Multiverbal Predications in Noghay: An Overview of the Complex Grammatical Morphemes Developed from Verbs

Yıl 2017, Sayı: 27, 189 - 216, 31.01.2018

Birsel Karakoç

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1437757

Öz

This paper aims to analyse morphosyntactic and functional properties of grammaticalised morphemes consisting of a nonfinite verb form plus a verbal lexeme in Noghay, which is a South Kipchak Turkic language spoken in the northern Caucasus. The nonfinite form in question can be a converb in -(I)p or -A, a verbal noun in -MAGA, or a participle in -(A)yAK. Combinations of nonfinite forms with subsequent verbs can perform various grammatical functions (i.e. phase specification, viewpoint, modality, proximative or avertive). The paper takes into account the problems with ambiguity that can arise because some of the verbal lexemes in such combinations can potentially also appear in their lexical meanings or because one and the same combination can denote different grammatical notions. The issue of suprasegmental factors will therefore also be discussed.

Anahtar Kelimeler

Turkic languages, Noghay, grammaticalisation, postverbial constructions, grammatical morphemes containing a verbal noun, grammatical morphemes containing a participle.

NOGAYCA ÇOKFİİLLİ YÜKLEMLER: FİİLLERDEN GELİŞMİŞ DİLBİLGİSEL BİÇİMLERE BÜTÜNCÜL BİR BAKIŞ

Öz

Bu makale, Kıpçak Türkçesinin Güney Kıpçak alt grubunda yer alan ve günümüzde özellikle Kuzey Kafkasya’da konuşulan Türk dillerinden biri olan Nogaycadaki çokfiilli yüklemler ile fiillerden gelişmiş dilbilgisel yapıları biçim-sözdizimi özellikleri ve işlevleri yönüyle inceleyerek bütüncül bir sınıflandırma ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bir zarf-fiil (-(I)p ya da -A), ad-fiil (-MAGA) ya da sıfat-fiil (-(A)yAK) ekiyle birleşerek dilbilgisel kompleks bir morfem oluşturan fiillerin farklı alt işlevleriyle birlikte kılınış, görünüş, kiplik, proksimatif veya avertif işaretleyicisi olarak kullanıldığı görülmektedir. Dilbilgiselleşme sürecinden geçmiş bazı fiillerin hem kendi sözlük anlamlarıyla da kullanılabilme hem de aynı zamanda farklı dilbilgisel kategorileri işaretleyebilme özelliği göz önüne alındığında, potansiyel olarak karşımıza çıkan biçimsel aynılık ve çokişlevlilik sorunu da makalede ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk dilleri, Nogayca, dilbilgiselleşme, art-fiilli yapılar, ad-fiil içeren dilbilgisel yapılar, sıfat-fiil içeren dilbilgisel yapılar.

