A Compilation of Topics with Regard to Dialect Studies and Questions to be Addressed to Participants

Yıl 2017, Sayı: 27, 61 - 84, 31.01.2018

Hakan Akca

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1437567

Cited By: 1

Öz

Dialect studies consist of different stages, such as text compilation, transcribing examination, classification the texts compiled, and finally preparation of a dictionary and an index. The first and the most important stage of a dialect study is compilation that is the basis for any dialectological work. In dialect studies, if compilation is conducted correctly, the following steps, i.e. deciphering, examination, classification, preparing of a dictionary or an index, will also be done correctly. Thus, for one who researches a dialect, it is very important to know what to compile and in which manner. Some preparations are an imperative before compilation. A good compiler must determine a purpose, and what to compile before conducting research in a dialect zone. At this stage, determining of the topics of the compilation and formulating questions for informants are essential. A reliable compilation cannot be made without setting a purpose, learning compilation methods, or preparing a subject and questions. There are no specific compilation topic or topics in dialect studies, but it is extremely useful that a dialect researcher possesses subject and question examples in his/her disposal. In this way, duplication of the same questions is avoided during the compilation stage, and in case of forgetting what to ask, the researcher makes use of those sample questions prepared in advance. Although there have been many studies dealing with problems concerning dialect subjects, compilation techniques, method problems, lexicon and index sections in dialect studies, there have not been yet any study about compilation topics and questions to be asked to those participating. This article will examine the compilation topics in dialect surveys, and give some examples of the questions.

Anahtar Kelimeler

Dialect studies, compilation topics, compilation questions, compiler, participant.

AĞIZ ÇALIŞMALARINDA DERLEME KONULARI VE KAYNAK KİŞİLERE YÖNELTİLECEK SORULAR

Öz

Ağız çalışmaları, metin derleme, derlenen metinleri transkribe etme, inceleme, sınıflandırma, sözlük ve dizin hazırlama gibi farklı aşamalardan oluşur. Bir ağız çalışmasının ilk ve en önemli aşaması derlemedir. Çünkü derlemeler asıl çalışmanın temelini oluşturur. Ağız çalışmalarında derlemeler doğru yöntemlerle ve sağlam bir şekilde yapılırsa deşifrasyon, inceleme, sınıflandırma, sözlük veya dizin hazırlama aşamaları da sağlam olacaktır. Bu sebeple bir ağız araştırmacısının neyi, nasıl derleyeceğini bilmesi son derece önemlidir. Sahada derlemeye çıkmadan önce birtakım ön hazırlıklar yapılmalıdır. İyi bir derlemeci, sahaya çıkmadan önce mutlaka amacını bilmeli, daha sonra neyi derleyeceğini belirlemelidir. İşte bu aşamada derleme konularının seçimi ve kaynak kişilere yöneltilecek soruların hazırlanması gerekir. Amaç belirlemeden, derleme yöntemleri öğrenilmeden, konu ve soru hazırlığı yapılmadan sağlıklı bir derleme yapılamaz. Ağız çalışmalarında belli bir derleme konusu veya konuları yoktur, ancak bir ağız araştırmacısının elinde konu ve soru örneklerinin bulunması son derece faydalıdır. Böylece derleme aşamasında hem aynı soruların tekrar edilmesi önlenmiş olur hem de araştırmacı ne soracağını unuttuğu zaman elindeki örnek sorulardan yararlanır. Günümüze kadar ağız çalışmalarında kaynak kişi meselesi, derleme teknikleri, yöntem sorunları, sözlük ve dizin bölümlerinin hazırlanması konuları üzerine pek çok çalışma yapılmasına rağmen derleme konuları ile kaynak kişilere yöneltilecek sorular üzerinde durulmamıştır. Bu makalede ağız araştırmalarında derleme konuları üzerinde durulacak ve birtakım soru örnekleri verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Ağız araştırmaları, derleme konuları, derleme soruları, derlemeci, kaynak kişi.

