Türk dilinde küçültme kavramı ve küçültme ekleri :(modern Oğuz lehçeleri ile karşılaştırmalı bir inceleme)
Abstract
Bu makalede Türk dilindeki küçültme eki ve kavramı üzerinde duracağız ve Eski Türkçeden yola çıkarak Modern Oğuz Lehçelerini ele alarak küçültme eki açısından incelemeye çalışacağız. Anlam olarak küçük duruma düşme, yaş olarak küçük gösterme, değer ve onurunu azaltmak anlamlarına gelen küçültmeyi isim, sıfat ve zarf üzerine getirerek gösteririz ve bunu yaparken de isimlere sevgi, acıma, azlık ve küçüklük anlamlarını katma amaçlı bazı kelimeler yanında bir takım eklerden de yararlanırız. Zamanla bu eklerin birçoğu kelimelerle kaynaşmış duruma gelmişler ve kelimeye yeni bir anlam kazandırmışlar; arpacık ve gelincik kelimelerinde olduğu gibi. Küçültme ekleri sonuna eklenen kelimenin vurgusunda da önemli etki bırakmaktadır; bu eklerin eklendikleri kelime, sıfat veya zarf olma bakımından da dikkate alınmalılar. Örneğin; sıfatlara gelen küçültme ekleri vurguluyken zarflara gelen küçültme ekleri vurgusuzlar. Bugün, Eski Türkçedeki küçültme eklerinin bir kısmının hiç değişmeden günümüze kadar geldiğini görmekteyiz. Bir kısmı kullanımdan düşmüş, bir kısmı ise kalıplaşıp, diğer eklerle kaynaşarak yeni bir işlev kazanıp varlığına devam etmektedirler
Keywords
References
- AHUNDOV, Agamusa, B. Ehmedov (1972). Azerbaycan Dili. Bakı: Maarif Neşriyatı.
- AKALIN, Mehmet (1988). Tarihi Türk Şiveleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- AKSAN, Doğan (1983). Sözcük Türleri. Ankara, TDK Yayınları.
- ASLAN, Sema (2002/1). Türkiye Türkçesinde Küçültme ve Pekiştirme Kavramları ve - cık Eki Üzerine. Türk Dili 2002/1, 224 s.
- Azerbaycan Dilinin Grammatikası. 1. Hisse, Bakı: 1960.
- AZMUN, Yusuf (1983). Ana Çizgileriyle Türkmence Dilbilgisi. Ankara: DTCF Yayınları; NO: 4.
- BANGUOĞLU, Tahsin (1940). Ana Hatları ile Türk Grameri. Ankara: Marif Vekaleti.
- BANGUOĞLU, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- BAZIN, Louis (1988). Türkmence. (çev. Efrasiyap Gemalmaz), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi.
- BİLGEGİL, Kaya (1964). Türkçe Dilbilgisi. Ankara.
- BİRAY, Himmet (1999). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde İsim. Ankara: TDK Yayınları :711.
- BOZKURT, Fuat (1994). Türkçe Çağdaş Dilbilgisi. İstanbul.
- ÇAĞATAY, Saadet (1978). Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler. Ankara.
- DEMİRCAN, Ömer (1977). Türkiye Türkçesinde Kök-Ek Bileşmeleri. Ankara: TDK Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (1983). Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı ve Tarihsel Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- ECKMANN, Janos (1996). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (hzl. Doç. Dr. Osman Fikri Sertkaya). Ankara.
- EDİKSUN, Haydar (1993). Yeni Türk Dilbilgisi: Dil Sesbilgisi- Biçimbilgisi-Cümlebilgisi. İstanbul; Remziyayınları.
- EMRE, Ahmet Cevat (1945). Türk Dilbilgisi: Türkçenin Bugünkü ve Geçmişteki Gelişmeleri Üzerine Gramer Denemesi. Ankara: TDK Yayınları.
- EMRE, Ahmet Cevat (1949). Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri: İlk Deneme. İstanbul.
