An Examination on Women’s Clothing and Adornments based on the Uskudar Court Records

Yıl 2023, Sayı: 39, 21 - 34, 07.12.2023

Seher Yücetürk

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1247872

Öz

The history of clothing is as old as human history. The process of cloth making is shaped by change over time. In the early periods, people made use of various materials to cover at least the private parts of their bodies, and they made cloth-like materials. The next step in clothing is covering, which arises from the need for people to protect their bodies against climatic conditions. In this direction, they produced clothes from various plant fibers, fabrics, felt, leather, cotton, and any other equivalent material-possible clothing. With the advancement of time and knowledge, clothing transformed into a cultural and economic reflection of people. Since culture is an important ‘garment’, people can reflect their own culture by using clothing as a visual and silent language; they can send messages on political, economic, cultural issues. Thus, Ottoman women’s choice of clothing were influenced by economic and cultural reasons as well as religious rituals. Üsküdar court records from the late 16th to the 17th centuries - in particular 10 registers covering the period from 1596-1603, were consulted to answer questions, like what factors influenced women's clothing in the classical period Ottoman society; which issues they paid attention to in their clothing and outfit;, and what they preferred in terms of the materials used and the quality of clothing.

Anahtar Kelimeler

Court, woman, clothing, adornment, jewellery

ÜSKÜDAR KADI SİCİLLERİ IŞIĞINDA KADINLARIN GİYİM VE SÜSLENMELERİNE DAİR BİR İNCELEME

Öz

Giyimin tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. Giyime ait süreç, zaman içerisinde değişkenlik göstererek şekillenmiştir. İnsanlar erken dönemlerde asgari olarak vücutlarının mahrem yerlerini kapatmak için çeşitli malzemelerden yararlanmışlar ve giysi benzeri şeyler üretmişlerdir. Giyim ile ilgili bir sonraki adımı, insanların vücutlarını iklim şartlarına karşı korumak ihtiyacından doğan örtünme oluşturmaktadır. Bu doğrultuda çeşitli bitki liflerinden, kumaşlardan, keçeden, deriden, pamuktan ve muadilinden, -kıyafet olması mümkün olan- her türlü malzemeden kıyafet üretmişlerdir. İlerleyen zaman ve bilgi birikimi sayesinde giyim, insanları kültürel ve ekonomik anlamda yansıtması bakımından şekillenmiştir. Çünkü kültür, insanları çevrelerine tanıtan önemli bir giysidir. Kişiler, sessiz ve görsel bir dil olan giysileri kullanarak kendi kültürlerini yansıtabilirler; siyasi, ekonomik, kültürel ve daha pek çok konuda karşı tarafa mesaj verebilirler. Osmanlı kadınlarının giysileri kullanırlarken ekonomik ve kültürel faktörlerin yanı sıra dini ritüellerin de etkisinde kaldıkları tespit edilmiştir. Sicillerden edinilen bilgiler ışığında konuyu açıklamak üzere Üsküdar sicillerinden faydalanılmıştır. Klasik dönem Osmanlı toplumunda kadınların giyimleri konusunda hangi etkenlerin tesirinde kaldıklarını, giyim ve kuşamlarında nelere dikkat ettiklerini, giyimlerinin malzemelerinde ve kalitesinde nelerin ön plana çıktığı gibi daha birçok sorunsala cevap bulmak amacı ile Üsküdar sicillerine başvurulmuş ve 16. yy sonları ile 17. yy başlarından bazı defterler 1596-1603 tarihleri arasında 10 defter taranarak konu ile alakalı veri sunanlardan istifade edilmiştir. Üsküdar mahkemesine yansıyan spesifik örnekler ön plana çıkarılarak ilgili başlıklar altında değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mahkeme, kadın, giyim, süslenme, ziynet eşyası

