KÜÇÜK TATARİSTAN’DA CİZVİTLER: KIRIM HANLIĞI’NDA FRANSIZ CİZVİT MİSYONU’NUN KURULUŞU (1706)

Yıl 2020, Sayı: 33, 247 - 272, 18.11.2020

Dilek Tığlıoğlu Kapıcı

https://doi.org/10.20427/turkiyat.722388

Öz

Öz: Kırım Hanlığı, Kefe’nin alınması ile başlayan üç asırlık süre boyunca Batılıların gözünde Osmanlı İmparatorluğu’nun “sağ kolu”dur ve bu iki devlet kültürel ve siyasi olarak uyum içerisinde olmuşlardır. Kırım Hanlığı’nın beşeri coğrafyasında sayıca ağırlıkta olan nüfus, Müslüman tebaa olsa da Hanlık sınırları içerisinde pek çok farklı etnik gruptan ve farklı inanca mensup ahali, bir arada uzun yıllar uyum ve ahenk içinde yaşadı. Bu uyum ve ahenk aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun serhat boyu olarak görebileceğimiz bu bölgenin kendine has karakteristiğinin oluşmasına da vesile olmuştur. Kırım’ın bulunduğu coğrafi konum, aynı zamanda pek çok seyyah, tüccar, misyoner ve diplomatın da ilgisini çekmiştir. Kırım’ın jeopolitik konumunun sunduğu siyasi cazibeye ek olarak XVIII. asırda Fransa’nın Levant ve hinterlandına yönelik ticari ilişkilerine bağlı olarak ortaya çıkan politik kaygıları neticesinde bölgeye gönderdiği diplomatların, seyyahların, tüccarların ve Katolik misyonerlerin geride bıraktıkları kayıtların önemi ise tartışılmaz bir gerçektir. Bu çalışmada özellikle XVIII. yüzyılın ilk yarısında Kırım Hanlığı bünyesinde yer almaya başlayan Cizvit misyonerlerin zamanla nasıl kurumsallaştıkları ve Fransa ile Kırım Hanlığı arasında teşekkül eden siyasi iletişimin oluşmasında oynadıkları rol üzerinde durulmaya çalışılacaktır.
Anahtar kelimeler: Kırım Hanlığı, Fransa, Cizvit misyonerler, Kefe, konsolosluk.

Anahtar Kelimeler

Kırım Hanlığı, Fransa, Cizvit misyonerler,, Kefe, konsolosluk.

Jesuits in the Petite Tartarie: The Foundation of the French Jesuit Mission in Crimean Khanate

Öz

Abstract: For almost three centuries starting with the conquest of Kefe, and while Europeans viewed the Crimean Khanete as the “right hand” of the Ottoman Empire, these two states had always been culturally and politically in harmony with each other. Although the majority of the Crimean Khanate’s populace in its anthropogeography were Muslims, many subjects of different religious and ethnic backgrounds had lived in peace for long in the borders of the Khanate. This coherence concurrently led to the formation of the region’s idiosyncratic characteristic as the borderline of the Ottoman Empire. The geographical position of the Crimea arosed the interest of many travellers, merchants, missionaries and diplomats. In addition to the political attraction of the geopolitical position of Crimea, French political concern for its commertial affairs in the Levant and the hinterland as reflected in the documents produced by the diplomats, itinerants, merchants and Catholic missionaries sent to Crimea by France point out to their indisputable importance. This study aimed to examine in particular how Jesuites present in the Crimean Khanate from the first half of the 18th century in time became institutionalised and the role they played in the formation of political communication between France and the Crimean Khanate.
Keywords: Crimean Khanete, France, Jesuits missionaries, consuls.

Anahtar Kelimeler

Crimean Khanete, France,, Jesuits missionaries,, consuls.

