Birinci Dünya Savaşı Sonrası Güney Kafkasya’da Sınır Sorunu ve Diplomatik Çatışmalar: Borçalı Örneği (1918–1921)

Year 2025, Volume: 16 Issue: 2, 221 - 265, 31.08.2025

Ergün Mamedov

https://doi.org/10.59281/turkiz.1735760

Abstract

Birinci Dünya Savaşı sonrası Güney Kafkasya’da oluşan otorite boşluğu, sınır ihtilaflarını uluslararası düzleme taşımıştır. Borçalı bölgesi, Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan’ın çakışan talepleriyle birlikte, İngiltere, Almanya ve Sovyet Rusya’nın stratejik müdahalelerine sahne olmuştur. Jeopolitik konumu, Borçalı’yı bölgesel ve küresel güçlerin çekişme alanına dönüştürmüştür.
Bu bağlamda çalışma, 1918–1921 yılları arasında Borçalı’da yaşanan sınır ihtilaflarını tarihsel olay örgüsüne dayalı ve belge temelli bir yaklaşımla ele almaktadır. Üç Güney Kafkasya cumhuriyetinin diplomatik muhtıraları, parlamento tutanakları ve dönemin basını doğrultusunda yapılan karşılaştırmalı analiz, Borçalı’nın sadece etnik veya idarî bir anlaşmazlık değil; aynı zamanda uluslararası hukuk, jeopolitik çıkarlar ve büyük güç rekabetlerinin kesiştiği çok boyutlu bir vaka olduğunu göstermektedir.

Keywords

Borçalı , Sınır İhtilafı , Güney Kafkasya , Jeopolitik Rekabet , Uluslararası Hukuk

Border Disputes and Diplomatic Conflicts in the South Caucasus After World War I: The Case of Borchali (1918–1921)

Abstract

Following the end of World War I, the power vacuum in the South Caucasus escalated existing border disputes to the international level. The Borchali region became a focal point of contention, not only due to the overlapping territorial claims of Azerbaijan, Georgia, and Armenia, but also because of the strategic interventions of external powers such as Britain, Germany, and Soviet Russia. Its geostrategic location turned Borchali into a zone of competition among regional and global powers.
This study examines the border disputes in Borchali between 1918 and 1921 through a document-based, historically structured approach. A comparative analysis of diplomatic memoranda, parliamentary records, and contemporary press from the three South Caucasian republics reveals that the Borchali conflict was not merely an ethnic or administrative disagreement, but a multidimensional case situated at the intersection of international law, geopolitical interests, and great power rivalries.

Keywords

Borchali , Border Dispute , South Caucasus , Geopolitical Rivalry , International Law

