Aydınlanma hareketİ İçİnde Kırgızİstan’ın ve Kırgız Aydınlarının Genel Durumu

Year 2012, Volume: 3 Issue: 17, 221 - 230, 25.09.2022

Yasin Şerifoğlu

Abstract

Genel manada Ceditçilik olarak adlandırılan aydınlanma hareketi; Rus yönetimindeki Türkistan Türklerinin özellikle dini eğitim ile ilgili konularda başlattıkları yenileşme girişimlerinin zamanla diğer alanları da içine alarak yaygınlaştırdıkları çalışmalar bütünü olarak özetlenebilir. “Cedit” kelimesi, bu anlamıyla 19. yüzyılın sonlarına doğru İsmail Gaspıralı’nın Kırım’da açtığı Usul-i Cedit okullarıyla birlikte kullanılmaya başlanmıştır. Usul-i Cedit okulları ile Türk topluluklarının tarihi ve kültürel mirasının araştırılması, tespit edilmesi ve gelecek nesillere aktarılması, yeni ve yaygınlaştırılmış bir eğitim hayatının tesis edilmesi hedefleniyordu. Öncelikli olarak İdil-Ural bölgesinde, daha sonra Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan’da sayıları hızla artarak 1918 yılı sonuna kadar Türkistan’da toplam 328 Usul-i Cedit okulunun açıldığı bilinmektedir. Diğer Türk topluluklarında olduğu gibi Kırgız aydınlarının katkılarıyla Kırgızistan’da da başlayan aydınlanma faaliyetleri Ruslar tarafından büyük bir baskıya ve engellemeye maruz kalmış bu uğurda birçok Kırgız aydını katledilmiştir. 1937 yılında kurşunlanarak katledilen 137 kişi bu durumun en açık göstergesidir.Türkistan coğrafyası, Çarlık döneminden itibaren Rus işgallerine maruz kalmaya başlamış, bu işgal 19. yüzyıldan itibaren oldukça genişlemiştir. Silahlı Rus birlikleri 1856’da Issık Göl’e ve Tanrı dağlarına kadar ulaşmıştır. Rus işgali karşısında toplu ve etkili bir direniş gösteremeyen Kırgızlar, küçük gruplar hâlinde bu duruma karşı koymaya çalışmış, ancak çok da başarılı olamamıştır. 1859

References

• BURAN Ahmet 2011 , Kurşunlanan Türkoloji, Akçağ Yayınları, Ankara.
• CERİTOĞLU Murat 2000 , “Represiyya Kurbanı Bir Kırgız Aydını Kasım Tınıstanov”, Balıkesir: II. Balıkesir Kültür Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri.
• ERCİLASUN Ahmet Bican, Türk Dünyası Üzerine İncelemeler, Akçağ Yayınları, Ankara 1997.
• ERDEM Mustafa 2000 , Kırgız Türkleri Sosyal Antropoloji Araştırmaları , Türkistan Araştırmaları Dizisi 1, Ankara: Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayınları.
• HAYİT Baymirza 1997 , Basmacılar, Türkistan millî Mücadele Tarihi 1917- 1934 , Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KOÇ Saadettin 2002 , “Kırgız Yazar Tölögön Kasımbek’in Romanlarında Halk Kültürünün Yansımaları”, Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, S. 21, s. 197-210.
• NERİMANOĞLU Kamil Veli- ÖNER Mustafa 2008 , 1926 Bakü Türkoloji Kurultayı Tutanaklar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZKAN İsa 2007 , “Türk Cumhuriyetlerinde Eğitim ve Kültür Alanındaki Değişmeler”, Bağımsızlıklarının 15. Yılında Türk Cumhuriyetleri, Ankara Ticaret Odası- Ankara: Türk Ocağı Yayınları, s. 80-128
• SARAY Mehmet 1996 , Yeni Türk Cumhuriyetleri Tarihi, Ankara: TTK.