Kaynakça

• AMAE, MD, tome XIII.
• AMAE, CP (Turquie), tome. 43, 44, 45, 51, 52, 57, 58, 61, 63, 70, 72, 74, 82, 114, 115.
• AN BI 385, 386, 388, 389.
• CMLAH, Fonds des Pères Jésuites,1. Section, 2. Partie, Karton I, II, III.
• CADN, Seria A, Fonds Saint-Priest,vol 146.
• Halim Giray. (2013). Gülbün-ü Hânân (Kırım Hanları Tarihi), yay. haz. Alper Başer-Alper Günaydın, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Avrasya Enstitüsü Yayınları.
• Mehmed Emin Râşid Efendi. (1282). Târih, I-V, İstanbul.
• Silâhdar Fındıklı Mehmed Ağa, Nusretnâme (haz. İsmet Parmaksızoğlu) I-III, İstanbul, 1966-69.
• Seyyid Mehmed Rızâ. (1248/1832). Es-Seb‘u’s-seyyâr fî ahbâri mülûki Tatar (nşr. Mirza A. Kâzım Bey), Kazan.
• Râşid Efendi. 2013. Tarih-i Râşid ve Zeyli, I-III, İstanbul: Klasik Yayınevi Baron, Henrion. (1847). Histoire Général des Missions Catholiques Depuis le Trezieme Siècle Jusqu’a nos jours, Paris.
• Bérenger, Jean. (2010). La paix de Karlowitz, 26 Janvier 1699: les relations entre l’Europe et l’Empire Ottoman, Paris: H. Champion.
• Bély, Lucien. (2015). Dictionnaire Louis XIV, Paris: Bouqins.
• Bilici, Faruk. (1992). La Politique Française en Mer Noire (1747-1789): Vicissitudes d'une Implantation, İstanbul: ISIS. Blount, Henry. (1636). A Voyage into the Levant, London.
• Demir, Uğur. (2006). Târih-i Mehmed Giray (Değerlendime-Çeviri Metin), Yüksek lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Desaiv, Dilek -Gökalp Özbilgin. (1970). Le Khanat de Crimée et les Campagnes Militaires de l’Empire Ottoman fin du XVIIe siècle 1687-1736, CMRS, 11-1, Ocak-Mart, 110-117. Charles E.O’Neill-Joaquin M. Dominguez (ed.) (2001). Diccionario Histórico de la Compañía de Jesús II, Universidad Pontificia Comillas, Madrid. Duckworth, H.T.F. (1922). The Church of the Holy Sepulchre, London: Hodder and Stoughton.
• Ferrari-Kançal, Nicole. (2005). Kırım’dan Kalan Miras Hansaray, İstanbul: Klasik Yayınevi.
• Frazee, Charles A. (2009). Katolikler ve Sultanlar: Kilise ve Osmanlı İmparatorluğu 1453-1923, İstanbul: Küre Yayınları.
• Frey, Linda -Marsha Frey (ed.). (1995). The Treaties of the War of the Spanish Succession: An Historical and Critical Dictionary, Wesport, Connecticut: Greenwood Press.
• Grandican de Fouchy, Jean- Paul. (1751). Éloge de M. le Marquis de Torcy, dans Histoire de l'Académie royale des sciences - Année 1746, Paris: Imprimerie royale.
• Güneş, Hasan Hüseyin. (2006). Bahçesaray Câmi-i Kebir Mahallesi İnsanlar ve Kurumlar, Karadeniz Araştırmaları, 11, 91-99.
• Ivanics, Maria. (2015). Bozkırdaki Bir Kabilenin Kökeni ve Yükselişi: Şirinler. Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım, Ed. Prof. Dr. Yücel Öztürk, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 53-74.
• İnalcık Halil. (1948). Gâzî Giray III. İA, cilt 4, İstanbul, 738.
• İnalcık, Halil. (1996). Gazi Giray III. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 13, 453.
• İnalcık, Halil (1979-1980). The Khan and The Tribal Arictocracy: The Crimean Khanate under Sahib Giray I. Harvard Ukrainian Studies, vol 3:4, 445-466.