References

• Azerbaycan Cumhuriyeti Siyasî Partiler ve İçtimaî Hareketleri Devlet Arşivi (ACSPİHDA)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Hariciye Siyâsî (HR.SYS)
• Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Arşivi (ACDA)
• Gürcistan Millî Arşivi’nin Merkezî Tarih Arşivi (GMAMTA)
• A.M. (1918). Azerbaycan’ın Teşekkülü. İstanbul: Ahmediye Matbaacılık Şirketi.
• Ağazade, F. (1919, 9 Yanvar). Zülümlere Garşı Davamımız. Azerbaycan, no. 83.
• Aliyev, N. (2018). Caucasus-Caspian Region in England's Strategic Plans in 1918–1919. İRS, c. 3, s. 35, 40–47.
• Aliyev, N. (2018). Caucasus-Caspian Region in England's Strategic Plans in 1918–1919. İRS, 3, 35, 40–47
• Amier-Kavk. Respublikata Konferantsia: 9 İvnisi Dilis Skhdoma. (1919b, 12 İvnisi). Eroba, no. 127.
• Avalov, Z. (1924). Nevazisimost Gruzii v Mejdunarodnoy Politike 1918– 1921 g.g. Paris.
• Azerbaycan Meclisi-Mebusanında: 14 Aprel Ahşam İclası. (1919a, 18 aprel). Azerbaycan, no. 160.
• Azerbaycan-Ermenistan Hudut Meselesi. (1918b, 11 Temmuz). Haftalık Gazete, no. 3.
• Azerbaycan-Ermenistan İhtilafı. (1334a, 29 Ağustos). Haftalık Gazete, no. 10.
• Azerbaycan’ın İlk Muzafferiyet-i Siyasîyesi. (1918c, 15 Ağustos). Haftalık Gazete, no. 8.
• Bedianishvili, A. (1980). Erovnuli Sakitkhi Sakartveloshi: 1801–1921 Tsts. Tbilisi: Metsniereba.
• Borçalı Kezasında İdareyi-Örfiyyeyi-Asgeriyye. (1918a, 29 Oktyabr). Azerbaycan, no. 25.
• Borçalı Müselmanlarının Kurultayı. (1919b, 18 mart). Azerbaycan, no. 139.
• Churchill, W. (1932). Mirovoy Krizis 1918–1924. Moskva: Gosvoenizdat.
• Davud. (1919, 27 Aprel). Yandırıcı Heberler. Azerbaycan, no. 167.
• Délégation de la République Arménienne à la Conférence de la Paix. (1920). La République Arménienne. Paris.
• Délégation de la République Arménienne. (1919). L'Arménie Transcaucasienne: Territoires, Frontières, Ethnographie, Statistique. Paris: December.
• Délégation Georgienne à la Conférence de la Paix. (1919). Mémoire Présenté à la Conférence de la Paix (Revendications Politiques-Frontières). Paris: Juillet.
• Dokumenty i materialy po vneshney politike Zakavkaz’ya i Gruzii (DMVPZG). (1919). Tiflis: Gosudarstvennaya Tipografiya.
• Efendioğlu, İ. & Efendizade, Y. (1334, 5 Temmuz). Kafkas Hududumuzda Gürcü Hükûmetince Tashih Elzem Bir Nokta. Âtî, no. 186.
• Ermeni Matbuatı: Ereeniler ve Gürcüler. (1919g, 12 may). Azerbaycan, no. 178.
• Ermeni-Gürcü Davası Etrafında. (1919f, 12 yanvar). Azerbaycan, no. 85, s. 3.
• Ermeni-Gürcü İhtilafı. (1918e, 28 Oktyabr). Azerbaycan, no. 24.
• Ermeni-Gürcü Münasibatı: Gürcü Parlamanında. (1918b, 13 Noyabr). Azerbaycan, no. 38.
• Ermeni-Gürcü Togguşması: Azerbaycan Hökümetinin Notası. (1918f, 29 Dekabr). Azerbaycan, no. 73.
• Fehlet Heyatı: Surahanıda. (1919c, 24 aprel). Azerbaycan, no. 165.
• Gabrichidze, M. M. (1942). Germaneli Okupantebi Sakartveloshi 1918 Tsels. Tbilisi: Sakhelgami.
• Gambashidze, G. L. (1964). Aggressivnaya Politika Anglii i SŞA v Otnoshenii Gruzii i Zakavkazya (1919). Tiflis.
• Gegeçkori ile Mülakat. (1918b, 20 Haziran). Vakit, no. 242.
• Gürcüstanda: Biteref Mentegede İktişaş. (1919d, 11 fevral). Azerbaycan, no. 111.
• Gürcüstanda: Ermenilerin Hiylesi. (1918c, 24 Dekabr). Azerbaycan, no. 72.
• Gvazava, G. (1918, 19 Dekemberi). Skartvelo-Somkhetis Omi: Parlamentshi Mtavrobis Tavjdomare Noe Jordania. Sakartvelo, no. 243.
