The ‘Cousin’ Terminology in the Turkic Languages

Yıl 2020, Sayı: 32, 7 - 22, 20.03.2020

Erhan Taşbaş

https://doi.org/10.20427/turkiyat.585826

Cited By: 2

Öz

Abstract: The category of kinship, a universal phenomenon in identifying and addressing individuals with common family ties, is a terminological system in which anthropological differences specific to societies and cultures are also marked. The lexicalization of the concept of ‘cousin’, studied in this work, is directly related to the position of the relatives vis-à-vis one’s generation and descending generations in the Turkic system of kinship. The conventional Turkic system of kinship originally uses distinct terms for cousins from the paternal and maternal lines. Nevertheless, paternal cousins may be equated with siblings, nephews/nieces and grandchildren according to gender and age due to the patrilinearity. In some Turkic languages, this general tendency has changed due to various factors. The purpose of this study is to examine the conventional Turkic system of kinship based on the concept of ‘cousin’ and to comparatively examine its lexicalization process in the Turkic languages.
Keywords: Kinship, family, cousin terminology, nephew/niece, grandchild, Turkic languages.

Anahtar Kelimeler

Kinship, family, cousin terminology, nephew/niece, grandchild, Turkic languages

TÜRK DİLLERİNDE ‘KUZEN’ TERMİNOLOJİSİ

Öz

Öz: Ortak aile bağlarına sahip bireyleri tanımlamada ve onlara hitap etmede evrensel bir olgu olan akrabalık kategorisi, toplumlara ve kültürlere özgü antropolojik farklılıkların da işaretlendiği terminolojik bir sistemdir. Çalışmada ele alınan “kuzen” kavramı ve bu kavramın akrabalık terminolojisinde adlandırılışı, bireyin kendi kuşağından akrabalarının ve alt kuşaktan aile üyelerinin Türk akrabalık sistemindeki konumuyla doğrudan ilişkilidir. Geleneksel Türk akrabalık sisteminde anne ve baba tarafından kuzenler esasen ayrı ayrı işaretlenmektedir. Bununla birlikte babasoylu aile yapısı nedeniyle baba tarafından kuzenler, yaşlarına ve cinsiyetlerine göre kardeşler, yeğenler ve torunlarla leksik olarak eşitlenebilmektedir. Bu genel eğilim, bazı Türk dillerinde çeşitli nedenlerle değişikliğe uğramıştır. Bu çalışmada geleneksel Türk akrabalık sisteminin (GTAS) “kuzen” kavramı özelinde sergilediği görüntü değerlendirilmiş, kavramın Türk dillerindeki terimleşme süreci karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır.
Anahtar kelimeler: Akrabalık, aile, kuzen terminolojisi, yeğen, torun, Türk dilleri.