• Jankowski, Henryk. (2006). A Historical-Etymological Dictionary of Pre-Russian Habitation Names of the Crimea, Leiden: Brill.
• Kılıç, Sami - İhsan Satış. (2011). Osmanlı Arşiv Vesikalarına Göre Hristiyan Cemaatlerin Kamame Kilisesi ile İlgili Tartışmaları, History Studies, Vol. 3/3, 225-244.
• Kurat, Akdes Nimet. (1990). Türkiye ve Rusya, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Les Péres de la Compaigne de Jesus à Constantinople et Dans la Crimée ou l’Evangile Préché dans le Levant, 1855.
• Lettre Édifiantes et Curieuses, Écrites des Missions Étrangers. (1780). Tome III, Paris.
• Manz, Beatrice Forbes. (1978). The Clans of the Crimean Khanate 1466-1532. Harvard Ukrainian Studies, 2:3, 282–309.
• Marquis de Bonnac. (1894). Mémoire Historique sur l’Ambassade de France a Constantinople, Schefer, Paris.
• Masson, Paul. (1911). Histoire du Commerce Français dans le Levant au XVIII Siecle, Paris.
• Mckay, Derek -H.M.Scott (2011). Büyük Devletlerin Yükselişi 1648-1815, çev. Eşref Bengi Özbilen, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Mézin, Anne. (1997). Les Consuls de France au Siècle des Lumières (1715-1792), Paris.
• Michaud. (1815). Biographie Universelle, Ancienne et Moderne, Tome 14, Paris.
• Nouveaux Memoires des Missions de la Compagnie de Jesus dans le Levant. (1715). Tome 1, Paris.
• Osmanlı-Rus Antlaşmaları 1700-1834. (2019). no. 4, İstanbul: Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Yayınları.
• Outrey, Georg. (2017). Etudes Pratiques sur le Protectorat Religieux de la France en Orient, İstanbul: ISIS. Peri, Oded. (2001). Christianity Under Islam in Jerusalem: The Question of The Holy Sites in Early Ottoman Times, Leiden: Brill.
• Peyssonnel, Claude-Charles. (1787). Traité sur le commerce de la Mer Noire, Tome II, Paris.
• Rule, John C. - Ben S. Trotter. (2014). A World of Paper : Louis XIV, Colbert de Torcy and the Rise of the Information State, McGill Queen's University Press.
• Saint-Priest. (1877). Mémoires sur l’Ambassade de France en Turquie et sur le commerce des français dans le Levant, ed, Ernest Leroux, Paris.
• Satış, İhsan. (2012). 8 Numaralı (Kamame) Kilisesi Defteri’nin Tanıtım ve Fihristi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5: 21, 306-313.
• Schamiloglu U. (1984). The Qaraçi Beys of the Later Golden Horde: Notes on the Organization of the Mongol World Empire. Archivum Eurasiae Medii Aevi 4, 283–297.
• Siestrzencewicz de Bohusz. (1824). Histoire du royaume de la Chersonèsse taurique, Saint-Pertersbourg.
• V. D. Smirnov. (2016). Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Vandal, Albert. (1887). Une ambassadeur française en Orient sous Louis XV. La mission des Marquis de Villeneuve 1728-1741, Paris.
• Veinstein, Gilles. (1969). Missionaires jésuites et agents français en Crimée au debut du XVIIIe siècle. CMRS, 10, N. 3-4, Temmuz-Aralık, 414-458.
• Veinstein, Gilles. (1971). La Révolte des Mirza Tatars Contre le Khan, 1724-1725. CMRS.12, no.3, Temmuz-Eylül, s.327-338.
• Yaşa, Fırat (2018). Mahalle ve Konut Tipolojisisi Açısından Bahçesaray (1650-1675). Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD), Sayı, 39, 389-402.