Kaynakça

• Ajbazova, E. S. (1996). (edit.) Nogaj Literaturasy. Učebnik-xrestomatija. Čerkessk.
• Aslan, D. S. (2013). Türkmencede Kılınış İşlemcisi Olarak Art-Fiiller. Türkbilig 26, 67-90.
• Bacanlı, E. (2014). Kılınış Kategorisi ve Altaycada Kılınış Belirleyicisi Olarak Art Fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baisov, B. (1975). (edit.) Jolda. Nogaj Jazuvšylarynyŋ Ortak Jyjyntygy. Čerkessk.
• Baskakov, N. A. (1973). (edit.) Grammatika Nogajskogo Jazyka. Čast’ I. Fonetika i Morfologija. Čerkessk.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Tur¬kish. Oxford: At the Clarendon Press.
• Demir, N. (1992). Zur Verwendung der Hilfsverbverbindung -ip dur- in einem Anatolischen Dialekt. Altaic Religious Beliefs and Practies. Proceedings of the 33rd Meeting of the Permanent International Altaistic Conference. G. Bethlenfalvy; Á. Birtalan, A. Sárközi, J. Vinkovics (edit.), Budapest, 89-95.
• Demir, N. (1993). Postverbien im Türkeitürkischen. Unter Besonderer Berücksich¬tigung eines Südanatolischen Dorfdialekts. (Turcologica 17.) Wiesbaden: Harrassowitz.
• Demir, N. (1994). Birleşik Fiiller ve Vurgu: -iver- Şeklinin Görevlerini Tespitte Vurgunun Rolü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Belleten, 83-94.
• Džanbidaeva, D. K., Ogurlieva, E. S. (1995). (edit.) Nogaj Literaturasy. 6. Klass Üšin. Čerkessk.
• Džanibekov, E. A. (1961). (edit.) Tuvgan Til. Baslangyš školadyŋ III. Klassynda Okuv Knigasy. Čerkessk.
• Ergönenç Akbaba, D. (2009). Nogay Türkçesi Grameri. Ses ve Şekil Bilgisi. Ankara: Grafiker.
• Ergönenç Akbaba, D. (2011). Kazak ve Nogay Türkçesi Yazı Dillerinde Tasvir Fiilleri. Ankara: Grafiker.
• Heine, B. (1994). On the Genesis of Aspect in African Languages. The proximative. Proceedings of the Twentieth Annual Meeting of Berkeley Linguistic Society. Berkeley, California: University of California, 35-46.
• Heine, B., Kuteva, T. (2002). World Lexicon of Grammaticalization. Cambridge: Cambridge University Press.
• Imart, G. (1981). Le Kighiz (Turc d’Asie Centrale Soviétique). Aix-en-Provence: L’Université de Provence.
• Johanson, L. (1971). Aspekt im Türkischen. Vorstudien zu Einer Beschreibung des Türkeitürkischen Aspektsystems. (Acta Universitatis Upsaliensis. Studia Turcica Upsaliensia I). Uppsala.
• Johanson, L. (1990). Zur Postterminalität Türkischer Syndetischer Gerundien. Ural-Altaische Jahrbücher (Neue Folge) 9, 137-151.
• Johanson, L. (1991). Zur Typologie Türkischer Gerundialsätze. Türk Dilleri Araştırmaları 1, 98-110.
• Johanson, L. (1992). Strukturelle Faktoren in Türkischen Sprachkontakten. (Sitzungs-berichte der Wissenschaftlichen Gesellschaft an der J. W. Goethe-Universität Frankfurt am Main, 29 (5), Stuttgart.
• Johanson, L. (1995). On Turkic Converb Clauses Converbs in Cross-Linguistic Perspective. Martin Haspelmath and Ekkehard König (edit.) Berlin, New York: De Gruyter Mouton, 313-347.
• Johanson, L. (2000). Viewpoint Operators in European languages. Tense and aspect in the languages of Europe. Östen Dahl (edit.), Berlin, New York: De Gruyter Mouton, 27-187.
• Johanson, L. (2004) On Turkic Transformativizers and Nontransformativizers. In: Turkic Languages 8, 180-190.
• Johanson, L., Csató, É. (2017). Grammaticalisation in Turkic. Grammaticalisation From a Typological Perspective. Bernd Heine and Heiko Narrog (edit.), Oxford: Oxford University Press.
• Kalmykova, S. A. (1967). Nogaj Ertegiler. Čerkessk.
• Kapaev, İ. (1989). Sülder. Nogajdyŋ Tolgavy. Birinši Kniga. Čerkessk.
• Karakoç, B. (2000). The Finite Copula bol- in Noghay and Its Functional Equivalents in Turkish. Studies on Turkish and Turkic Languages. Aslı Göksel, Celia Kerslake (edit.) (Turcologica 46.) Wiesbaden: Harrassowitz, 143-149.
• Karakoç, B. (2002). Nogayca ve Türkiye Türkçesinde Tümleç Yan Cümlelerinde Yüklemleştiriciler. Scholarly Depth and Accuracy. A Festschrift to Lars Johanson. Lars Johanson Armağanı. Nurettin Demir ve Fikret Turan (edit.), Ankara: Grafiker, 193-215. Tekrar yayımlandı: Turcology in Turkey. Selected Papers. (Studia Uralo-Altaica 47.) Marianne Bakró-Nagy, Árpád Berta and András Róna-Tas (edit.), 2007. Szeged, 337-359.
• Karakoç, B. (2005). Das Finite Verbalsystem im Nogaischen. (Turcologica 58) Wiesbaden: Harrassowitz.
• Karakoç, B. (2007a). Ein Überblick Über Postverbiale Konverbien im Nogaischen. Einheit und Vielfalt in der Türkischen Welt. Materialien der 5. Deutschen Turkologenkonferenz, Universität Mainz. Hendrik Boeschoten, Heidi Stein (edit.), Wiesbaden: Harrassowitz, 215-229.
• Karakoç, B. (2007b). Postverbial Constructions in Noghay. Conference on the Languages of the Caucasus. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, Leipzig.
• Karakoç, B. (2013). On obligatory control in Turkish and Noghay complement clauses. Tehlikedeki Diller Dergisi 2. Journal of Endangered Languages 2, 303-323. Tekrar yayımlandı: Türk Dilleri ve Toplulukları El Kitabı. (Süer Eker, Ülkü Çelik Şavk, edit.).
• Karakoç, B. (2017). Prospectives, proximatives and avertives in Noghay. Prospective and Proximative as Grammatical Categories. [Iran-Turan]. Agnes Korn and Irina Nevskaya (edit.), Wiesbaden: Reichert, 57-76.
• Kazakov, V. (1983). Togyz Kaptal. Povest’ler Men Xabarlar. Čerkessk.
• Korn, A., Nevskaya, I. (2017). (edit.) Prospective and Proximative as Grammatical Categories. [Iran-Turan]. Wiesbaden: Reichert.
• Kudajberdiev, J. (1994). Kökte šolpan Köremen. Balalar Jyrlarynyŋ Jyjyntygy. Čer-kessk.
• Kultaev, A. (1978). Basamaklar. Maxačkala.
• Kumratova, K. İ., Karakaev, Y. D. (1992). (edit.) Bulak. Klasstan tys okuv üšin šygarmalar jyjyntygy. Čerkessk.
• Kurmangulova, S. A., Daulova, N. A., Kireev, M. S. (1991). (edit.) Nogaj literaturasy. Xrestomatija. Čerkessk: Stavropol’ kitap baspasy.
• Kuteva, T. (1998). On Identifying an Evasive Gram: Action Narrowly Averted. Studies in Language 22 (1), 113-160.
• Kuteva, T. (1999). TAM-Auxiliation, and the Avertive Category in Northeast Europe. Grammaticalisation Aréale et Sémantique Cognitive: Les Langues Fenniques et Sames, Tallinn (Oural-Ural 1), 27-41.
• Kuteva, T. (2001). Auxiliation: An Enquiry Into the Nature of Grammaticalization. Oxford: Oxford University Press.
• Milyx, M. K. (1954). Glagol Nogajskogo Jazyka. (Čerkesskij Naučno-Issledovatel’skij Institut Istorii, Jazyka i Literatury. Vyp. II). 129-182.
• Rentzsch, J. (2006). Actionality Operators in Uyghur. Turkic Languages 10, 193-219.
• Schönig, C. (1984). Hilfsverben im Tatarischen. Untersuchungen zur Funktionsweise einiger Hilfsverbverbindungen. Wiesbaden: Harrassowitz.