- ERASLAN, Kemal (1974). Eski Türkçede İsim-Filler: Partisipler. İstanbul.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, vol. 1. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
- ERGİN, Muharrem (1997). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
- Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımdan Türk Dili (1935). Ankara.
- EYVAZOV, Aslan (1999). Çağdaş Oğuz Grubu Türk Dillerinde Sifatin Morfoloji Yolla İnkişafı. Bakı Üniversitesi.
- G. Ş. Kazımov (1989). Azerbaycan Dili. Bakı: Maarif Neşriyatı
- GABAİN, Annamaria Von (1988). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- GANIEV, Fuad (2007). Türk Dillerinin Semantik Grameri Hakkında. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 2000, Ankara: 625-630 s.
- GENCAN, Tahir Nejat (1966). Dilbilgisi. İstanbul.
- Genel Dil Bilgisine Giriş: Tarihsel Bir Çalışma (2008). Ankara.
- GULİYEV, İngılab (1991). Muasır Azerbaycan Edebi Dilinin İnkişafında Morfoloji Yolla Söz Yaradıcılığı Projesi. Bakı.
- GÜLSEVİN, Gürer (1995). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Uşak.
- GÜNGÖR, Harun – ARGUNŞAH, Mustafa (1991). Gagavuz Türkleri (Tarih – Dil – Folklor ve Halk Edebiyatı). Ankara.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1997). Harezm Türkçesi ve Grameri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- HANSER, Oskar (2003). Türkmence El Kitabı. İstanbul.
- KARA, Mehmet (2001). Türkmence (Giriş, Gramer, Metinler, Sözlük). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri (2006). Ankara: TDK Yayınları. (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yay. 879).
- (Karşılaştırmalı Türk Lehçe ve Şiveleri Sözlüğü ve Gramer Saha Araştırması Projesi; 1).
- KOÇ, Nurettin (1992). Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul.
- KORKMAZ, Zeynep (1958). Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek İle Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme. Ankara: TDK Yayınları.
- KORKMAZ, Zeynep (1969). Türkçede Eklerin Kullanış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: DTCF Yayınları; NO: 124.
- KORKMAZ, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi).
- KORKMAZ, Zeynep (2007). Garmer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- Oğuz Grubu Türk Dillerinin Mügayiseli Grammatikası, (II. Hisse- Morfologiya) (1986). (Red.: M.Ş. Şireliyev – K.M. abdullayev), Bakı.
- ÖZKAN, Nevzat (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- Muasir Azerbaycan Dili (1980). II. Cilt (Morfologiya), Bakı.
- Muasir Azerbaycan Dili (1981). III. Cilt (Sintaksis), Bakı.
- SARIYEV, Bedri; GÜDER, Murcan (1998). Türkmencenin Grameri (II Morfologiya: Şekil Bilgisi). Ankara.
- Söyegovyn, M. (2000). Türkmen Dilinin Grammatıkası.
- ŞAHİN, Hatice (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ŞEN, Mesut (2007). Tarihi Türk Şivelerinde Ek Uyumsuzluğu Var Mı? IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 2000; Ankara; 1695-1734 s.
- Tarama Sözlüğü (2009). VII. Cilt Ekler; Ankara: TDK Yayınları.
- TEKİN, Talat (2000). Orhun Türkçesi Grameri. Ankara: Simurg Yayınları.
- TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2005). Eski Türkiye Türkçesi XV. Y.Y. Grameri. 3. baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- TOPARLI, Recep (1972). Türkiye Türkçesinin Tarihsel Sözlüğü. Bilgisayar Destekli Yayınları.
- Dil Bilimi Çalıştayı Bildirileri; Ankara: TDK
- TOPALOĞLU, Ahmet (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul.
- Türk Lehçeleri Grameri (2007). editör: Ercilasun, Ahmet Bican, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Türkçe Sözlük (1998). 8. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
- Türkiye Türkçesinin Tarihsel Sözlüğü (1972). Ankara: TDK Yayınları.
- ZEYNALOV, Ferhat R. (1993). Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi. İstanbul: Cem Yayınları.
- ZÜLFİKAR, Hamza (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları.