• Gvazava, G. (1918). Skartvelo-Somkhetis Omi. Tiflis: Sakartvelo.
• Habibbayli, S. (2020). Tarihten Günümüze Borçalı Bölgesine Ermeni İddiaları ve Bölgenin Türk (Azerbaycanlı) Ahalisi. Ermeni Araştırmaları, no. 67, 115-136.
• Hacıbeyli, Ü. (1919, 24 Aprel). Zagafgaz Konfransına DAİR. Azerbaycan, no. 165.
• Halil İbrahim. (1919, 19 Avgust). Zagafgaziya Konfransı. Azerbaycan, no. 255.
• Hesenli, C. (2009). Azerbaycan Halk Cümhuriyyetinin Harici Siyaseti (1918– 1920). Bakı: GARISMA.
• Hovannisian, R. G. (1971). The Republic of Armenia: The First Year, 1918– 1919 (Cilt 1). Los Angeles: University of California Press.
• Iz Istoriy Armyano-Gruzinskih Otnosheniy 1918 God: Pogranichnıe Konfliktı, Peregovorı, Voyna, Soglasheniye (IAGO 1918 G.), Tiflis: Gosudarstvennaya Tipografiya, 1919.
• İngilo, R. (1918, 14 Dekemberi). Ganmeorebiti Tavdaskhma. Sakartvelo, no. 239.
• Javakhishvili, I. (1918, 25 Dekemberi). Prof. Iv. Javakhishvilis Lektsia. Sakhalkho Sakme, no. 416.
• Javakhishvili, I. (1919). Sakartvelos Sazghrebi Istoriulad da Tanamedrove Tvalsazrisit Gankhiluli. Tfilisi: Sakhemtsifo Stamba.
• Javakhishvili, I. (1998). Demografiuli Protsesebi da Sakartvelos Teritoriuli Mtlianobis Sakitkhi Ruset-Sakaertvelo-Somkhetis Urtiertobashi (XIX–XX ss.). Tbilisi: Intelekti.
• Kadishev, A. B. (1960). Intervertsiya i Grajdnaskaya Voyna v Zakavkaze. Moskva: Voennoe Izdatelstvo.
• Kafkas Cumhuriyetleri Arasında Münasebat. (1918a, 20 Ağustos). Vakit, no 300
• Kak Pogib Valiko Sherashidze. (1918a, 15 İyunya). Borba, no. 93.
• Kavkas. Respubl. Tsarmomadgenelta Konferantsia: 3 Maisis Skhdoma. (1919a, 6 Maisi). Ertoba, no. 97.
• Kaya, E. (2011). İran İslam Cumhuriyeti - Çin Halk Cumhuriyeti Orta Asya ve Güney Kafkasya Siyaseti (1991–2010). içinde N. İyikan (Ed.), Orta Asya Güney Kafkasya Siyasî Gelişmeler: 1991–2010 (ss. 611-670). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• La République de l’Azerbaïdjan du Caucase. (1919). Paris.
• Markhuliya, G. (2007). Armyano-Gruzinskiye Vzaimootnosheniya v 1918– 1921 Godakh. Tbilisi.
• Mazniashvili, G. (1927). Mogonebani: 1917–1925. Tfilisi: Sakhelmtsifo Gamomtsemloba.
• Mehemmed Emin Resulzadenin Nitgi. (1918d, 29 Dekabr). Azerbaycan, no. 73.
• Memmedli, Ş. (1991). Paralanmış Borçalı ve ya 1918-ci il Ermenistan – Gürcüstan Müharibesinin Acı Neticesi. Bakı: Azerneşr.
• Menteshashvili, A. (1992). Sakartvelos Demokratiuli Respublika da Parizis Samshvidobo Konferentsia. Matsne, 2, 160–177.
• Ot Armyanskago Natsionalnago Soveta. (1918b, 19 İyunya). Borba, no. 96.
• Paterazm Hayeri dem: Veshapeli Yeluytnerits. (1918b, 3 Noyabrya). Orizoni, no. 226.
• Patgamavorner yev Patgamavorner Meknum depi Yerevan. (1918a, 27 Oktyabrya). Orizoni, no. 220.
• Rayevskiy, A. (1927). Angliyskaya Interventsiya i Musavatistskoye Pravitelstvo. Baku.
• Resulzade, M. E. (1919, 14 Yanvar). Zakatal Meselesi. Azerbaycan, no. 87.
• Schepotyev, A. S. (1919, 11 Fevralya). Karabağ. Azerbaycan, no. 31.
• Siasamidze, M. (2019). Somkhet-Sakartvelos 1918–1919 Tslebis Omi. Khichauri: Tsminda Tbel Abuseridzis Sastsavlo Universiteti.
• Şülever Ehval. (1919e, 2 mart). Azerbaycan, no. 126.
• Toska po Bezjalostnoy Silnoy Ruki. (1918, 7 İyula). Borba, no. 111.
• Ulduzu, D. (1919, 21 Yanvar). Diril! Azerbaycan, no. 93.
• Vratsakan Kyank. (1918c, 25 Oktyabrya). Orizoni, no. 218.
• Ziyadhan, A. H. (1919, 2 Aprel). Azerbaycan Hagg