HÂL TERCÜMESİ’NDEN HAREKETLE GILMAN KERİMÎ’NİN EĞİTİMCİ YÖNÜ

Year 2023, , 67 - 76, 20.06.2023

Cihan Çakmak

https://doi.org/10.30563/turklad.1246902

Abstract

Hayatın her alanında yeniliği savunan ve “ceditçiler” olarak adlandırılan aydınlar grubu çocuklara hiçbir faydası olmayan okulların çağın gereklerine uyarlanması şeklinde yola çıkmışlardır. Tabi ki her yenilik karşısında yüzyıllardır süre gelen gelenekçi anlayışa sahip zümreler tarafından tepkiyi de beraberinde getiriyordu. Tüm Türk dünyasında görüldüğü gibi Avrupa’nın kuzeyindeki İdil Ural coğrafyasında da bu yenilik hareketleri hızlı bir şekilde karşılık buluyordu. İsmail Gaspıralı’nın faaliyetlerinden ve açtığı modern okullardan cesaret alan bu aydın zümre onun liderliğinde söz konusu faaliyetleri kendi coğrafyalarında da uygulamaya koymuşlardır.
Kız çocuklarının okumasının dahi yasak olduğu ve karma eğitimin toplum yapısına uygun olmadığı, yabancı dil öğrenmenin, yani Rusça öğrenilmesinin kâfirlik alameti olarak görüldüğü bu eğitim anlayışında dinî ağırlıklı bir eğitim veriliyordu. Ancak Kur’an-ı Kerim’in merkeze alındığı bu eğitim anlayışında çocuklar 10-15 yıl Arapça, Farsça ve dinî bir eğitim aldıklarından okuma yazmanın ötesine geçemiyorlar, müspet bilimlerden ise hiç haberdar olmuyorlardı. Tüm bu yaklaşımların doğal bir sonucu olarak son derece işlevsiz, amaçsız ve yarar sağlamayan bir eğitim anlayışının hüküm sürdüğü bu metot karşısında bir çıkış yolu bulmaya çalışan aydın zümre çareyi Gaspıralı’nın açtığı ve başarılı bir şekilde uygulamaya koyduğu yeni öğretim metodunu benimsemekte buluyordu.
Bu çalışmada, Gılman Kerimî’nin oğlu ve Modern Tatar Edebiyatının kurucusu olarak kabul edilen, gazeteci, eğitimci, yazar ve siyasetçi Fatih Kerimî’nin babasının vefatı üzerine kaleme aldığı Hâl Tercümesi’nden hareketle eğitime dair görüşlerine yer verilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Gılman Kerimî, İsmail Gaspıralı, Hal Tercümesi, usul-i cedit.

Gilman Kerimi’s Educational Side Based on the Hâl Tercümesi

Abstract

The group of intellectuals, who advocate innovation in every aspect of life and are called “reformists”, set out to adapt the schools, which were of no use to children, to the requirements of the age. Of course, every innovation brought with it a reaction from the groups with a traditionalist understanding that has been going on for centuries. As seen in the entire Turkic world, these innovation movements were rapidly responding in the Idil Ural geography in the north of Europe. Group of intellectuals encouraged by the activities of Ismail Gaspirali and the modern schools he opened put these activities into practice in their own geographies under his leadership.
In this understanding of education, girls were forbidden to read, co-education was not suitable for the social structure, and learning a foreign language which was especially Russian, was seen as a sign of infidelity, a religious education was given. However, in this understanding of education, in which the Qur’an was centered, children could not go beyond reading and writing, since they received an education in Arabic, Persian and religion for 10-15 years, and they were not aware of the exact sciences at all. As a natural consequence of all these approaches, the intelligentsia who tried to find a way out against this method, in which an extremely dysfunctional, aimless and unhelpful understanding of education prevailed, found the remedy by adopting the new teaching method that Gaspirali had opened and successfully put into practice.
In this study, it will be tried to give place to the views of the journalist, educator, writer and politician Fatih Kerimi, who was son of the Gılman Kerimî and considered as the founder of Modern Tatar Literature, on education, based on Hâl Tercümesi, which was written after his father’s death.

Keywords

Gilman Kerimi, Ismail Gaspirali, Hâl Tercümesi, usul-i cedit

References

• Çakmak, C. (2018). Fatih Kerimî’nin Mirza Kızı Fatıyma, Şakirt İle Student ve Nuretdin Hoca Hikayelerinde Ele Alınan Sosyal Temalar. Gazi Türkiyat, S. 22, s. 39-54.
• Çakmak, C. (2019). Fatih Kerimî’nin “Ondan Bundan” Adlı Eserinin Fikri Yapısı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12/66, s. 36-46.
• Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Gosmanov, M. (2000). Fatıyx Kerimî, Fatix Kerimî, Şexĭslerĭbĭz. (Raif Merdanov, Ramil Miŋnullin, Söleyman Reximov) (Fenni-Biografik Cıyıntık), “Zıyalılık Ürnegĭ”, Kazan: Ruxiyat Neşriyatı, s. 7-14.
• Kerimî, F. (1904). Merhum Gıylman Ahund. Orenburg: Muhammed Fatih bin Gılman Kerimof Matbaası.
• Şeref, Z. (2000). Fatıyx Kerimî, Fatix Kerimî, Şexĭslerĭbĭz. (Raif Merdanov, Ramil Miŋnullin, Söleyman Reximov) (Fenni-Biografik Cıyıntık), Kazan: Ruxiyat Neşriyatı, s. 74-111.
• Şeref, Z. (2000). Fatıyx Kerimî, Şexĭslerĭbĭz. (Raif Merdanov, Ramil Miŋnullin, Söleyman Reximov) (Fenni-Biografik Cıyıntık), “Gıylman Axunnıŋ Miras Dokumentları”, Kazan: Ruxiyat Neşriyatı, s. 267-270.
• Yarullina Yıldırım, R. (2022). XX. Yüzyıl Başı Tatar Dram Türü Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD), C. 6, S. 2. s. 327-339.