Kaynakça

• Adıgüzel, A. (2013). Dünyada ve Türkiye Türkçesinde Ağız Çalışmaları ve Yöntemler. Turkish Studies, 8 (9), 387-401.
• Akar, A. (2006). Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunları. Turkish Studies 1 (2), 41-53.
• Akar, A. (2009a). Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar -I. Turkish Studies, 4 (4), 1-11.
• Akar, A. (2009b). Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar –II. Turkish Studies, 4 (8), 216-224.
• Akça, H. (2012a). Ankara İli Ağızları. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Akça, H. (2012b). Ağız Çalışmalarında Gramatikal Dizin Hazırlarken Karşılaşılan Sorunlar. Türkbilig, 24, 121-142.
• Boz, E. (2002). Afyon Merkez Ağzı. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayını.
• Boz, E. (2008). Ağız Atlasları. Turkish Studies, 3 (3), 152-166.
• Boz, E. (2017). Türkiye’nin İlk Dil Atlası: Eskişehir İli Dil Atlası. Türk Dili, 789, 80-92.
• Boz, E. ve Günay Aktaş, S. (2017). Eskişehir Dil Atlası, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Buran, A. (2009). Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Dil Atlası, İstanbul: Biyografi.net Yayınları.
• Buran, A. (2010). Türkiye Türkçesi Ağız Atlasının Önündeki Sorunlar. Diyalektolog, 1, 15-20.
• Çalışkan, N. (2013). Ağız Atlaslarının Hazırlanışında Süreç, Yöntem ve Teknikler: Flaman Ağız Atlasları Örneği. Teke, 2 (3), 75-82.
• Demir, N. ve Aydoğdu, Ö. (2009). Giresun İli ve Yöresi Ağızları. Giresun: Giresun Valiliği.
• Demir, N. (1998). Ağız Araştırmalarında Kaynak Kişi Meselesi. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, M. Özarslan, Ö. Çobanoğlu (Haz.) içinde (ss. 171-180), Ankara.
• Demir, N. (1999a). Ağız Araştırmalarında Derleme Teknikleri. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni, (9 Mayıs 1997), içinde (ss. 78-87), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Demir, N. (1999b). Ağız Sözlükçülüğü. Kebikeç - İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 7-8, 67-75.
• Demir, N. (2007). Ağız Araştırmalarında Yöntem Sorunu. II. Kayserive Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni – Bildiriler, M. Argunşah (Yay. Haz.) içinde (ss. 63-72) Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Demir, N. ve Eker, S. (2010). Ankara Ağızları Sözlüğü Örneğinde Ağız Sözlükçülüğü Hakkında Bazı Tespitler. Belleten, 2, 91-102.
• Demir, N. (2012). Türkçe Ağız Araştırmalarında Bazı Yöntem Sorunları. Diyalektolog, 4, 1-8.
• Demir, N. (2013). Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Durmuş, O. (2011). Çuvaş Türkçesinin Ağız Atlası Üzerine. Türkbilig, 21, 113-148.
• Ekici, M. (2013). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri, Ankara: Geleneksel.
• Erdem, M. D. ve Kirik E. (2011). Kahramanmaraş ve Yöresi Ağızları. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş İl Özel İdaresi.
• Erdem, M. D. ve Dağdelen, G. (2012). Karabük ve Yöresi Ağızları (Giriş-İnceleme-Metinler). Karabük: Karabük Valiliği.
• Gemalmaz, E. (1989). Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler. Türk Kültürü Araştırmaları - Halil Fikret Alasya’ya Armağan, (Ayrı Basım: 149-159. Sayfalar) içinde (ss. 3-21), Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük ve Dizinler), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Goldstein, K. S. (1977). Sahada Folklor Derleme Metotları (A. E. Uysal, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Gökter, B. (2010). Türkiye’deki Ağız Sözlüklerinde Yöntem Sorunları. Türkiye’de ve Dünyada Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslararası Sempozyumu, (İ. Ayverdi Anısına) içinde (ss. 442-454), İstanbul: Kubbealtı.
• Gül, B. (2013). Moğolistan Dil Atlası Üzerine. Yalım Kaya Bitigi - Osman Fikri Sertkaya Armağanı, (H. Ş. User – B. Gül, Ed.) içinde (ss. 245-252), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Gülensoy T. (1988). Kütahya ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2005a). Ağız Araştırması İncelemelerimizde Yaygınlaşmış Yanlışlıklar (1): “bu+ra” mı, “bu ara” mı? Fikret Türkmen Armağanı (G. Gülsevin, M. Arıkan, Ed.) içinde (ss. 333-335), İzmir: Ege Üniversitesi.
• Gülsevin, G. (2005b). Ağız Araştırmalarımızda Yaygınlaşmış Yanlışlıklar (2): “değişmenin istikameti" bakımından yapılan yanlışlıklar”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi V (1), 59-63.
• Gülsevin, G. (2005c). Ağız Araştırmalarımızda Yaygınlaşmış Yanlışlıklar (3): “üzüm/yüzüm; öllük/höllük” türeme mi düşme mi? Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi (V) 2, 207-213.