Kaynakça

• Kısaltmalar
• TDV ÜŞS NO: Türkiye Diyanet Vakfı Üsküdar Şer’iyye Siciller No.
• Arşiv Kaynakları
• TDV ÜŞS NO: 96, 97,99,101,102,103,104.
• Telif Eserler
• 15.06.2023 tarihinde URL-1 https://www.luggat.com/index.php#ceviri adresinden erişildi.
• 15.06.2023 tarihinde URL-2 https://www.osmanlicaturkce.com/ adresinden erişildi.
• Atalay, E. (2021). 19. Yüzyıl Osmanlı İstanbul’unda Kadın Kıyafetinin Evrimi, Erzurum Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi ETÜT, 2, 131-148. 15.06.2023 tarihinde https://dergi.erzurum.edu.tr/tarih adresinden erişildi.
• Avcı, Y. (2007). Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Döneminde ‘Otoriter Modernleşme’ ve Kadının Özgürleşmesi Meselesi. OTAM, 21, 1-18.
• Devellioğlu, F. (2005). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat (22. bs.) (A. S. Güneyçal, Haz.). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Erat, F. S. (2008). Sarıkız Coğrafyası Türkmenlerinde Takı Kültürü ve Nazarlık. M. T. Koçkar (Ed.), Halk Kültürü’nde Giyim-Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu Bildirileri içinde (ss.122-128). Eskişehir.
• Fanny, D. (2006), Osmanlı Hanımı (B. Tırnakçı Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Garnett, L. M. J. (2009). Türkiye’nin Kadınları ve Folklorik Özellikleri (N. Elhüseyni, Çev.). İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Gülensoy, B. (2007), Türkiye Giyim-Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. İstanbul: Motif Vakfı Yayınları.
• Gümüştekin, N. (2011). “Kültür” Kavramı ve Osmanlı’dan Günümüze Kültürel Yapının İncelenmesi (C. 38). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Gürtuna, S. (1997). Osmanlı Kadın Giysisi (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı. İstanbul.
• Gürtuna, S. (2002). Klasik Dönemde Osmanlı Kadınının Giyim Tarzı. Türkler içinde (C. XI, ss. 1773-1794). Ankara.
• Karaman, M. (2004). Üsküdar’ın Türkiye Kimliği: Üsküdar Anadolu, Üsküdar Sempozyumu I Bildiriler. (C. I, ss. 213- 242). İstanbul.
• Keskin, Y. (2015). Lâle Devri’nde Kadınlar: Eyüp Örneği (Basılmamış Doktora Tezi). Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı. Balıkesir.
• Koca, E. (2012). Osmanlı’da Yapılan Kılık Kıyafete İlişkin Reformların Erkek Giysilerinin Biçimsel Özelliklerine Etkileri. 14.04.2023 tarihinde https://www.researchgate.net/publication/282613486_Osmanlida_Yapilan_Kilik_Kiyafete_Iliskin_Reformlarin _Erkek_Giysilerinin_Bicimsel_Ozelliklerine_Etkileri/link/5614390908aed47facee299c/download adresinden erişildi.
• Koçu, R. E. (1969). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Sümerbank Kültür Yayınları.
• Kuşoğlu, M. Z. (2008). Halk Kültürü’nde Giyim-Kuşam. M. T. Koçkar (Ed.), Halk Kültürü’nde Giyim-Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 26-29). Eskişehir.
• Kutlu, M. ve Özmen, A. (2008). Kimlik(Ler) Sembolü Olarak Giyim, Kuşam ve Süslenme. M, T. Koçkar (Ed), Halk Kültürü’nde Giyim-Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 305-309). Eskişehir.
• Mutaf, A. (2015). İnanç-Statü-Tarz Üçleminde Osmanlı Kadınlarının Giyim-Kuşam Kültürü ve Sosyal Hayattaki Fonksiyonelliği: 17. Yüzyıl Edremit Örneği. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 283-299.
• Okuşluk Şenesen, R. (2008). Türk Sülenme Kültüründe Geleneksel Kozmetik Uygulamalar. M. T. Koçkar (Ed.), Halk Kültürü’nde Giyim-Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 156-411). Eskişehir.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I-II. İstanbul: MEB Yayınları.
• Sezer Arığ, A. (2006). Türklerde Kıyafetin Kısa Tarihi. Atatürk Araştırma Merkezi, 22(64-65-66), 141-160.
• Turan, Ş. (2000). Türk Kültür Tarihi. Ankara.
• Ünal, M. A. (2011). Paradigma Osmanlı Tarih Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Yeşilyurt, E. (2008). Anadolu Kadın Baş Bağlamasının İletişimdeki Dili. M. T. Koçkar (Ed.), Halk Kültürü’nde Giyim- Kuşam ve Süslenme Uluslararası Sempozyumu Bildirileri içinde (ss. 64-67). Eskişehir.
• Yücetürk, S. (2021). Şer’iyye Sicillerine Göre 17. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Osmanlı’da Kadın (Üsküdar-Kayseri Örneklerinde) (Basılmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Yücetürk, S. (2022). Türk Kadınının Giyim Kuşamı ve Güzellik Anlayışı. Gttad, 4(7), 441-450.