Anahtar Kelimeler

akrabalık, aile, kuzen terminolojisi, yeğen, torun, Türk dilleri

Kaynakça

• A’zam, Erkin. (2007). Ertak Bilan Xayrlashuv. Qissalar ve hikoyalar. Toshkent [Taşkent]: O’zbekiston milliy ensiklopediyasi.
• Akmataliyev, Abdyldacan (Ed.). (2015). Kırgız tilinin sözdügü I. Bişkek: Avrasiya press.
• Atayeva, Gögürçün. (2014, Ağustos 1). Qayda yangylyš bolghanman?. Yoldaš, s. 22.
• Bacon, Elizabeth E. (1958). A Study of Social Structure in Eurasia. New York: Wenner-Gren Foundation for Anthropological Research.
• Bammatov, Zaynal Z. (1969). Kumıksko-russkiy slovar’. Moskva [Moskova]: İzdatel’stvo sovyetskogo entsiklopediya.
• Baştuğ, Sharon. (1993). Kök Türük Kinship Terminology: An Omaha Model. Central Asiatic Journal, 37(1–2), 1–19.
• Budagov, Lazar’. (1869). Sravnitel’nıy slovar’ turyetsko-tatarskih nareçiy I. Sankt-Peterburg [Saint Petersburg]: Tipografiya imperatorskoy akademii nauk.
• Butanayev, Viktor Ya. ve Butanayeva, Irina I. (1996). Hooray çonnıŋ törelleri. Abıgan [Abakan]: Upp «Khakasiya».
• Clauson, Gerard. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Dırenkova, Nadejda. (1926). Rod, klassifikatsionnaya sistema rodstva i braçnıye formı u altaytsev i teleut. Materialı po svad’be i semeyno-rodovomu stroyu narodov SSSR (V. G. Bogoraz & L. Y. Şternberg, Ed.) içinde, (ss. 247–259).
• Dum-Tragut, Jasmine. (2009). Armenian. Modern Eastern Armenian. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Dziebel, German V. (2007). The Genius of Kinship: The Phenomenon of Human Kinship and the Global Diversity of Kinship Terminologies. Youngstown and New York: Cambria Press.
• Frank, Allen J. ve Touch-Werner, Jeren. (1999). Turkmen-English Dictionary. Kensington, Md.: Dunwoody Press.
• Funk, Dmitriy A. ve Tomilov, Nikolay A. (2006). Tyurkskiye narodı Sibiri. Moskva [Moskova]: Nauka.
• Güntekin, Reşat N. (1957). Çalıkuşu. İstanbul: Nurgök Matbaası.
• Hamzayev, Masan Y. (Ed.). (1962). Slovar’ turkmenskogo yazıka. Aşhabat [Aşkabat]: Izdatel’stvo akademii nauk turkmenskoy SSR.
• İonov’, Vsevolod M. (1914). Obzor’ literaturı po verovaniam’ yakutov’. Jivaya starina, 3–4, 317–372.
• İshakov, Fazıl G. ve Palʹmbah, Aleksandr A. (1961). Grammatika tuvinskogo yazıka. Fonetika i morfologiya. Moskva [Moskova]: İzdatel’stvo vostoçnoy literaturı.
• Kara-ool, Lyubovʹ S. (2001). O nekotoryh osobennostyah funktsionirovaniya terminov rodstva u tuvintsev-erzintsev. Algebra rodstva, 7, 248–254.
• Kara-ool, Lyubovʹ S. (2015). Nekotorıye osobennosti sistemı terminov rodstva i svoystva tuvinskogo yazıka. Rodovoye soobşçestvo kak garant zaşçitı detstva: istoriya, sovremennoye sostoyaniye i perspektivı (A. S. Şaalı, Ed.) içinde, (ss. 35–41). Kızıl: IPO «Bilig» İnstituta razvitiya natsionalʹnoy şkolı.
• Kerim, Mostay. (1981). Oḏon-oḏaḳ bala saḳ. Öfö [Ufa]: Başkortostan kitap neşrietě.
• Kon, Feliks Ya. (1936). Za pyatʹdesyat let. Tom 3-4. Moskva [Moskova]: Sovyetskiy pisatelʹ.
• Krader, Lawrence. (1963). Social Organization of the Mongol-Turkic Pastoral Nomads. The Hague: Mouton.
• Kudajı, Kızıl-Enik. (1993). Irak bulut. Çogaaldar çıındızı. I tom: Toojular, çeçen çugaa (ss. 150–393). Kızıl: TNÜÇ.
• Kuzeyev, Railʹ G. (2015). Sobraniye nauçnıh trudov: tom 1. Ufa: Kitap.
• Léi, Xuǎnchūn. (1992). Xībù Yùgù Hàn cídiǎn. Chéngdu: Sìchuān Mínzú.
• Lessing, Ferdinand D. (Ed.). (1960). Mongolian-English Dictionary. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• Li, Yong Sŏng. (1999). Türk Dillerinde Akrabalık Adları. İstanbul: Simurg.
• Mahmutova, Leyla T. (Ed.). (1969). Tatar tělěněŋ dialěktologik süzlěgě. Kazan: Tatarstan kitap našriyaty.
• Morgan, Lewis H. (1871). Systems of Consanguinity and Affinity of the Human Family. Washington: The Smithsonian Institution.
• Murdock, George P. (1949). Social Structure. New York: The Macmillan Company.
• Nanda, Serena ve Warms, Richard L. (2007). Cultural Anthropology. Belmont: Thomson Wadsworth.
• Nominhanov, Tseren-Dorji. (1975). Materialı k izuçeniyu istorii kalmıtskogo yazıka. Moskva: Nauka.
• Nugteren, Hans, ve Roos, Marti. (1996). Common Vocabulary of the Western and Eastern Yugur Languages. The Turkic and Mongolic Loanwords. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 49(1/2), 25–91.
• Pamuk, Orhan. (2008). Masumiyet Müzesi. İstanbul: İletişim.
• Pokrovskaya, Lyudmila A. (1961). Terminı rodstva v tyurkskih yazıkah. İstoriçeskoye razvitiye leksiki tyurkskih yazıkov (Y. İ. Ubryatova, Ed.) içinde, (ss. 11–81). Moskva: Nauka.
• Popov, Andrei A. (1946). Semeynaya jizn’ u dolgan. Sovyetskaya etnografiya, 4, 50–74.
• Räsänen, Martti. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-ugrilainen seura.
• Redhouse, James W. (1880). Redhouse’s Turkish Dictionary, in Two Parts, English and Turkish, and Turkish and English. London: Bernard Quaritch.
• Redhouse, James W. (1884). A lexicon, English and Turkish; shewing in Turkish, the literal, incidental, figurative, colloquial, and technical significations of the English terms, indicating their pronunciation in a new and systematic manner; and preceded by a sketch of English etym. Constantinople [İstanbul]: Printed for the mission by A.H. Boyajian.
• Rowling, Joanne K. (2017). harri Potter һem Felsefeçě taşı (Aydar Şeyhin, Çev. ed.). 02 Temmuz 2019 tarihinde adresinden erişildi http://potter.tatar/2017/08/28/һарри-поттер-һәм-фәлсәфәче-ташы
• Selimova, Gülbahar A. (2000). Nahsko-dagestanskiye zaimstvovaniya v dialektah kumıkskogo yazıka. Avtoreferat. Mahaçkala [Mahaçkale].
• Seroşevskiy, Vatslav L. (1896). Yakutı. Opıt etnografiçeskogo issledovaniya, tom I. Sankt-Peterburg [Saint Petersburg]: Tipografiya glavnogo upravleniya udelov.
• Sevortyan, Ervand V. (1978). Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskih yazıkov. Obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovı na bukvu ‘B’. Moskva [Moskova]: Nauka.
• Solehov, S. (2008). Russko-tacikskiy razgovornik. Duşanbe.
• Taşbaş, Erhan (2019). The Turkic Kinship System. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 72(2), 245 – 258.
• Tekin, Talat. (1998). Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. Istanbul: Simurg.
• TS = Parlatır, İsmail; Gözaydın, Nevzat, Zülfikâr, Hamza; Aksu, Belgin Tezcan; Türkmen, Seyfullah ve Yılmaz, Yaşar. (1998). Türkçe Sözlük I-II. Ankara: Türk Dil Kurumu.