The Role of Mustafa Reşid Paşa in the Treaty of Baltalimanı

Yıl 2024, Sayı: 40, 63 - 82, 31.05.2024

Necmettin Durmuş

https://doi.org/10.20427/turkiyat.1356740

Öz

Although the Treaty of Baltalimanı, signed between Britain and the Ottoman Empire on 16 August 1838, was essentially about regulating trade between the Ottoman Empire and Britain, it is argued that the main concern of Ottoman bureaucrats and Sultan Mahmud II in signing this treaty was political. According to this perspective, the Ottoman Empire had to grant economic concessions to England in exchange for political assistance in suppressing the revolt of Mehmed Ali Pasha, the governor of Egypt. However, the real issue here is the definition of the Ottoman bureaucracy as political individuals lacking ideology and acting in uniformity. This article analyzes the often neglected role of Mustafa Reşid Pasha, who played a crucial role in convincing Sultan to accept and sign this agreement. Our claim is that Mustafa Reşid Pasha, just like the British, took advantage of the political crisis of the Ottoman Empire and, in line with his economic mentality and ideology, pursued a common policy with the British in order to remove the obstacles the Ottoman Empire placed to free trade.

Anahtar Kelimeler

The Treaty of Baltalimanı, Mustafa Reşid Pasha, state monopoly, free trade, ideology.

BALTALİMANI TİCARET ANTLAŞMASI’NDA MUSTAFA REŞİD PAŞA’NIN ROLÜ

Öz

16 Ağustos 1838 tarihinde İngiltere ile Osmanlı Devleti arasında imzalanan Baltalimanı Ticaret Antlaşması, adından da anlaşılacağı üzere özünde Osmanlı Devleti ile İngiltere arasındaki ticareti düzenlemeye ilişkin olmasına karşın, Osmanlı bürokratlarının ve Sultan II. Mahmud’un bu antlaşmayı imzalamadaki esas kaygısının politik olduğu öne sürülür. Bu anlayışa göre Osmanlı Devleti, Mısır Valisi Mehmed Ali Paşa isyanında İngiltere’den politik yardım sağlamak karşılığında İngiltere’ye iktisadi ödünler vermek zorunda kalmıştır. Fakat burada asıl sorun, Osmanlı bürokrasisinin ideolojisi olmayan ve yeknesak bir bütün şeklinde hareket eden politik bireyler olarak tanımlanmasıdır. Bu makale, söz konusu antlaşmanın Sultan II. Mahmud’a kabul ettirilmesinde ve imzalanmasında en önemli paya sahip olan Mustafa Reşid Paşa’nın oldukça ihmal edilmiş rolünü incelemektedir. Zira Mustafa Reşid Paşa, tıpkı İngilizler gibi, Osmanlı Devleti’nin yaşadığı politik krizden faydalanarak, iktisadi zihniyeti ve ideolojisi doğrultusunda, Osmanlı Devleti’nin serbest ticaret önüne koyduğu engelleri kaldırmak amacıyla bu antlaşmanın kabul ettirilmesi konusunda İngilizlerle ortak bir politika yürütmüştür.

Anahtar Kelimeler

Baltalimanı Ticaret Antlaşması, Mustafa Reşid Paşa, yed-i vahid, serbest ticaret, ideoloji