Year 2018,
Volume: 22 Issue: 1, 213 - 237, 01.04.2018
Abstract
In this article, we will explain the diminutive suffix and its concept in the Turkish language. We will do this by analyzing the diminutive suffix in the modern Oghuz dialects and tracing it back to Old Turkish language. As the name implies, it is generally used in the process of diminution. We use the suffix to lower the value of things or dignity of people by adding it to nouns, adjectives and adverbs. However sometimes we add this suffix to words to show love and sympathy. It is also used to show smallness and littleness (age). With time, most of these suffixes became part of these words to which they are added to. As a result, new words with different meanings are produced. Words like aparcik and gelincik can be good example of this. These suffixes can play an important role in the quality of stress in the words they are added to. However, it is important to pay attention to the kind of word they are added to. We need to do this because they are stressed when they are added to adjectives but they are not when they are added to adverbs. Today, we can see that some of these diminutive suffixes are maintained without any changes. Some of them are no more used while others are joined to other suffixes to form compound words with different meanings
References
- AHUNDOV, Agamusa, B. Ehmedov (1972). Azerbaycan Dili. Bakı: Maarif Neşriyatı.
- AKALIN, Mehmet (1988). Tarihi Türk Şiveleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- AKSAN, Doğan (1983). Sözcük Türleri. Ankara, TDK Yayınları.
- ASLAN, Sema (2002/1). Türkiye Türkçesinde Küçültme ve Pekiştirme Kavramları ve - cık Eki Üzerine. Türk Dili 2002/1, 224 s.
- Azerbaycan Dilinin Grammatikası. 1. Hisse, Bakı: 1960.
- AZMUN, Yusuf (1983). Ana Çizgileriyle Türkmence Dilbilgisi. Ankara: DTCF Yayınları; NO: 4.
- BANGUOĞLU, Tahsin (1940). Ana Hatları ile Türk Grameri. Ankara: Marif Vekaleti.
- BANGUOĞLU, Tahsin (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- BAZIN, Louis (1988). Türkmence. (çev. Efrasiyap Gemalmaz), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi.
- BİLGEGİL, Kaya (1964). Türkçe Dilbilgisi. Ankara.
- BİRAY, Himmet (1999). Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde İsim. Ankara: TDK Yayınları :711.
- BOZKURT, Fuat (1994). Türkçe Çağdaş Dilbilgisi. İstanbul.
- ÇAĞATAY, Saadet (1978). Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler. Ankara.
- DEMİRCAN, Ömer (1977). Türkiye Türkçesinde Kök-Ek Bileşmeleri. Ankara: TDK Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (1983). Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı ve Tarihsel Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- DİLÇİN, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- ECKMANN, Janos (1996). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (hzl. Doç. Dr. Osman Fikri Sertkaya). Ankara.
- EDİKSUN, Haydar (1993). Yeni Türk Dilbilgisi: Dil Sesbilgisi- Biçimbilgisi-Cümlebilgisi. İstanbul; Remziyayınları.
- EMRE, Ahmet Cevat (1945). Türk Dilbilgisi: Türkçenin Bugünkü ve Geçmişteki Gelişmeleri Üzerine Gramer Denemesi. Ankara: TDK Yayınları.
- EMRE, Ahmet Cevat (1949). Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri: İlk Deneme. İstanbul.
- ERASLAN, Kemal (1974). Eski Türkçede İsim-Filler: Partisipler. İstanbul.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican (2004). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ERCİLASUN, Ahmet Bican (2007). Türk Lehçeleri Grameri. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation, vol. 1. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
- ERGİN, Muharrem (1997). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
- Etimoloji, Morfoloji ve Fonetik Bakımdan Türk Dili (1935). Ankara.
- EYVAZOV, Aslan (1999). Çağdaş Oğuz Grubu Türk Dillerinde Sifatin Morfoloji Yolla İnkişafı. Bakı Üniversitesi.
- G. Ş. Kazımov (1989). Azerbaycan Dili. Bakı: Maarif Neşriyatı
- GABAİN, Annamaria Von (1988). Eski Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- GANIEV, Fuad (2007). Türk Dillerinin Semantik Grameri Hakkında. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 2000, Ankara: 625-630 s.