• Gülsevin, G. (2006). Türkiye'deki Diyalektoloji Yayımlarında Yöntem Sorunu (Şekil Bilgisi Bölümleri). Workshop on Turkish Dialects Orient-Institut Istanbul, (19-20 November 2004), Türk Dilleri Araştırmaları,16, 11-24.
• Gülsevin, G. (2013). Türkiye Türkçesi Ağız Atlaslarında Kullanılacak Ölçütler Hakkında. Bengü Beläk, Ahmet Bican Ercilasun Armağanı (B. Gül, Ed.) içinde (ss. 101-107), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Günay, T. (2003). Rize İli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güner Dilek, F. (2015). Güney Sibirya Altay Türkçesi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günşen, A. (2000). Kırşehir ve Yöresi Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hayasi, T. (2000). Bolu İli Ağızlarında Belli Bir Dağılım Eğilimi Göstermeyen Sözcükler ve Yorumlamada Sorunlar. Türkçenin Ağızları Çalıştayı Bildirileri, (A. S. Özsoy, E. E. Taylan, Ed.) içinde (ss.47-63), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• İleri, C. (2008). Eskişehir İli Mihalıççık İlçesi ve Yöresi Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İlker, A. (2014). Türkiye Türkçesi Ağız Atlası Hazırlanırken "Zamirler, Edatlar ve Zarflar" Nasıl Değerlendirilmelidir? Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı, (N. Demir, F. Yıldırım, Ed.) içinde (ss. 161-172), Adana: Çukurova Üniversitesi.
• Karahan, L. (2000). Ağız Araştırmalarında Sorunlar. Türkçenin Ağızları Çalıştayı Bildirileri, (A. S. Özsoy, E. E. Taylan, Ed.) içinde (ss. 21-26), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Karahan, L. (2012). Ağız Çalışmalarında Bilimsel Niteliğin Korunması Üzerine Birkaç Not. Turkish Studies, 7 (4), 131-136.
• Karahan, L. (2014). Ağız Derlemelerinde Gramatikal Amaçlı Konu Seçimi. 7. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, (Basılmamış Bildiri), (16-18 Ekim 2014), Elazığ.
• Korkmaz, Z. (1971). Anadolu Ağızlarının Etnik Yapıyla İlişkisi Sorunu. TDAY Belleten 1971, 21-32; Türk Dili Üzerine Araştırmalar (1995) içinde (C. I, ss. 179-187), Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (1976). Anadolu Ağızları Üzerindeki Araştırmaların Bugünkü Durumu ve Karşılaştığı Sorunlar. TDAY-Belleten (1975-1976), 143-172, Türk Dili Üzerine Araştırmalar (1995) içinde (C. I, ss. 199- 221), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öçalan, M. (2006). Ağız Araştırmalarında Bilişim Teknolojilerinin Kullanılması ve Ağız Tezleri İçin Yenilik Önerileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20 (I), 169 – 188.
• Ölmez, M. (2009). Türkiye’deki Ağız Çalışmaları ve Dizin Bölümleri. Workshop on Turkish Dialects II, Orient-Institut Istanbul, (18-19 November 2005), Türk Dilleri Araştırmaları, 19, 223-304.
• Özmen, M. (2009). Bitki Adları Sözlüğü ve Bitki Adlarının Derlenmesiyle İlgili Sorunlar Üzerine. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, (Â. Terzi, A. Durkun, Yay. Haz.) içinde (ss. 559-564), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özmen, M. (2010). Ağızlardan Söz Derleme Çalışmaları ve Derlemelerle İlgili Sorunlar. I. Uluslararası Türk Diyalektolojisi Çalıştayı, (15-20 Mayıs 2008, Gazi Magosa / Kıbrıs), Türk Dilleri Araştırmaları, 20, 203-212.
• Özsoy, A. S. ve Taylan, E. E. (2000), Türkçenin Ağızları Çalışmalarında Yöntem Sorunları. Türkçenin Ağızları Çalıştayı Bildirileri, (A. S. Özsoy, E. E. Taylan, Ed.) içinde (ss. 27-33), İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
• Sarı, İ. (2016). Türkiye Türkçesinin Ağız Atlası Nasıl Tasarlanmalıdır? Turkish Studies, 11(10), 513-528.
• Tan, N. (2008). Folklor (Halk Bilimi) Genel Bilgiler, İstanbul: Özal Matbaası.
• Yıldırım, F. (2002). Türkiye Türkçesinin Ağızları ve Etnik Yapı: Çukurova Ağızları Örneği. Türkbilig, 4, 136-153.
• Yıldırım, F. (2009). Türkiye Türkçesinin Ağız Atlası İçin Bir Ön Çalışma: “Ala” Sıfatı İle Yapılan Birleşik Kelimeler. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (25-30 Mart 2008 Şanlıurfa), (Â. Terzi, A. Durkun, Yay. Haz.) içinde (ss. 813-831), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yüce, N. (2009). Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmalarında Karşılaşılan Bazı Genel Problemler. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, (Â. Terzi, A. Durkun, Yay. Haz.) içinde (ss. 855- 863), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.