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hatt-ı Hümayun (HAT.)
• 828/37493; 830/37515; 1172/46365.
• Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3.) 24/1
• The National Archives Foreign Office (FO)
• FO 78/332-190; 355-62; 331-119; 330-96; 330-101; 331-123; 331-156; 602-248.
• Yayınlanmış Eserler
• Ahmed Cevdet Paşa (1991). Tezâkir 1-12. (Cavid Baysun, Haz.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ahmed Lûtfî Efendi. (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi IV-V. (Ahmet Hezarfen, Haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ahmed Lûtfî Efendi. (1999). Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi VI-VII-VIII. (Ahmet Hezarfen, Haz.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Akşin, S. (2012). 1839’da Osmanlı Ülkesinde İdeolojik Ortam ve Osmanlı Devleti’nin Uluslararası Durumu. Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu, Ed.) içinde (ss. 133-143). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Altundağ, Ş. (1943). Müchengrâtz Muahedesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1 (4), 51-61.
• Bailey, F. E. (1942). British Policy and the Turkish Reform Movement: A Study in Anglo-Turkish Relations 1826-1853. Cambridge: Harvard University Press.
• Berkes, N. (2014). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Beydilli, K. (1998). Hünkâr İskelesi Anlaşması. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 18, 588-590. İstanbul.
• Bulwer, H. L. (1871). The Life of Henry John Temple, Viscount Palmerston: With Selections From His Diaries and Correspondence II. Leipzig.
• Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapıları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Davison, R, H. (1992). Britain, the International Spectrum, and the Eastern Question, 1827-1841. New Perspectives on Turkey, 7, 15-35.
• Dönmez, A. (2014). Osmanlı Modernleşmesinde İngiliz Etkisi: Diplomasi ve Reform (1833-1841). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Düstûr I. (1289). İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Engelhardt, E. P. (2017). Türkiye ve Tanzimat: Devlet-i Osmaniye’nin Tarih-i Islahatı 1826’dan 1882’ye. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Genç, M. (2009). Osmanlı İktisadî Dünya Görüşünün İlkeleri. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, içinde (ss. 45-54). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Genç, M. (2013). Yed-i Vâhid. Diyanet İslam Ansiklopedisi, 43, 378-383. İstanbul.
• Geyikdağı, N. (2008). Osmanlı Devleti’nde Yabancı Sermaye 1854-1914. İstanbul: Hil Yayınları.
• Gürsel, S. (1985). 1838 Osmanlı-İngiliz Ticaret Antlaşması. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 3, 688-690. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kaynar, R. (2010). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kütükoğlu, M. (2013). Balta Limanı’na Giden Yol: Osmanlı-İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580-1850). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mehmed Salahaddin (2021). Bir Türk Diplomatının Evrak-ı Siyasiyyesi, (Meliha Nur Çerçinli, Haz.), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Moltke, H. (1960). Türkiyedeki Durum ve Olaylar Üzerine Mektuplar (1835-1839). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Önsoy, R. (1988). Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Poroy, İ. İ. (1981). Expansion of Opium Production in Turkey and the State Monopoly of 1828-1839. International Journal of Middle East Studies, 13(2), 191-211.
• Puryear, V. J. (1969). International Economics and Diplomacy in the Near East: A Study of British Commercial Policy in the Levant 1834-1853. Stanford: Archon Books.
• Rodkey, F. S. (1929). Lord Palmerston and the Rejuvenation of Turkey, 1830-41. The Journal of Modern History, 1 (4), 570-593.
• Sarıalioğlu, İ. (2019). Doğu Sorunu ve Britanya’nın Osmanlı İmparatorluğu’nun Bağımsızlığını ve Toprak Bütünlüğünü Koruma Politikasının Oluşumu. OPUS- Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 14 (20), 2351-2380.
• Soy, B. (2007). Lord Palmerston’un Osmanlı Toprak Bütünlüğünü Koruma Siyaseti. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 7, 141-168.
• Tengirşenk, Y. K. (1940). Tanzimat Devrinde Osmanlı Devletinin Haricî Ticaret Siyaseti. Tanzimat I, içinde (ss. 289-320). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Urquhart, D. (1833). Turkey and Its Resources: Its Municipal Organization and Free Trade; The State and Prospects of English Commerce in the East, the New Administration of Greece, Its Revenue and National Possessions. London: Saunders and Otley.
• Yerasimos, S. (2007). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye II: Tanzimattan 1. Dünya Savaşına (B. Kuzucu, Çev.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Yılmaz, S. (1991). Osmanlılarda Serbest Ticaret Konusunda Bir Lâyıha. Tarih ve Toplum, 96, 354-362.