- GENCAN, Tahir Nejat (1966). Dilbilgisi. İstanbul.
- Genel Dil Bilgisine Giriş: Tarihsel Bir Çalışma (2008). Ankara.
- GULİYEV, İngılab (1991). Muasır Azerbaycan Edebi Dilinin İnkişafında Morfoloji Yolla Söz Yaradıcılığı Projesi. Bakı.
- GÜLSEVİN, Gürer (1995). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Uşak.
- GÜNGÖR, Harun – ARGUNŞAH, Mustafa (1991). Gagavuz Türkleri (Tarih – Dil – Folklor ve Halk Edebiyatı). Ankara.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1997). Harezm Türkçesi ve Grameri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
- HANSER, Oskar (2003). Türkmence El Kitabı. İstanbul.
- KARA, Mehmet (2001). Türkmence (Giriş, Gramer, Metinler, Sözlük). Ankara: Akçağ Yayınları.
- Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Grameri (2006). Ankara: TDK Yayınları. (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yay. 879).
- (Karşılaştırmalı Türk Lehçe ve Şiveleri Sözlüğü ve Gramer Saha Araştırması Projesi; 1).
- KOÇ, Nurettin (1992). Açıklamalı Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul.
- KORKMAZ, Zeynep (1958). Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek İle Yapılan İsim Teşkilleri Üzerine Bir Deneme. Ankara: TDK Yayınları.
- KORKMAZ, Zeynep (1969). Türkçede Eklerin Kullanış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: DTCF Yayınları; NO: 124.
- KORKMAZ, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi).
- KORKMAZ, Zeynep (2007). Garmer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
- Oğuz Grubu Türk Dillerinin Mügayiseli Grammatikası, (II. Hisse- Morfologiya) (1986). (Red.: M.Ş. Şireliyev – K.M. abdullayev), Bakı.
- ÖZKAN, Nevzat (1996). Gagavuz Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
- Muasir Azerbaycan Dili (1980). II. Cilt (Morfologiya), Bakı.
- Muasir Azerbaycan Dili (1981). III. Cilt (Sintaksis), Bakı.
- SARIYEV, Bedri; GÜDER, Murcan (1998). Türkmencenin Grameri (II Morfologiya: Şekil Bilgisi). Ankara.
- Söyegovyn, M. (2000). Türkmen Dilinin Grammatıkası.
- ŞAHİN, Hatice (2003). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- ŞEN, Mesut (2007). Tarihi Türk Şivelerinde Ek Uyumsuzluğu Var Mı? IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 2000; Ankara; 1695-1734 s.
- Tarama Sözlüğü (2009). VII. Cilt Ekler; Ankara: TDK Yayınları.
- TEKİN, Talat (2000). Orhun Türkçesi Grameri. Ankara: Simurg Yayınları.
- TİMURTAŞ, Faruk Kadri (2005). Eski Türkiye Türkçesi XV. Y.Y. Grameri. 3. baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
- TOPARLI, Recep (1972). Türkiye Türkçesinin Tarihsel Sözlüğü. Bilgisayar Destekli Yayınları.
- Dil Bilimi Çalıştayı Bildirileri; Ankara: TDK
- TOPALOĞLU, Ahmet (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul.
- Türk Lehçeleri Grameri (2007). editör: Ercilasun, Ahmet Bican, Ankara: Akçağ Yayınları.
- Türkçe Sözlük (1998). 8. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
- Türkiye Türkçesinin Tarihsel Sözlüğü (1972). Ankara: TDK Yayınları.
- ZEYNALOV, Ferhat R. (1993). Türk Lehçelerinin Karşılaştırmalı Dilbilgisi. İstanbul: Cem Yayınları.
- ZÜLFİKAR, Hamza (1991). Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları.
There are 66 citations in total.
Details
| Other ID | JA88TY83SR |
|---|---|
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | April 1, 2018 |
| Submission Date | April 1, 2018 |
| Published in Issue | Year 2018 Volume: 22 Issue: 1 |