskân Politikaları: Türk Kimliği Üzerine Bir Çalışma (D. Orhun, Çev.). Toplum ve Bilim, 93, 218-241.
• Çağaptay, S. (2003). Kim Türk Kim Vatandaş? Erken Cumhuriyet Dönemi Vatandaşlık Rejimi Üzerine Bir Çalışma (P. Hazbay, Çev.). Toplum ve Bilim, 98, 166-185.
• Cillov, H. (1960). Nüfus İstatistikleri ve Demagojinin Genel Esasları. İstanbul.
• Çakmak, F. (2009). Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Nüfusu Kayıt Altına Almaya Yönelik Girişimler. ÇTTAD, VIII(18-19), 89-115.
• Çakmak, M. A. (2011, Ekim). Hamdullah Suphi’nin Bükreş Büyükelçiliği ve Gagauz Türklerinin Eğitimi Üzerine Çabaları. Türk Yurdu, 100(290), 102-106.
• Çolak, F. (2013, İlkbahar). Bulgaristan Türklerinin Türkiye’ye Göç Hareketi (1950-1951). Tarih Okulu, 14, 113-145.
• Duman, Ö. (2008, Bahar). Atatürk Döneminde Romanya’dan Türk Göçleri (1923-1938). Bilig, 45, 23-44.
• Duman, Ö. (2009, Bahar). Atatürk Dönemi Balkan Göçmenlerinin İskân Çalışmaları. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 43, 473-490.
• Dündar, F. (2002). İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emgili, F. (2002). Boşnakların Türkiye’ye Göçleri (1878-1934). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi.
• Erdal, İ. (2011, Güz). Ülkü Mecmuasına Göre Erken Cumhuriyet Dönemi Nüfus Politikası (1923–1938). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 48, 779-791.
• Gelekçi, C. (2014, Aralık). Türkiye’de Nüfus Yapısı ve Temel Özellikleri (1938-1960 Dönemi). Edebiyat Fakültesi Dergisi, 31(2), 127-137.
• Geray, C. (1962). Türkiye’den ve Türkiye’ye Göçler (1923-1961). Türk İktisadi Gelişme Araştırma Projesi, Ankara.
• Gülay, Ö. (2008). Balkan Savaşları ve Sonrasında Bulgaristan ve Osmanlı Devleti Arasında Nüfus Göçü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Gündüz, T. (2012). Allahimemanet Bosna Boşnakların Osmanlı Topraklarına Göçü 1879-1912. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Güriz, A. (1975). Türkiye’de Nüfus Politikası ve Hukuk Düzeni. Ankara: Türkiye Kalkınma Vakfı Yayınları.
• Hakov, C. (2002). 1913 Yılında İstanbul’da İmzalanan Bulgar- Türk Antlaşması ve Bulgaristan Türk Müslüman Nüfusun Hakları. XIII. Türk Tarih Kongresi, III, Ankara: TTK Yay.
• Karpat, K. (2002). Osmanlı Modernleşmesi (I. bsk.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Karpat, K. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914 (2. bsk.). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, K. (2012). Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Milliyetçilik. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kavas, A.Y. “Rusya’da Nüfusun Azalması ve Güvenlik Kaygıları” http://www.bilgesam.org/incele/1602/-rusya'da-nufusun-azalmasi-ve-guvenlik-kaygilari/#.VshKd_KLShc. (Alınma tarihi 4.4.2016).
• Kazgan, G. (1983). Milli Türk Devleti’nin Kuruluşu ve Göçler. Türkiye Ansiklopedisi içinde (C. 6, ss.1556-1562.e)
• Koyuncu, A. (2006, Güz). Bulgaristan’da Osmanlı Maddi Kültür Mirasının Tasfiyesi (1878-1908). Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi OTAM, 197-243.
• Metin, Ö. (2012, Güz). Hamdullah Suphi Tanrıöver’in Romanya Türklerinin Göçüne Dair Faaliyetleri (1931-1938). Karadeniz Araştırmaları, 9(35), 125-143.
• Önder, S. (1990). Balkan Devletleriyle Türkiye Arasındaki Nüfus Mübadeleleri (1912 - 1930). Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Eskişehir.
• Özcan, K. E. (2016). Soğuk Savaş Döneminde Bulgaristan Türklerinin Türkiye’ye Göçü: Bursa Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Özdemir N. (2013). Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Yol Vergisi. Tarih Araştırmaları Dergisi, XXXII, 213-258.
• Pallis, A.A. (1925, October). Racial Migrations In The Balkans During The Years 1912-1924. The Geographical Journal Coverage, 66(4), 315-331.
• Sofuoğlu, A. (1995, Mart). Osmanlı Devleti’nde Ortaya Çıkan Safhası; 1903-1904 (1319) Yılında Meydana Gelen Göçler. Türk Kültürü Dergisi, 383, 168-188.
• Şevket Süreyya. (2011). Polemik: Çok Nüfuslu Anadolu. Kadro, Cilt I. (5 Mayıs, 1932), (Yayına Hazırlayan: Özgür Erdem), İleri Yayınları, İstanbul, ss.31-35.
• Şimşir, B. N. (1986). Bulgaristan Türkleri. Ankara: Bilgi Yay.
• Tekeli, İ. (2008). Göç ve Ötesi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ünal, S. (2012). Kimliğin Tarihsel ve Kültürel Ortak İnşası: Türkiye’de Balkan (Rumeli) Göçler. Milli Folklor, 24(94), 27-40.
• Yavuz, N. (2010). Hamdullah Suphi Tanrıöver ve Gagavuzlar. Akademik Bakış, 4(7), 177-184.
• Yeşiltuna, S. (2006). 1934 İskân Kanunu ve Türk Basınındaki Yansımaları. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
• Yıldırım, H. (2014, Yaz). Mütareke Yıllarında Osmanlı Topraklarında Göçleri Önlemeye Yönelik Çabalar. Akademik Bakış, 7(14), 71-96.
• Yıldırım, S. (2010, Mart). Belçikalı Nüfus ve İstatistikbilimci Camille Jacquart ve Türkiye’de Modern İstatistikîn Kurulması (1926-1929). Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(1), 7-36.
• Yıldırım, S. ve Sofuoğlu, A. (2012, Güz). Balkan Savaşları ve Sonrasındaki Göçlerin Türkiye Nüfusuna Etkileri. CTAD Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 8(16), 75-92.
• 15 Eylül 2012 tarihinde http://www.akintarih.com/kafkasya/osmanliyeyerlesme.html. adresinden erişildi.
• 22 Şubat 2016 tarihinde http://www.tuik.gov.tr/yillik/Ist_gostergeler. adresinden erişildi.